Op het nummer 42 van de Avenue Foch, een van de duurste straten van Parijs, staat een vijf-verdiepingen hoog herenhuis. Het luxe pand omvat een discotheek, een welnessruimte, een kapsalon, badkamers met gouden en met juwelen ingelegde kranen en een balkon dat uitzicht biedt op de Arc de Triomphe.

Buurtbewoners wisten altijd wanneer de 41-jarige bewoner, playboy Teodorin Obiang, de oudste zoon van de autocratische president van Equatoriaal-Guinea, naar huis kwam. Dagen voor hij met zijn privéjet landde in Parijs arriveerden twee vrachtwagens die een zee van bloemen uitlaadden om het interieur van de herenhuis op te smukken.

Kratten met de duurste bordeauxwijn waren ook een regelmatige levering. Er werden ooit zelfs 15.000 dvd’s binnengebracht.
Het grootste toonbeeld van extreme weelde was een vloot van luxueuze omgebouwde sportwagens. Die stonden geparkeerd in de garages van het gebouw of op de geplaveide binnenplaats.

“De geluidsoverlast was nog het ergst”, vertelt een buurtbewoner. “Hij was zo geobsedeerd door veiligheid dat wanneer hij uit wou gaan tussen middernacht en twee uur hij zijn chauffeur opdroeg vier auto’s voor te rijden, zodat niemand zou weten met welke hij vertrok. Het geluid van die Ferraris, Porsches en Maseratis die tegelijk stonden te draaiden, was verschrikkelijk. Dan kwam hij buiten en besloot hij dat er toch nog een vijfde wagen moest worden gestart, omdat hij die eens wou nemen.”

De binnenplaats is nu stil, het herenhuis onbewoond. Eind september werden tijdens een razzia van de Franse politie elf luxewagens weggesleept.

Grootschalige corruptie en verduistering van overheidsgeld

Die razzia was de eerste in een innovatief Frans gerechtelijk onderzoek naar grootschalige corruptie en verduistering van overheidsgeld. Nooit eerder werd in Frankrijk op zo een schaal een dergelijk onderzoek gestart. Drie Afrikaanse staatshoofden en hun familieleden worden momenteel door justitie op de rooster gelegd in Parijs. Er wordt onderzocht of ze overheidsgeld verduisterd hebben om er in Frankrijk vastgoed mee te kopen, zoals villa’s aan de Riviera of luxeappartementen in Parijs, een vloot van tientallen luxewagens en bijbehorende bankrekeningen.

Begin februari heeft de politie de woning van Teodorin Obiang aan de Avenue Foch opnieuw bezocht. De zoon van de president van Equatoriaal-Guinea is echter lang niet de enige die beschuldigd wordt. De familie van de voormalige president van Gabon, Omar Bongo, en de huidige leider, diens zoon Ali Bongo, komen ook in het visier van justitie. Evenals president Denis Sassou Nguesso van Congo-Brazzaville en zijn familie.  Allen worden er van beschuldigd onrechtmatig luxegoederen en vastgoed te bezitten in Frankrijk. Al die bezittingen samen zouden 160 miljoen euro waard zijn.

De drie Afrikaanse leiders ontkennen dat ze in Frankrijk rijkdom hebben opgebouwd door geld te verduisteren, wit te wassen en overheidsfondsen ten eigen bate te misbruiken. Rechters proberen nu te achterhalen of die rijkdom rechtstreeks uit de schatkisten van de drie olierijke staten overgeheveld werd ten koste van het overgrote deel van de bevolking, die in armoede leeft.

Corruptie stoppen voor de val van een dictator

Nadat de Verenigde Naties en VN-lidstaten Muammar Khaddafi’s bezittingen, die miljarden euro’s waard zijn, bevroren hebben, is de drang om de geplunderde rijkdommen van corrupte staatshoofden te confisqueren groter dan ooit te voren. In Frankrijk illustreert de zaak tegen de drie Afrikaanse leiders, aangestuurd door acties van NGO’s die al jaren tegen corruptie strijden, dat de bereidheid van westerse landen om op te treden tegen staatshoofden in functie, zijn grenzen kent.

“Met de afgezette staatshoofden na de Arabische lente was er geen probleem”, zegt Maud Perdriel-Vaissière. Zij is het hoofd van Sherpa, een van de organisaties die de corruptiezaak leiden. “Het plunderen van de staatskas wekte immers veel ergernis op bij de bevolking. We waarschuwen voor dubbele standaarden: waarom zou je moeten wachten op de val van een dictator voor de corruptie stop wordt gezet?”

Het lopende politieonderzoek heeft een ongezien inzicht gegeven in de levensstijl van sommige Afrikaanse staatshoofden. Toen de kunstcollectie van de overleden modeontwerper Yves Saint-Laurent in 2009 in Parijs geveild werd, bracht die meer dan 370 miljoen euro op. De Franse autoriteiten gaven later vrij dat 109 kunstwerken, ter waarde van 18 miljoen euro, gekocht werden door Obiang junior.

Olivier Pardo, een advocaat die de belangen van Equatoriaal-Guinea in Frankrijk vertegenwoordigd, zei dat het Franse onderzoek internationale wetten had overtreden en dat hij Frankrijk zou vervolgen voor internationale rechtbanken.

Frankrijk is echter niet het enige land waar justitie in actie schiet. In de VS tracht een rechtbank de bezittingen van Obiang junior op Amerikaans grondgebied, ter waarde van 53 miljoen euro, in beslag te nemen. Die bezittingen zouden verkregen zijn via corruptie. Bij Obiang juniors Amerikaanse eigendommen behoren naar verluidt 1,8 miljoen dollar aan Michael Jackson-memorabilia. Een woordvoerder van Equatoriaal-Guinea ontkent de aantijgingen. Ook in Spanje wordt er ook een onderzoek gestart naar Obiangs bezittingen.

652.000 euro voor kleding

Op een hoek van de chique Avenue Rapp in Parijs vertelt de uitbater van herenmodezaak Pape zijn eigen verhaal over de levensstijl van staatshoofden van olierijke landen. De Senegalese kleermaker Pape Ibrahima N’Diaye is geliefd bij advocaten, politici en zakenlui. Denis Sassou Nguesso, de 68-jarige leider van Congo-Brazzaville, gekend voor zijn gevoel voor mode, hield zich niet in als klant bij Pape.

‘The Scandal of the Ill-Gotten Gains’, het nieuwe boek van onderzoeksjournalisten Thomas Hofnung en Xavier Harel, zorgde voor een schokgolf in het Franse establishment. De auteurs onthullen een document van Tracfin, het Franse overheidsagentschap tegen het witwassen van geld. Daarin staat dat Sassou Nguesso tussen november 2009 en november 2010 meer dan 652.000 euro uitgaf aan kleding in de winkel van de Senegalees. Zijn advocaat heeft het bedrag ‘vals en absurd’ genoemd.

De familie-Sassou Nguesso bezit 24 vastgoedeigendommen onder haar eigen naam in Frankrijk, 112 bankrekeningen en verschillende sportwagens. Activistengroeperingen wijzen erop dat 70 procent van de bevolking in Congo-Brazzaville overleeft met minder dan één dollar per dag.

Een herenhuis aan de Parijse Rue de la Baume is het symbool geworden voor de rijkdom van de overleden leider van Gabon, Omar Bongo. Een voorbereidend politierapport vermeldt dat hij en zijn naaste familieleden 39 eigendommen bezaten in Frankrijk. Het rapport zegt ook dat ze 70 Franse bankrekeningen en minstens negen luxewagens hadden.

‘Onrechtmatig verworven bezittingen’-wandeling

Bongo’s zoon, Ali Bongo, werd na de dood van zijn vader in 2009 verkozen tot president. In dat jaar kocht hij zichzelf een Bentley, die meer dan 200.000 euro kostte. Anticorruptiecampagnevoerders hebben actie gevoerd met een wandeling van ‘onrechtmatig verworven bezittingen’ aan het herenhuis van 18,9 miljoen euro. De woning werd in 2007 gekocht op naam van twee kinderen van Bongo, toen 13 en 16 jaar oud.

Toen Omar Bongo aan de macht was, had hij zichzelf een salaris toegekend van 20.000 euro per maand. Franse ambtenaren onderzoeken nu waar dat geld vandaan kwam.

De rechtszaak tegen de drie Afrikaanse staatshoofden verheldert de aantijgingen over de Franse geheime verstandhouding tussen politici, militairen, zakenlui en topfiguren uit de vroegere kolonies. Een systeem van corruptie, dat beter bekend staat als de ‘Françafrique’. De buitenlandse politiek van Parijs tegenover de voormalige kolonies wordt in dat systeem bepaald door smeergeld, oliedollars en (geheime) bevoorrechte relaties.

“Recente beschuldigingen en geruchten over Afrikaanse leiders die geregeld koffertjes vol met cash geld aan Franse politici bezorgen, hebben bijgedragen tot een sfeer van wantrouwen tegenover de politici”, vertelt Hofnung.

Parijs was altijd al populair bij dictators die graag veel geld uitgeven. De vraag is nu welke invloed de zaak zal hebben in andere landen waar staatshoofden hun geld plegen te beleggen.

Angelique Chrisafis

Angelique Chrisafis is correspondente voor de Zuid-Afrikaanse krant Mail & Guardian in Parijs. De Australische krant The Sydney Morning Herald nam het artikel eerder al over.

(vertaling uit het Engels door Manon Pauwels)