Op 8 oktober laatstleden werd een aanslag gepleegd op de Gozar-e-Sayed Abad moskee in de wijk Khan Abad van Kunduz1, een van de grootste steden in het noorden van Afghanistan. Op dat ogenblik waren de gelovigen samengekomen voor het vrijdaggebed.
Deze moskee wordt vooral bezocht door sjiitische moslims. Toch noemde Zabiullah Mujahid, woordvoerder van de taliban2, in zijn commentaar op de aanslag de slachtoffers “onze landgenoten”.
Zesenveertig mensen waren op slag dood en volgens lokale bronnen raakten nog veel meer mensen gewond. De organisatie Islamitische Staat van de Provincie Khorasan3 (IS-K) eiste vrijwel meteen de aanslag op en gaf ook de identiteit van de zelfmoordterrorist vrij: Mohammed al-Uyguri.
Bij het horen van de naam gingen in heel de regio alle alarmbellen aan het rinkelen. Deze terrorist behoort tot het volk der Oeigoeren en heeft banden met de Autonome Regio Xinjiang in westelijk China, waar het grootste deel van de Oeigoerse bevolking woont. Een aanval van een Chinese extremist op een sjiitische moskee deed dan ook in Beijing en Teheran de wenkbrauwen fronsen.
Buitenlandse terroristen
De VN hadden in juni al gewaarschuwd dat zich tussen de acht- en tienduizend ‘buitenlandse terroristische strijders’ op Afghaans grondgebied bevonden, vooral afkomstig uit Centraal-Azië, de noordelijke Kaukasusregio van de Russische Federatie, Pakistan en de Autonome Oeigoerse Regio Xinjiang in China’.
Hoewel de meeste van deze strijders naar eigen zeggen banden hebben met de taliban ‘steunen velen van hen ook al-Qaeda ‘en zijn anderen ‘verbonden met IS of hebben IS-sympathieën’. IS-K is de vertegenwoordiger van IS in Afghanistan.
Protest in de Iraanse hoofdstad Teheran tegen de aanslag op de universiteit in de Afghaanse hoofdstad Kaboel op 2 november 2020, waarbij drie IS-K-terroristen 32 mensen doodschoten. Foto: Mehr News Agency/CC BY 4:0
In 2019 ontmoette ik in Turkije een groep Oeigoerse strijders van diverse terroristische organisaties, onder andere de Islamitische Beweging van Oost-Turkestan (IBT), die zich nu Islamitische Partij van Turkestan4 (IP) noemt. Het waren geharde strijders, die voornamelijk wilden vechten tegen ‘ongelovigen’, iets anders interesseerde hen nauwelijks. Hun organisatie kwam al in 2002 op de VN-lijst van terroristische organisaties terecht.
Tijdens de oorlog in Syrië verhuisden grote delen van de IP naar de Syrisch-Turkse grensstreek. Nu bevindt de organisatie zich vooral in Idlib in Syrië, nu zowat het centrum van alle wereldwijd opererende jihadistische organisaties.
Zodra de machtsovername door de taliban in Afghanistan duidelijk werd, vertrokken veel jihadisten afkomstig uit Centraal-Azië – onder andere uit westelijk China en Tadzjikistan – van Idlib naar Afghanistan. Abdul Haq, leider van de IBT, bleef in Syrië, waar hij zetelt in de Shuraraad van al-Qaeda.
Iran maakt zich zorgen …
Op 4 oktober, vier dagen voor de aanslag op de moskee in Kunduz, kwam in Afghanistan een Iraanse delegatie aan om te onderhandelen over grensoverschrijdend handelsverkeer. Ze wilde tevens de verzekering krijgen dat de taliban geen aanvallen op Afghaanse sjiieten of op Iran5 zouden dulden.
Ondertussen waren in Kaboel Mohammad Sadegh Motamedian en Maulvi Abdul Qayum Rohani, gouverneurs van de grensprovincies Khorasan Razavi in Iran en Herat in Afghanistan, overeengekomen om meer grensoverschrijdende handel mogelijk te maken en geweld te voorkomen.
In een tweede meeting op 4 oktober met Motamedian in de Iraanse grensstad Taybad verklaarde Maulvi Sher Ahmad Ammar Mohajer, plaatsvervanger van de Iraanse president Rohani, dat de Afghaanse regering ‘nooit zou toestaan dat individuen of buitenlandse groeperingen als IS gebruik zouden maken van het Afghaanse grondgebied om de Islamitische Republiek Iran aan te vallen’.
President Ronald Reagan in 1983 met een delegatie van de Afghaanse Moedjaheddin, ideologische voorlopers van de taliban. Toen waren ze nog de ‘good guys’, de dappere verzetsstrijders die wapens en training kregen van de VS tegen de Sovjet-Unie, die hun land bezette. Foto: Michael Evans/US national Archive/Public Domain
‘Wij [Iran en Afghanistan] hebben de gemeenschappelijke vijand verslagen’, zei Maulvi waarmee hij de VS bedoelde.
Uit alles blijkt dat de talibanregering op dit punt enige eerlijkheid aan de dag legt. Op 7 oktober, de dag voor de aanval op de sjiitische moskee in Kunduz, had Maulvi Abdul Salam Hanafi, vice-premier van Afghanistan, een ontmoeting met een groep ouderen en verzekerde hen dat de taliban geen activiteit zouden tolereren die gericht was tegen de sjiitische gemeenschap in Afghanistan.
Toch verneem ik van leden van de gemeenschap der Hazara – zoals de sjiieten in Afghanistan zich noemen – dat ze vrezen voor een terugkeer van het voormalige regime. Er zijn immers bewijzen dat de taliban verantwoordelijk zijn voor meerdere moordpartijen op de Hazara, een duidelijke indicatie van hun sektarisme.
Dit is de reden waarom Iran zich verzet tegen de taliban en de huidige regering in Kaboel niet formeel erkend heeft. De voorbije jaren hebben de Iraniërs wel samengewerkt met de taliban tegen IS en IS-K. De Iraanse Brigadier-Generaal Esmail Qaani was toen hun verbindingsman
… maar ook China
In de jaren 1990 liet de talibanregering6 Islamitische Beweging en andere Oeigoerse groepen opereren vanuit Afghanistan. Nu lijkt het erop dat er hier een einde aankomt, althans officieel.
Eerder dit jaar verkasten IB-strijders van Syrië naar de Afghaanse provincie Badakhshan7. Uit rapporten moet blijken dat de strijders verzamelden in de dunbevolkte Wakhan Corridor (zie de kaart) in de provincie die naar China leidt.
De Afghaanse provincie Badakhshan in he noordoosten heeft een smalle strook land Tadzjikistan en Pakistan met Kirgizië tot aan de grens met China. Deze Wakhan Corridor is over een groot deel slechts 20 kilometer breed. Screenshot Google Maps
In recente weken heeft de veiligheidsdienst van de taliban hen echter doen wegtrekken uit de steden rond de ‘Afghaans-Chinese grens’ naar andere delen in Afghanistan. (Geruchten doen de ronde dat de taliban van plan zouden zijn de leden van IB en zelfs alle 2.000 Oeigoeren die momenteel in het land verblijven uit te wijzen naar China, maar die geruchten werden niet bevestigd.)
Eind augustus sprak journalist Mattia Sorbi van de Italiaanse krant La Repubblica met Zabiullah Mujahid, woordvoerder van de taliban. Voor hen is dit van groot belang want Italië is een prominente partner van China’s plan voor een Nieuwe Zijderoute.
Mujahid verklaarde toen dat China Afghanistan te hulp komt met kortetermijnfinanciering (o.a. 31 miljoen dollar spoedfinanciering) en dat de Nieuwe Zijderoute voor de taliban hun ‘paspoort naar de wereldmarkten’ is.
Dank zij een langetermijnconcessie aan China kan de kopermijn Mes Aynak ten zuiden van Kaboel ‘weer opleven en gemoderniseerd worden’ zei Mujahid. De taliban zijn heel blij met de Nieuwe Zijderoute, voegde hij eraan toe, ‘het zal de oude zijderoute weer doen opbloeien’.
De Nieuwe Zijderoute loopt langs beide kanten van Afghanistan: de noordelijke route baant zich een weg doorheen Tadjikistan naar Iran terwijl de Chinees-Pakistaanse Economische Corridor zuidwaarts gaat. Aan de monding van de Wakham Corridor zou een derde route kunnen geopend worden die via Kaboel naar Iran loopt (en de landbouwproducten van Pakistan verbindt met de markten van Centraal-Azië en Rusland).
Een mogelijke breuk met China en Iran zou zeer ongelegen komen voor Kaboel, nu de VS bereid is opnieuw met de taliban in zee te gaan. Dat zou de krachtsverhoudingen op het terrein kunnen veranderen. Als de VS de in New York geblokkeerde tegoeden van de taliban vrijgeeft aan de centrale bank van Kaboel, zou dat voor hen een levenslijn kunnen zijn.
Voor Afghanistan is dat echter geen oplossing nu het geprangd zit tussen China en Iran en de mogelijke aansluiting op de Nieuwe Zijderoute.
Afghanistan tackles Islamic State
werd vertaald door Marina Mommerency.
Vijay Prashad is een Indiase historicus, redacteur en journalist. Hij is een hoofdredacteur en hoofdcorrespondent van de Globetrotter, directeur van Tricontinental: Institute for Social Research. Hij is tevens een senior vakgenoot aan het Chongyang Institute for Financial Studies, Renmin University in China, schreef meer dan 20 boeken, inclusief The Darker Nations and the Poorer Nations. Zijn laatste boek Washington Bullets werd vertaald als Imperialisme voor beginners (EPO, 2021), met een intro van Evo Morales. Zie de recensie ‘Imperialisme voor beginners’: maak kennis met de échte drijfveren van de VS in het buitenland.
Notes:
1 Kunduz ligt in het uiterste noorden van Afghanistan op ongeveer 50 km van de grens met Tadzjikistan, heeft ongeveer 375.000 inwoners. Pashtun vormen de meerderheid, met grote Oezbeekse, Tadzjiekse en Arabische minderheden (nvdr.).
2 De taliban hebben vooral soennitische aanhangers. Het soennisme en sjiisme zijn verschillende strekkingen in de islam, vergelijkbaar met protestanten en rooms-katholieken binnen het christendom. Zij hebben een eigen interpretatie van de rol van de profeet. Soennieten menen dat het letterlijk voorbeeld van Mohammed op alles primeert, terwijl sjiieten ook belang hechten aan de uitspraken van de opvolgers van de profeet en een reeks imams. Het onderscheid doorkruist echter ook etnische verschillen (nvdr.).
3 Khorasan is een historische regio die delen van Iran, Tadzjikistan, Oezbekistan, Turkmenistan en het noorden van Afghanistan omvat. De suffix -stan betekent plaats-regio-streek-gebied (nvdr.).
4 Turkestan is eveneens een historische regio die delen van Rusland, China (Tibet), India, Iran en Afghanistan omvat (nvdr.).
5 Het sjiisme is binnen de islam een minderheid van 10-15 procent, Iran is het enige land waar sjiieten de meerderheid van de bevolking uitmaken (nvdr.).
6 De taliban regeerden Afghanistan reeds in 1996-2001 (nvdr.).
7 Afghaanse provincie ligt in het noordoosten aan de grens met Tadzjikistan en Pakistan en heeft ook een korte grenslijn van ongeveer 50 kilometer met Kirgizië. het bestaat voor een deel uit een lange maar smalle strook land tussen Tadzjikistan en Pakistan (zie kaart hierboven) (nvdr.).
