In de gehavende terminal van het kleine Mitigavliegveld in Tripoli staan 150 mensen te dringen voor een vlucht naar Lagos, gekleed in groene sportjasjes en schoenen van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM). De organisatie heeft sinds het begin van de opstand tegen Khadaffi al honderden van dit soort vluchten georganiseerd. Er waren tot voor een jaar naar schatting een miljoen gastarbeiders in Libië, tot de crisis uitbrak. Aziaten en Arabieren verlieten al snel het land, maar vluchtelingen uit Somalië en Eritrea bleven Libië binnenkomen.

De meeste mensen die nu het land verlaten, komen uit West-Afrika. Ze zochten een betere toekomst in Libië, maar die hebben ze niet gevonden. “Het grootste probleem is het gebrek aan reisdocumenten en bewijs van herkomst”, zegt Jeremy Haslam, hoofd van de IOM in Libië. “Als ze de documenten niet hebben, zoals voor negentig procent van hen geldt, moeten we als eerste uitzoeken waar ze vandaan komen voordat we ook maar over repatriëring kunnen denken.”

Schulden

Terwijl een paar Nigerianen opgelucht lijken en lachen omdat ze weer naar huis gaan, is de meerderheid wanhopig. Na een dure reis met smokkelaars in de auto door de woestijn, hebben ze de meeste dagen moeten vechten voor hun dagelijkse kost, in constante angst om te worden lastiggevallen of opgesloten. Ze keren nu terug naar hun families, zonder geld, met schulden die ze nog bij de smokkelaars hebben uitstaan.

“Toen ik in Tripoli kwam, werkte ik bij een autowasserij voor 50 Libische dinars (30 euro) per dag”, zegt Dennis, een verlegen jongen van 24. “Maar toen de oorlog kwam, werd het hels. Ik raakte mijn paspoort en geld kwijt aan de militie. Ze zetten me twintig dagen vast en sloegen me in elkaar. Tijdens de oorlog moest ik binnen blijven omdat ik overal werd aangehouden.”

Ook van veel anderen is het paspoort afgenomen. Een inreisvisum hebben ze nooit gehad, want voor de meerderheid was Libië slechts een tussenstop naar Europa. Veel Nigerianen hebben 1200 dollar (900 euro) betaald voor een bootreis naar Europa, om uiteindelijk op zee te worden opgepakt door de Libische autoriteiten en de afgelopen drie maanden in de cel te zijn gezet. Zoals Shana, een moeder van twee meisjes. De jongste werd vlak voor de bootreis geboren, toen haar man net Italië had bereikt. Na het betalen van de bootreis werd ze opgepakt en vastgezet, samen met haar kindjes. “Ik heb geen geld”, zegt ze, “wat moet ik doen?”.

Afgelopen jaar hebben ongeveer vijftigduizend mensen geprobeerd de Middellandse Zee over te varen, schat de VN Vluchtelingenorganisatie UNHCR. Ongeveer tweeduizend zijn er verdronken.

Mensenhandel

“Het beeld is heel gecompliceerd”, zegt Haslam. “Veel migranten zijn uit hun huizen gezet, omdat de eigenaar het misschien niet langer meer aankon. Ze zijn naar iemand anders gestuurd, naar een groep, of naar een militie. Ze zijn van hot naar her gestuurd. Ze hebben misschien gedwongen arbeid verricht om de kost te verdienen.” Sommigen zijn zelfs verhandeld, ze zitten vast in schuldslavernij, zegt Haslam. “Migranten worden verkocht voor tussen de 260 en 800 Libische dinar (150-460 euro). Ik zie genoeg gevallen om van een trend te kunnen spreken. Op een dag zagen we een aanbieding: 78 mensen, inclusief vrouwen en kinderen, voor 21.000 Libische dinar (12.000 euro). Dat is een megakorting.”

Er is nu een nieuwe dreiging bijgekomen. De minister voor Arbeid, Mustafa Ali Rugibani, heeft gezegd dat alle ongereguleerde arbeiders op 4 maart weg moeten zijn. De uitvoering ervan is volledig intransparant, maar hij heeft gezegd: “Als ze niet worden gelegaliseerd, worden ze gedeporteerd.”

Maar niet iedereen wil terug naar zijn eigen land. Op een rangeerterrein in Tripoli, waar voor de oorlog door Chinezen aan werd gebouwd, wonen honderden vluchtelingen uit Somalië, en in mindere mate Eritrea, in vervallen huisvesting. Ze worden bewaakt door een lokale militie, met trucks, antivliegtuigraketten en zelfs een gevangeniscel. Daar moeten ze wel voor betalen: voor 24 dollar (18 euro) per maand krijgen ze van de militie een id-kaart waarmee ze betaald werk mogen doen. En ze krijgen ‘bescherming’ – al is dat volgens de bewoners inclusief intimidatie.

“In Somalië heb je gedwongen huwelijken en geen onderwijs. Iedere dag sterven er mensen door de oorlog”, zegt Ayan, een meisje van 17. Ook al bleken de vijftien lichamen, die onlangs aanspoelden na een schipbreuk, van Somaliërs te zijn die uit haar kamp kwamen, ze wil naar Europa. Net als alle andere bewoners van het kamp.