Aan het artikel van J. Goodhand over de heroïnehandel (DWM 18/8) ontbreekt m.i. een belangrijk historisch gegeven. In 2001, toen de eerste Talibanregering ten val is gebracht, lag de opiumproductie en heroïnehandel vanuit Afghanistan drastisch lager dan het in decennia geweest was.

Dat gegeven kon je destijds, discreet weggemoffeld, in VN-statistieken vinden. Ook nu wordt het nauwelijks een vermelding waard geacht. Toch was het Talibanregime erin geslaagd de heroïnestroom op weinig na te stoppen. Onder internationale druk wellicht, maar ze hadden er een goede eigen reden en voor: vanuit een islamitische opvatting zijn drugs zéér haram; het was ook een bron van inkomsten voor allerlei lokale tegenstanders. Afghanistan mag dan wel een land zijn, het is vooral een clan- en stammenmaatschappij. En ten slotte is het ook een feit dat de Taliban veel minder last hadden van corruptie dan hun “democratische”, door het westen in het zadel gehesen opvolgers … die nu met paard en staart gevlucht zijn.

Westerse mogendheden, vooral het Verenigd Koninkrijk en de VS, dragen historisch een grote verantwoordelijkheid in de bloei en vooral de internationalisering van de opiumhandel. Denk aan de Opiumoorlogen tegen China in de 19e eeuw, en de door heroïne gefinancierde Amerikaanse steun aan de Chinese nationalisten in de jaren 45-60 van de vorige eeuw, alsook de massale heroïnestromen veroorzaakt door de oorlog tegen Vietnam 1960-75.

Zeker hebben de Taliban bij de geleidelijke versterking van hun posities in de voorbije 20 jaar ook heroïnegeld opgestreken: in de door hen gecontroleerde gebieden hieven ze er belasting op. Wellicht was het ook nodig om hun lokale en regionale bondgenoten te behouden; en die hadden ze nodig voor hun machtsuitbreiding. Soms waren dat trouwens dezelfde met wie ze het tijdens hun bewind moeilijk hadden.

Maar: vergelijk het strafblad van de VS en het VK op dit gebied met dat van de Taliban, en die laatste verdienen voorwaar een certificaat van goed gedrag en zeden. En van twee dingen één: als de Taliban de papaverteelt konden uitroeien – hoezo kon de Amerikaans geïnstalleerde democratie dan niet beletten dat die weer opgang maakte? Omdat er geen druk op uitgeoefend is? Omdat de strijd tegen de Taliban behoefte had aan dat opiumgeld … om wat krijgsheren mee te krijgen? Of omdat Iran het meeste last heeft van die heroïne?

We vernemen dat het Westen er bij de Taliban op aandringt de heroïnestroom te stoppen. Het is een van de vele voorwaarden om erkend te worden. Maar als ik lees dat het zelfde Westen alle financiële kranen wil dichtdraaien, te beginnen met het IMF en de Wereldbank, als Washington de Afghaanse schatkist (die zij beheren!) dichthoudt (in het strafrecht heeft dat een naam) en als er ineens geen ontwikkelingsgeld meer binnenkomt, terwijl de consumptie-uitgaven van de NAVO-troepen zijn weggevallen, waar heel wat Afghanen van leefden … dan  vrees ik dat een nieuwe ban op opium toch even zal moeten wachten.

Ik denk niet dat het voor de Taliban een prioriteit zal zijn nu die inkomsten weer af te snijden, al blijft het een bron van ethische gruwel. Ook is de vraag hoe de lokale krijgs- en heroïneheren politiek zullen draaien: met de papaver mee (als de Taliban die laten gedijen), of op zoek naar Westers geld … voor clandestien gekweekte opium?

Als het Westen wil dat de Taliban zich matigen in hun binnenlands bestuur, een minimum aan mensen- en vooral vrouwen- en kinderrechten in acht nemen, geen terreur buiten hun grenzen steunen of gedogen … en dan ook nog de opiumteelt en -verwerking willen zien stoppen, dan zullen ze toch wat toeschietelijker moeten zijn in het normaliseren van de financiële betrekkingen, het hervatten (in overleg met de lokale regering en bevolking) van humanitaire en wederopbouwprogramma’s, en in diplomatieke omgang. We weten dat de Taliban allesbehalve een homogene, hiërarchisch ingedeelde, beweging zijn. Veel zal afhangen van lokale bonzen en van welke Taliban-strekking precies de meeste invloed krijgt, van internationale druk … en van de mogelijkheid om legale inkomsten te verwerven.

Dat de nieuwe regering (ALS ze tot stand komt) veel van China verwacht is ook duidelijk: het rijk van Tsji Jinping heeft Afghanistan nooit onder de voeten gelopen, hun Zijderoute loopt nu in een ommetje rond Afghanistan – maar kan verlegd worden. Dat China vooral de Oeigoerse kwestie veilig wil stellen voor islamistische bemoeienissen, is duidelijk – maar het is niet onmogelijk dat ook Peking de opiumteelt ter sprake zal brengen.

Het gaat overigens al enkele jaren niet meer alleen over opium; een minstens even groot probleem is de productie van methamfetamine geworden. Wie die precies in handen heeft is nog vrij onduidelijk, de basisstof ephedra wordt uit een inheems gewas betrokken (maar vereist een vrij complexe chemische bewerking). Dat er een grote geldstroom uit vloeit is wel duidelijk. In tal van Aziatische landen, en ook in China, dringt de crystal meth door: dat zal Tsji graag zien stoppen. Bij Europol zijn ze er ook niet gerust in.

Niemand ziet  de machtsovername van de Taliban graag gebeuren: hun basisdenken is obscurantistisch, hun achterban grotendeels in madrassa’s geschoold, dus ongeschoold, hun idee over mensenrechten nauwelijks bestaand. Maar als 20 jaar oorlog (en talloos meer miljarden dollars) de Taliban niet hebben kunnen stoppen, en als er geen alternatief is voor hun opkomst, wat is dan de zin van een soort boycot? Hongerende kinderen, vrouwen (en ook mannen): is dat ons toekomstbeeld voor de (naar schatting) 36 miljoen Afghanen? Denken we dat ze daar minder Koran-vast door zullen worden? Is dat vrouwvriendelijk? Is de wereld gebaat met een totale chaos, waarbij die rond de luchthaven van de laatste dagen in het niets verzinkt?

De Taliban zijn in staat om onder meer de drugshandel in te dammen. We weten zelfs niet goed hoe ze dat omstreeks 2000 gedaan hebben, al zal dat niet altijd zachtzinnig zijn geweest.

Of ze in staat zijn hun land decent te besturen en er rust te brengen? Dat is onzeker, en dan nog zullen we hun maatschappijkeuzes in veel opzichten met lede ogen aanzien. Anderzijds is het waarschijnlijk dat de pragmatischere lijn zich uiteindelijk zal doorzetten: islamitisch, ja. Op gespannen voet met mensenrechten, ja. Maar daarom nog niet de absolute hel, die zelfs hongersnood en verpaupering verkieslijk zouden maken. Overigens zullen we niet alléén met de Taliban te maken krijgen: mochten die al denken in hun eentje alles te kunnen bepalen, dan zullen ze vlug ondervinden dat er véél machtsbronnen zijn in dit veelstammige land, veel clans en veel rivalen.

Van Amerika valt weinig te verwachten, en noch de Taliban, noch de meeste Afghanen zullen daar hun hoop op stellen.
Europa kan, als het de nieuwe machthebbers in hun waardigheid laat, een belangrijke rol spelen om een verzachtende invloed uit te oefenen op hun bewind en de ineenstorting van het land te voorkomen. Het kan op die manier de zo gevreesde vluchtelingenstroom beperken, de drugshandel onder de pijngrens houden en vooral voor de Afghanen een betere toekomst mogelijk maken.

Dat zou meer perspectief kunnen opleveren dan de hopeloze pogingen van de voorbije twintig jaar, met veel doden, veel vernieling, welige corruptie en maar weinig lotsverbetering tot gevolg.

Eddy Boutmans was senator (1995-1999) en staatssecretaris voor ontwikkelingssamenwerking (1999-2003) voor Groen in de regering Verhofstadt.