De Amerikaanse minister van Justitie, Eric Holder, en zijn collega Johnnie Carson, de viceminister voor Afrikaanse Zaken in de regering-Obama, vertelden de Afrikaanse elite van kleptocraten die afgelopen augustus voor hun jaarlijkse top naar de Oegandese hoofdstad Kampala waren gekomen, dat het Amerikaanse ministerie van Justitie het Kleptocracy Asset Recovery Initiative (KARI) heeft ontwikkeld om crimineel verkregen gelden terug te eisen.

Het project tegen de Afrikaanse kleptocratie

In juni 2008, toen presidentskandidaat Barack Obama nog enkele maanden verwijderd was van zijn verkiezingsoverwinning, verwittigde ik de Afrikaanse dictators die overleven door onder meer de Amerikaanse belastingbetaler te beroven, dat er een nieuwe ‘sheriff’ zat aan te komen en dat ze hun gedrag dus maar beter zouden aanpassen: “Er komt een nieuwe sheriff aan. Hij draagt geen revolver, maar een wetboek. En hij dicteert de wet aan al de armzalige dictators” [1]

In april 2009, “las ik de theeblaadjes” [2] nogmaals en spoorde Afrika’s schooiende dictators aan om “te maken dat ze wegkwamen voor ze zouden worden opgerold, want de nieuwe sheriff en zijn mannen waren aangekomen”. Ik ben blij dat ik kan zeggen dat ik de theeblaadjes juist heb gelezen.

Baracks troepen waren een beetje laat, maar begin augustus doken ze eindelijk op in Kampala, Oeganda, om de wet te dicteren aan Afrika’s elite van kleptocraten (dit zijn dieven vermomd als ‘staatshoofden’) die er samen kwamen voor hun jaarlijkse top.

President Obama’s ondersheriffs

President Obama’s ondersheriffs, de minister van Justitie Eric Holder en Johnnie Carson, viceminister van Afrikaanse Zaken, vertelden de verzamelde kleptocraten dat het Amerikaanse ministerie van Justitie een speciaal initiatief heeft ontwikkeld, het Kleptocracy Asset Recovery Initiative (KARI), om het geld terug te krijgen dat zij en hun misdadige trawanten hebben gestolen van hun burgers, om het te kunnen besteden aan het oorspronkelijke doel, namelijk ontwikkeling.

“Met genoegen kan ik aankondigen dat het Amerikaanse ministerie van Justitie een nieuw Kleptocracy Asset Recovery Initiative lanceert om grootschalige buitenlandse staatscorruptie te bestrijden en de teruggekregen openbare fondsen aan te wenden voor hun oorspronkelijke doel: de volkeren van onze landen.”

“We stellen een team samen van openbare aanklagers die zich exclusief op dit werk zullen concentreren en die verder bouwen op de reeds geleverde inspanningen om corruptie te ontmoedigen … Ik weet dat aanklagen niet de enige efficiënte manier is om corruptie in de wereld te beteugelen. We zullen voort werken om de gehele juridische sector te versterken … “

“We moeten ook werken met bedrijfsleiders om een gezond bedrijfsbeheer aan te moedigen, te verzekeren en des noods op te leggen. We mogen geen genoegen nemen met minder dan dat … Zoals velen onder u hebben ondervonden — vaak op een pijnlijke en verwoestende manier — brengt corruptie de ontwikkeling, de stabiliteit, de concurrentie en de economische investeringen in gevaar. Het ondermijnt ook de belofte van democratie …”

“Net als president Obama geloof ik dat de 21ste eeuw zal worden bepaald door wat er hier in Afrika zal gebeuren. Uw veiligheid en welvaart, de gezondheid van uw volkeren en de sterkte van uw civiele samenleving zal een directe en diepgaande impact hebben op de wereldbevolking en de ontwikkeling van de mensenrechten en de vooruitgang van de mens in het algemeen.”

Corruptie ondermijnt de belofte van democratie

Enkele maanden geleden sprak de Amerikaanse minister van Justitie, Eric Holder, de 35 landen van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), toe in Parijs:

“Om het eenvoudig te stellen, corruptie ondermijnt de belofte van democratie. Het brengt de ontwikkeling, stabiliteit en geloof in onze markten in gevaar. Bovendien verzwakt het de rol van de wettelijkheid. Corruptie spoelt het geloof van burgers in hun regeringen weg, vernietigt het zelfs.”

“Op dit ogenblik, nu ik hier spreek, geniet ergens ter wereld een corrupte ambtenaar van onterecht en illegaal verkregen opbrengsten. Hij rijdt misschien in een nagelnieuwe luxewagen. Zij vult haar buitenlandse bankrekening aan met smeergeld. Misschien reizen ze wel in eerste klasse tijdens hun all in-vakantie.”

“Omkoperij in internationale zaken zich richten op spookvennootschappen en overschrijvingen, maar ongeacht waar en hoe, het ondermijnende resultaat is altijd hetzelfde: de ontwikkeling raakt in een impasse, vertrouwen gaat verloren en de concurrentie wordt vervalst. Het effect is oneerlijkheid en niet rechtvaardigheid; het gevolg is economisch verval en niet ontwikkeling.”

Afrikaanse kleptocraten als georganiseerde criminelen (maffia)

In mijn commentaar ‘Africorruption, Inc.‘, argumenteerde ik dat Afrikaanse regeringen handelen in corruptie. [3] Met andere woorden, de meerderheid van de Afrikaanse ‘leiders’ grijpt de politieke macht aan om gesofisticeerde criminele bedrijven op te zetten om hun nationale schatkist en inkomstenbronnen te plunderen.

President Obama’s benadering om corrupte Afrikaanse regeringen aan te pakken, stemt overeen met de gefundeerde mening dat corruptie het Afrikaans dictatorschap niet enkel in leven houdt, maar tevens de grootste factor vormt voor grove overtredingen van de mensenrechten en de gewelddadige onderdrukking van democratische instellingen op het continent.

Net als elke crimineel georganiseerde onderneming, op straatniveau of als maffia, gebruiken Afrikaanse kleptocraten dreiging, angst, intimidatie en geweld om hun corrupte financiële rijk in stand te houden en te verstevigen. In die context was de aankondiging van de Amerikaanse minister van Justitie Holder niets minder dan adembenemend. Het leek alsof hij de nationale conventie van de ‘Commissione’, de verzameling van alle maffiafamilies van New York City, Chicago, Detroit, Miami, Atlanta, Las Vegas, St-Louis, Los Angeles en Philadelphia toesprak. I

n Kampala richtte hij zich rechtstreeks tot de Afrikaanse evenknieën van die peetvaders van de gangsterfamilies Bonnano, Columbo, Gambino, Genovese en Lucchese. Het was echt surrealistisch.

Hoewel minister van Justitie Holder de Afrikaanse kleptocraten vertelde dat hij beschikt over een team van speciale corruptie-aanklagers, liet hij na te vertellen over welke middelen die zouden beschikken om hen voor het gerecht te brengen. Ze kunnen dus gerust zijn, hij zal hen achterna zitten op basis van de Racketeer Influenced and Corrupt Organizations Act (vaak aangegeven als RICO Act of RICO; 18 U.S.C. § 1961–1968).

RICO was een geheel van wetten die oorspronkelijk waren voorzien om de Amerikaanse maffia en anderen actief in de georganiseerde misdaad te vervolgen. In de loop der jaren is het gebruik ervan uitgebreid tot bedrijfsmisdrijven en andere misdaden en nu zal het voort worden uitgebreid om de corrupte en stelende Afrikaanse dictators aan te pakken die jaarlijks honderden miljoenen dollars witwassen in de VS door ondernemingen en huizen te kopen en te ‘investeren’ in wettelijke handelsondernemingen.

Sectie 1962 van RICO voorziet gedeeltelijk:

“(a) Het zal onwettig zijn voor iedereen die, rechtstreeks of onrechtstreeks, inkomsten verwierf afkomstig uit misdadige activiteiten … om die inkomsten geheel of gedeeltelijk, rechtstreeks of onrechtstreeks te gebruiken voor of te investeren in het verwerven van belangen, het oprichten of de werking van ondernemingen gericht op of waarvan de activiteiten een invloed hebben op handel tussen staten of op buitenlandse handel.”

“(b) … door een patroon van misdadige activiteiten … directe of indirecte belangen of de controle te verwerven of te behouden in elke onderneming gericht op of waarvan de activiteiten een invloed hebben op handel tussen staten of buitenlandse handel … “

“(c) Het zal onwettig zijn voor iedereen die werkt voor of verbonden is met een onderneming gericht op of waarvan de activiteiten een invloed hebben op handel tussen staten of buitenlandse handel, om direct of indirect dergelijk bedrijf te leiden of deel te nemen aan het leiden van de activiteiten van dergelijke onderneming door een patroon van misdadige activiteiten …”

“(d) Het zal onwettig zijn voor iedereen om mee te werken aan de overtreding van eender welke van de bepalingen van subsectie (a), (b), of (c) van deze sectie.”

Met andere woorden, Afrikaanse kleptocraten die hun land bestelen en hun buit witwassen in de VS zullen worden opgespoord en worden verplicht om het gestolen goed terug te geven. Bovendien kunnen ze zich aan een gevangenisstraf verwachten.

Misschien wel het vervelendste voor de Afrikaanse kleptocraten is het feit dat een RICO-aanklacht niet enkel tegen hen kan worden ingebracht, maar ook tegen hun associés, zakenpartners, investeerders en alle andere personen in de VS of elders die ‘direct of indirect’ hun criminele ondernemingen vergemakkelijken.

De straffen zijn streng: tot 25.000 dollar en 20 jaar gevangenisstraf per tenlastelegging van een gangsterpraktijk onder de bepalingen van RICO. De boef moet alle winsten van zijn misdadige activiteiten opgeven, met inbegrip van de honderden miljoenen die zijn verstopt in banken in de VS.

RICO maakt het ook mogelijk voor privépersonen die benadeeld werden door de gangster om een civiele procedure in te stellen voor een rechtbank. Bij succes kan een schadevergoeding worden toegekend die drie keer zoveel bedraagt als de berokken schade.

Een RICO-aanklacht voor een rechtbank bewijzen, wordt beschouwd als relatief eenvoudig omdat die gericht is op gedragspatronen in tegenstelling tot criminele daden. Omdat samenzwering één van de aanklachten is die in een RICO-aanklacht kan worden opgenomen, kunnen de ondergeschikten, boekhouders, zakenassociés, partners en medewerkers ook worden vervolgd.

Mensenrechten verdedigen door kleptocraten passend te vervolgen

Minister van Justitie Holder zegt dat de regering-Obama zich ertoe verbindt corruptie te bestrijden “als één van de belangrijkste gevechten van onze tijd”. Als Holders woorden worden omgezet in concrete actie, kunnen ze een grote impact hebben. Niet alleen op het bestuur in Afrika, maar ook op de verbetering van de mensenrechten.

Corruptie is fundamenteel een zaak van mensenrechten. Zoals Peter Eigen, oprichter en voorzitter van de NGO Transparency International, stelde, “corruptie leidt op minstens drie wijzen tot de verkrachting van mensenrechten: corruptie handhaaft discriminatie, corruptie verhindert de complete realisatie van economische, sociale en culturele rechten, en corruptie leidt tot de schending van talloze burgerlijke en politieke rechten. Daarnaast ondermijnt corruptie het wezen van de wet en vernietigt het het vertrouwen van de burger in politieke leiders, ambtenaren en politieke instellingen.”

Het fascinerende van de aanpak van de regering-Obama is het creatieve gebruik van de strafwetgeving om de Afrikaanse dictators aan te pakken als georganiseerde criminele ondernemingen. De regering heeft met andere woorden besloten om de Afrikaanse dictators aan te pakken als maffiabazen!

Als de VS er inderdaad in slaagt om de bezittingen van de Afrikaanse kleptocraten effectief te onderzoeken, krachtig te vervolgen en doeltreffend in beslag te nemen, kan het continent eindelijk hopen op betere mensenrechten en beter bestuur, een drastische vermindering van de corruptie en kunnen aanzienlijke inkomstenbronnen worden gegenereerd van de in beslag genomen bezittingen om te investeren in de noodzakelijke uitbouw van infrastructuur en in andere sociale programma’s die de Afrikaanse bevolking in haar geheel ten goede komen.

Zoals ik al aantoonde, [3] bedacht Transparency International [TI] (de globale NGO-coalitie tegen corruptie) in zijn Corruption Perceptions Index (CPI) van 2009 Afrika opnieuw met de twijfelachtige eer van centrum van de kleptocratie: het continent waar de meest corrupte regeringen ter wereld thuis zijn.

De hitparade van de kleptocratieën wordt aangevoerd door de regimes in Ethiopië, Soedan, Zimbabwe, Equatoriaal Guinea, Kenia en de diverse krijgsheren van Somalië. Deze landen scoorden een verschrikkelijke 3.0 of minder op de CPI-index. In sommige landen lijkt de trend van corruptie echt onomkeerbaar.

Ethiopisch gerecht door en door corrupt

In 2002 haalde Ethiopië een zwakke score van 3.5 op de corruptie-index. In 2009, acht jaar nadat de regering-Zenawi met veel tromgeroffel een Federal Ethics and Anti-Corruption Commission (FEAC) had ingesteld en na tussentijdse rapporten over ‘grote verwezenlijkingen’ in de strijd tegen corruptie, zakte Ethiopiës score tot een hopeloze 2.7.

Aanhangers van het regime of ambtenaren in Ethiopië verkregen publieke bezittingen door illegale transacties en fraude. Banken leenden miljoenen dollars aan mantelorganisaties in handen van regeringsambtenaren of aanhangers van het regime met onvoldoende of zelfs zonder zakelijk onderpand.

Zakenmensen moesten hoge omkoopsommen of smeergeld betalen om te mogen meedingen bij overheidscontracten en om ze binnen te halen. Mensen actief in de import- en exportsector klagen over afpersing door corrupte douaniers.

Het Ethiopische gerecht is door en door corrupt door politieke interventies en manipulaties, zoals blijkt uit verscheidene opvallende politieke vervolgingen. Ethiopiërs die in het buitenland wonen en met vakantie zijn in hun land klagen over aanhoudende afpersingen door de politie op straat. Zelfs de woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, Ian Kelley, verklaarde vorig jaar dat de VS de beschuldiging onderzoekt dat “850 miljoen dollar die de VS schonk voor voedselhulp en om de armoede in Ethiopië tegen de gaan, werd verdeeld op basis van politiek favoritisme door de partij van de huidige eerste minister, Meles Zenawi.”

De afgelopen drie jaar kwamen enkele opvallende gevallen van corruptie in Ethiopië aan het licht in de media. Zo werd in één geval vastgesteld dat er goudstaven ter waarde van 16 miljoen dollar bij klaarlichte dag verdwenen uit de centrale bank. Het officiële ‘anticorruptiekantoor’ omschreef de diefstal als “een groot schandaal dat plaatsvond in de Nationale Bank van het land.

Vele Ethiopiërs waren verrast dat er mensen zijn die zo corrupt zijn dat ze vele staven zuiver goud durven stelen die toebehoren aan het Ethiopische volk om ze te vervangen door verguld ijzer … Sommige werknemers van de bank, zakenmensen, managers en andere regeringsambtenaren waren naar verluidt betrokken bij dit rampzalig en schandelijk schandaal.”

In een ander geval met betrekking tot een overeenkomst inzake telecommunicatie met China, werd een hooggeplaatste ambtenaar van het Ethiopische regime in het geheim op band opgenomen toen hij probeerde smeergeld los te krijgen voor zichzelf en andere regeringsambtenaren. Datzelfde ‘anticorruptiekantoor’ rapporteerde dat “er een nieuwe grote corruptiezaak was bij het Ethiopische openbare telecommunicatiebedrijf die vele Ethiopiërs verraste”.

Het ging om een concurrerende offerte voor het leveren van uitrusting voor telecommunicatie. Na onderzoek vond FEAC “dat bijna 200 miljoen dollar verloren was gegaan aan corruptie in dat hele frauduleuze en corrupte proces”. Er werd nooit een degelijk corruptie-onderzoek gevoerd naar een topambtenaar die op goede voet stond met het regime. Er werd nooit iemand vervolgd.

De armen en machtelozen hebben het zwaar te verduren met de corruptie in Afrika. De verwoestende impact van corruptie op de armste bevolkingsgroepen van het continent wordt duidelijk vermits politieke leiders en overheidsambtenaren middelen bestemd voor scholen, ziekenhuizen, wegen en andere openbare werken en gemeenschapsprojecten overhevelen naar hun eigen portefeuilles.

President Obama lijkt nu eindelijk het wondermiddel te hebben gevonden om de corrupte bandieten van Afrika aan te pakken. Kortweg, geen cash maar KARI voor Afrikaanse kleptocraten.

Alemayehu G. Mariam

Prof. dr. Alemayehu G. Mariam is afkomstig uit Ethiopië en is momenteel als hoogleraar in de politieke wetenschappen verbonden aan de California State University (CSU) in San Bernardino, VS.

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door The Huffington Post en overgenomen door Pambazuka News.

Noten

[1] http://www.ethiomedia.com/all/6070.html

[2] http://www.abugidainfo.com/?p=8693

[3] http://www.huffingtonpost.com/alemayehu-g-mariam/africorruption-inc_b_367268.html

(Vertaling uit het Engels door Peter Vansina)