De ontwikkeling van het militair-medisch onderzoeksprogramma heeft al meer dan 500 miljoen dollar gekost en onderzoekers van een gigant van de farmaceutische industrie werken er samen met de beste artsen van het Amerikaanse leger. Sponsor is de almachtige baas van de nieuwe informaticatechnologie, Bill Gates. Het gaat hier over het experiment met een nieuw vaccin tegen malaria met de codenaam ‘RTS,S/ASO2’.

Vaccinatie-experiment in Kenia

De gegevens van het vaccinatie-experiment worden verzameld in het Muriithi-Wellde Clinical Research Centre van Kombewa, een stadje in de Keniaanse provincie Nyanza. De analyse gebeurt door het team van het USAMRU-K. “Onze eenheid hangt af van het hoofdkwartier voor Medisch Onderzoek van het Amerikaanse leger (USAMRMC) met hoofdzetel in Fort Detrick, Maryland. Wij coördineren de activiteiten in Afrika met het US Africa Command (AFRICOM) van Stoccarda en het hoofdkwartier van het US Army Africa in Vicenza”, verklaart de woordvoerder van USAMRU-K.

“In Kombewa is het onderzoek naar de werkzaamheid van het vaccin tegen malaria in een vergevorderd stadium. USAMRU-K neemt deel aan het experiment dat kan uitmonden in het eerste vaccin tegen malaria voor kinderen. De deelnemers worden gedurende drie schooljaren gratis behandeld. Zodra de veiligheid en de doeltreffendheid van het vaccin bewezen zijn, kan het vaccin op de markt worden gebracht. De huidige studie ontstond uit een hechte samenwerking met het PATH Malaria Vaccine Initiative (MVI) en de Britse farmaceutische groep GlaxoSmithKline (GSK).”

Voor de ontwikkeling van het vaccin heeft GSK al 300 miljoen dollar geïnvesteerd en het zal nog 100 miljoen uitgeven in de volgende twee jaar. De Amerikaanse non-profit organisatie PATH heeft 107,6 miljoen dollar geschonken uit het fonds Bill & Melinda Gates Foundation, het humanitaire fonds van de Microsoft-magnaat.

Vaccin in 1987 in België ontwikkeld

Het vaccin (RTS,S/AS02) werd in 1987 ontwikkeld in de Belgische laboratoria van GSK Biologicals in Waals-Brabant en is een eerste keer getest op ‘enkele vrijwilligers’ in de VS dankzij de medewerking van het US Walter Reed Army Institute of Research, het medisch onderzoeksinstituut van het Amerikaanse leger in Washington. Het eerste grote experiment met RTS,S-vaccin vond echter plaats in Afrika in 1998. En in de jaren 2002-2003 zijn de test gratis uitgevoerd op de ‘volwassenen’ van de dorpen in Kombewa. Dat gebeurde in een ziekenhuis dat mee beheerd wordt door USAMRU-K.

“De tests geven bemoedigende resultaten op het gebied van veiligheid en mogelijkheid tot immuniteit. Daarom werd op het einde van 2003 het experiment uitgebreid naar de kinderen van dezelfde streek, wat nogmaals bemoedigende resultaten opleverde”, staat in een rapport van GlaxoSmithKline.

“Onmiddellijk daarna is fase II van start gegaan met meer dan 2.000 kinderen in het zuiden van Mozambique.” De resultaten van deze test, in 2004 en 2005 gepubliceerd in het medische vakblad The Lancet, toonden dat het RTS,S-vaccin gedurende een periode van 18 maanden doeltreffend was. Het verminderde de klinische malaria in 35 procent van de gevallen en de zware malaria in 49 procent. Het is natuurlijk niet bekend wat er gebeurde met de overige, zijnde 1.300, kinderen.

Zuigelingen als proefkonijnen

Een tijdje later ging fase IIb van start om de doeltreffendheid van het antimalariavaccin ‘op lange termijn’ te bepalen. Als proefkonijnen werden deze keer meer dan duizend zuigelingen in Kenia en Tanzania en een onbepaald aantal in Mozambique gebruikt.

De resultaten werden op 8 december 2008 in het New England Journal of Medicine gepubliceerd: “Bij 340 baby’s tussen 5 en 17 maanden heeft RTS,S/AS01 het risico op malaria met 53 procent gereduceerd tijdens een follow-upperiode van acht maanden, wanneer het werd toegediend op de leeftijd van 8, 12 en 16 maanden samen met een vaccin tegen difterie, tetanus, kinkhoest en haemophilus influenzae B (Hib). De studie toont ook nog 65 procent minder nieuwe infecties in een follow-upperiode van drie maanden na het toedienen van de drie doses van het vaccin”.

Tijdens dezelfde maanden werd een laatste test uitgevoerd in Kenia en Tanzania op 894 kinderen tussen 5 en 17 maanden. “We onderzochten de veiligheid en de doeltreffendheid van het RTS,S/AS01 in combinatie met een ander hulpmiddel van GSK met de code AS01”, verklaren de verantwoordelijken van het farmaceutische bedrijf.

“Elk kind kreeg nog eens drie doses van het experimentele vaccin RTS,S/AS01 of het vaccin tegen rabiës. Daaruit bleek dat de formule RTS,S/AS01 het optreden van malaria reduceert met 53 procent gedurende gemiddeld acht maanden. Verdere studies in Mozambique met het vaccin RTS,S samen met een ander hulpmiddel van GSK (AS02) hebben een doeltreffendheid van 35 procent aangetoond gedurende 18 maanden bij kinderen tussen één en vier jaar”.

In mei 2009 begon fase III van het experiment met de inenting van meer dan 16.000 kinderen in dorpen in Gabon, Mozambique, Tanzania, Ghana, Kenia, Malawi en Burkina Faso. Volgens het Amerikaanse leger zouden er in het ziekenhuis van Kombewa meer dan duizend kinderen in de leeftijdsgroep van vijf maanden tot drie jaar aan de test onderworpen zijn.

Vertrouwen winnen van vrouwen op platteland

“De volgende stap wordt de deelname van nog eens een duizendtal baby’s jonger dan zes weken. Dat betekent dat we eerst het vertrouwen moeten winnen van nieuwe moeders op het platteland, omdat die altijd thuis bevallen”, aldus de garnizoensverantwoordelijke.

Een communiqué van GlaxoSmithKlein van 21 april 2010 bevestigt dat “de doeltreffendheid zal worden getest op baby’s van 5 tot 17 maanden. Het nieuwe vaccin zal in 2013 door de internationale gezondheidsautoriteiten gecontroleerd worden”. Verdere gegevens over de doeltreffendheid en mogelijkheid tot immuniteit “zullen worden voorgesteld wanneer ze klaar zijn”. “Als alles goed gaat”, vervolgt GSK, “zal de algemene inenting met RTS,S van baby’s tussen 6 en 12 weken mogelijk zijn binnen vijf jaar”.

Als alles goed gaat, dus. In het ergste geval kan GSK overwegen om het experiment uit te breiden tot nog eens tienduizenden kleine menselijke proefkonijntjes in het hele Afrikaanse continent.

Amerikaans leger met lange traditie in Kenia

Het lijkt ongelooflijk gewetenloos en immoreel om massal te expirementeren met het vaccin in een continent dat lijdt aan honger, onderontwikkeling, anafabetisme en gebrek aan om het even welke basisdienst. Ook de rol van een selecte ‘gezondheidseenheid’ van het Amerikaanse leger baart grote zorgen. USAMRU-Kenia kan echter op een lange traditie bogen op het gebied van ‘wetenschappelijk onderzoek’ en ‘preventie’ van tropische ziekten.

Als de in het buitenland operationele task force van het Walter Reed Army Institute of Research, werd de eenheid in 1969 in Kenia uitgenodigd om een studie op te starten naar de trypanosomiasis, een parasitaire infectie overgebracht door de tseetseevlieg.

In 1973 vestigde USAMRU zich permanent in Nairobi dankzij een overeenkomst met het Kenya Medical Research Institute. In de volgende jaren werden in de hoofdstad en in West-Kenia (Kisumu, Kisian, Kombewa en Kericho) laboratoria geopend voor farmaceutische experimenten tegen malaria, trypanosomiasis, globale opkomende infectieziekten en HIV-aids. Tegen aids zijn de meeste en recentste inspanningen geleverd: in het kader van het United States Military HIV Research Program (USMHRP) is de staf van het Amerikaanse leger bezig met de ontwikkeling van het vaccin HIV-1 met algehele werkzaamheid en met het testen en beoordelen van andere experimentele vaccins tegen aids. Op het einde van 2000 werd het hoofdkantoor van het HIV-programma nogmaals in Kenia gevstigd, in Kericho.

Ethisch gedrag van multinational?

Toevallig ontstond eind december 2000 in Groot-Brittannië de farmaceutische firma GlaxoSmithKlein dankzij de fusie van twee farmaceutische reuzen, Glaxo Wellcome en SmithKlein Beecham. Met meer dan 100.000 werknemers en een jaarlijkse omzet van 34 miljard euro is GSK de tweede farmaceutische groep in de wereld (na de Pfizer-groep) met een marktaandeel van 5,6 procent.

Het ‘ethische’ gedrag van de multinational is van verschillende kanten streng bekritiseerd en het bedrijf was al eerder betrokken bij verschillende schandalen. Zo beval de Argentijnse regering een onderzoek naar aanleiding van de dood van 14 kinderen in 2008 bij een experiment met een nieuw vaccin tegen long- en oorontsteking. Twee andere kinderen zouden gestorven zijn bij gelijkaardige tests in Panama en Chili.

Begin 2007 begon GSK in drie regio’s van Noord-Argentinië, Mendoza, San Juan en Oost-Santiago, 15.000 baby’s jonger dan één jaar tegen pneumokokken te vaccineren. De ouders (eenvoudige mensen) “ondertekenden zonder te weten dat het om een experiment ging in fase drie, direct op mensen, van een geneesmiddel dat risico’s kon inhouden”. Zo berichtte de lokale pers.

Humanitair programma en grote winsten

Ondanks het onderzoek startte GSK met de verspreiding van het vaccin Synflorix over heel Afrika “om invasieve pneumokokkenziekten te bestrijden”. Het ging om een ‘humanitair’ programma van 1,3 miljard dollar in opdracht van de G8, de Wereldbank en Unicef en voor een groot deel gefinancierd door GAVI (Global Alliance for Vaccines and Immunisation), door vijf landen (Groot-Brittannië, Canada, Rusland, Noorwegen en Italië) en door de onvermijdelijke Bill & Melinda Gates Foundation. Er zijn tot 300.000 doses voorzien, geproduceerd in een GSK-fabriek in Singapore. Echt een mooi voorbeeld van de globale markt.

Terwijl de omzet en de bijbehorende winst onwaarschijnlijk aangroeien, heeft het management van GSK een plan gelanceerd om op korte termijn het centrum voor onderzoek en productie van antibiotica in het Italiaanse Verona te sluiten, een van de twee Italiaanse vestigingen van de multinational. Daarbij staan meer dan 600 banen op de tocht.

Een verplaatsing van productie-eenheden naar Zuidoost-Azië, tests op Afrikaanse baby’s, ontmanteling van het bestaande productie-apparaat in Europa. En op de achtergrond diverse oorlogen, een ander gelaat van het onmenselijke kapitalisme. In de laatste tien jaar heeft GSK met het Amerikaanse ministerie van Defensie 61 contracten afgesloten voor de levering van vaccins, medicijnen en sanitaire uitrusting voor een totaal bedrag van 75.555.579 dollar.

Dat is weliswaar veel minder dan wat de overeenkomsten met het Pentagon partner en ‘mecenas’ Bill Gates opgebracht hebben: met computers, programma’s en oorlogsspelen voor het Pentagon verdiende Microsoft-Gates 278.480.465 dollar, 2,5 keer meer dan wat zijn Foundation investeerde in nieuwe vaccins tegen malaria.

Antonio Mazzeo

Antonio Mazzeo is een onafhankelijk Italiaans onderzoeker die gevestigd is in Vicenza. Hij specialiseerde zich in de Amerikaanse militaire activiteiten in het kader van de NAVO in Italië. Sinds eind december 2008 een deel van het AFRICOM-hoofdkwartier naar Vicenza verhuisde, volgt hij dit dossier van de Amerikaanse militaire samenwerking met Afrika met veel belangstelling op.

AFRICOM (United States Africa Command) werd in oktober van 2007 door toenmalig president George W. Bush in het leven geroepen en is sinds 1 oktober 2008 operationeel. Het voorlopig hoofdkwartier in de Kelley Barracks in het Duitse Stuttgart huisvest zo’n 1.300 personeelsleden en onderhoudt de militaire relaties van de VS met 53 Afrikaanse landen. De missies die het uitvoert, situeren zich in de ‘strijd tegen terrorisme’, de opleiding van gespecialiseerde kustwachten in de strijd tegen smokkel en piraterij en de professionalisering van de Afrikaanse legers.

(vertaling uit het Italiaans door Christ’l Beyers)