In de briefing beschrijft Amnesty hoe buurlanden hun grenzen hebben gesloten voor Afghanen zonder reisdocumenten. Velen hebben hierdoor geen andere keuze dan op illegale wijze het land te verlaten. In plaats van hen bescherming te bieden – zoals het internationaal recht voorschrijft – onderwerpen landen in zowel Europa als Centraal-Azië Afghanen aan illegale pushbacks, detentie en deportatie.

Landen moeten hun verplichtingen nakomen

Amnesty International roept alle landen op om hun verplichting na te komen om mensen te beschermen die het risico lopen op ernstige mensenrechtenschendingen. Die landen moeten er onmiddellijk mee stoppen mensen naar Afghanistan terug te sturen of uit te zetten. Ook moeten zij Afghanen toegang garanderen tot eerlijke asielprocedures. Daarnaast moeten zij dringend stappen ondernemen om een ​​veilige doorgang te verzekeren voor Afghanen die het doelwit van de Taliban dreigen te worden. Onder meer door de vereisten voor reisdocumentatie te minimaliseren en humanitaire visa aan te bieden aan degenen die het meeste risico lopen.

Proberen om Afghanistan te verlaten, is als een hindernisbaan. Sinds de taliban de macht overnamen, is het bijna onmogelijk om reisdocumenten te krijgen. Afghanen die noodgedwongen illegaal het land verlaten komen terecht in geïmproviseerde kampen in grensgebieden, of worden vastgehouden terwijl ze wachten op deportatie naar een onzeker lot.

Grenzen buurlanden gesloten

Pakistan, Oezbekistan, Iran, Tadzjikistan en Turkmenistan hebben hun grenzen gesloten voor Afghanen die zonder documenten reizen. Dit terwijl terugkerende mensen het risico lopen op ernstige mensenrechtenschendingen door de taliban. Volgens cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie zetten de Iraanse autoriteiten tussen 27 augustus en 9 september 58.279 Afghanen zonder papieren uit. Oezbekistan zei op 20 augustus dat het 150 mensen had teruggestuurd naar Afghanistan, op basis van een overeenkomst met de taliban.

Pushbacks in Europa

De internationale verplichting om grenzen open te houden voor vluchtelingen en om mensen niet terug te sturen naar een land waar zij vervolging riskeren, geldt niet alleen voor buurlanden van Afghanistan. Het geldt net zo goed voor landen die Afghanen bereiken via de lucht of de zee of doorheen andere landen.

Desondanks zijn landen als Bulgarije, Kroatië en Griekenland doorgegaan met pushbacks van Afghanen. Polen voerde nieuwe beperkingen  in die het voor mensen die illegaal de grens oversteken onmogelijk maakt om asiel aan te vragen in dat land.

Een groep van 32 Afghanen zit sinds 19 augustus vast aan de Pools-Belarussische grens, nadat ze vanuit Polen naar Belarus waren overgebracht in een vermoedelijke pushback. Hun beschermingsbehoeftes werden op geen enkele manier individueel beoordeeld. Poolse en Belarussische grenswachten houden de groep vast in een kleine strook land aan de grens, zonder onderdak, schoon water, voedsel of toegang tot gezondheidszorg.

Ondertussen kondigden de Turkse autoriteiten in juli 2021 de uitbreiding van een muur aan de grens met Iran aan. En Turkije gaat door met het oppakken van Afghanen zonder papieren ter voorbereiding op deportatie.

Levens aan zijden draadje

De mensenrechtensituatie in Afghanistan blijft verslechteren. Alle landen moeten onmiddellijk maatregelen nemen om het verlaten van Afghanistan mogelijk te maken, in het bijzonder voor vrouwelijke activisten, mensenrechtenverdedigers, journalisten en mensen uit gemarginaliseerde etnische of religieuze minderheden. Ze moeten Afghanen bescherming bieden en landen in de regio ondersteunen om de rechten van Afghanen die daarheen reizen te garanderen.

“België moet zijn deel doen binnen deze wereldwijde opdracht door mensen die in Afghanistan gevaar lopen, te evacueren en op te vangen. Afghanen die al in België zijn, moeten beschermd en waardig opgevangen worden. De regering moet ook een positieve rol spelen binnen de EU om de mensenrechten van Afghanen te beschermen”, zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International in Vlaanderen.

De levens van duizenden vrouwen en mannen die zich in hun land hebben ingezet voor de bevordering en verdediging van mensenrechten, gendergelijkheid, de rechtsstaat en democratische vrijheden hangen nu aan een zijden draadje. De wereld mag Afghanistan niet in de steek laten op dit kritieke moment. We hebben een gezamenlijke internationale inspanning nodig om Afghanen in veiligheid te brengen.