Activisme is meer dan alleen maar vrije meningsuiting, in de zin van spreken en schrijven, het is meer dan discours. Een actie is een handeling, een politieke daad. Zonder die daad beweegt er niets. Het is niet met een opiniestuk dat we de wereld gaan veranderen. Nu is het debat in alle hevigheid losgebarsten.

Waarom? Door een daad, door directe actie. Juist doordat het over de schreef gaat, zet activisme iets in beweging. Dat criminaliseren is slecht voor de democratie. Het gaat bij activisme om daden die niet anders kunnen dan de grenzen aftasten van wat wettelijk kan en maatschappelijk aanvaardbaar is.

Greenpeace bijvoorbeeld hindert daadwerkelijk de walvisvangst, loopt zomaar binnen op een (high security) Europese klimaattop en gaat echt spandoeken ophangen aan koeltorens van kerncentrales. Moet Greenpeace daarom vervolgd worden voor bendevorming? Neen.

‘Bendevorming’ is door de wetgever uitdrukkelijk bedoeld voor criminele en clandestiene organisaties. Greenpeace is geen criminele en clandestiene organisatie, ergo: wie, zoals Electrabel, een klacht tegen die organisatie neerlegt wegens bendevorming, zou zelf moeten worden gepenaliseerd wegens misbruik van de wet (en als het even kan ook afgestraft door de consument).

Hetzelfde geldt voor het Field Liberation Front: het zijn idealisten die niet de minste misdadige bedoelingen hebben en hun actie maanden op voorhand open en bloot hadden aangekondigd. Wie hier het etiket bendevorming op wil plakken, misbruikt de wet. Wat natuurlijk en helaas typisch is voor het klimaat van criminalisering van activisme dat sinds 9/11 ook in België heerst.

Zo mogelijk nog ergerlijker is het woord geweld in deze. Dat woord toepassen op dit soort activisme is totaal onterecht en zelfs pervers. Ten eerste was de actie notoir geweldloos: de enigen die men op alle mogelijke filmbeelden geweld ziet gebruiken, was de politie.

De activisten hebben hekkens omver getrokken, wat rondgelopen op het aardappelveld en af en toe een plant uitgetrokken, maar meestal waren ze bezig met een kat- en muisspel met de politie.

En passant nog even signaleren dat er slechts 20 tot 30 procent van het veld zou vernield zijn, dus het blijft een relatief symbolische actie.

Ten tweede is het ook juridische nonsens: de wetgever maakt bijvoorbeeld een onderscheid tussen inbraak en inbraak met geweld. Een kind kan dat begrijpen. Logisch: een inbraak is geen geweld. Geweld is fysieke agressie tegen mensen, slagen en verwondingen en zo. Of de oorlog in Irak. Dat is geweld.

Nu, hoe die dertien agenten aan hun verwondingen komen, is mij een raadsel als ik de beelden bekijk. Hoe komt het overigens dat we daar zo weinig over horen? Waar zijn die gekwetste agenten? Wat waren hun verwondingen en hoe zijn ze eraan gekomen? Door over hekkens te kruipen? Door achter activisten aan te zitten?

Kan best zijn. Het kat- en muisspel was bij momenten komisch, maar natuurlijk wel een beetje ruig. Maar geweld, nee. En als er al eens een activist zijn geduld is verloren omdat bijvoorbeeld zijn compaan hard werd aangepakt (buiten beeld?), dan is dat wat mij betreft deel van de actie. Want de agenten gingen er bij momenten hard tegenaan.

Activisme is altijd een beetje ruig en kan niet anders zijn, hoe geweldloos ook. Anders moet je gewoon babbelen en beweegt er niets. En dat brengt mij bij het derde punt: door activisme als geweld te omschrijven, ontdoet men het van zijn politiek karakter, en wordt het gewoon een al dan niet criminele daad.

Dat is zoals bij de bendevorming van daarnet: een afleidingsmanoeuvre, meestal een afleidingsmanoeuvre van betrokken partijen (meestal ook met macht, een batterij juridische adviseurs en veel geld – denk aan Electrabel) die het politieke karakter van de actie willen miskennen.

Een idealistische onderzoekster, Barbara Van Dyck, zelf bio-ingenieur, wordt nu ontslagen omdat ze dit zogenaamde geweld goedkeurt. Maar, nogmaals, het was geen geweld. Het was een nogal feestelijke, activistische manifestatie, die al alleen al daarom lovenswaard is omdat ze het maatschappelijk debat ongelofelijk heeft aangezwengeld. 

Dat is wat activisme doet, meer dan tientallen opiniestukken en beschaafde debatten: het debat onvermijdelijk maken. Nu is het debat onvermijdelijk. En het woedt in alle hevigheid: over ggo’s, over cisgene aardappelen, over bijenkorven, over de gevolgen voor het milieu, over het principe van voorzichtigheid, over de onafhankelijkheid van de wetenschap, over de onteigening van het gemeengoed en de privatisering van de winsten, over academische vrijheid en vrije meningsuiting, over geweld, en over… het recht op activisme.

En het is nog niet gedaan. Het zal maar ophouden als de Leuvense universiteit haar vergissing inziet en het ontslag intrekt. Want wat onze collega Barbara Van Dyck deed, is moedig gebruik maken van haar recht op vrije meningsuiting: zij stond en staat achter deze actie en dat is haar goed recht als burger en als wetenschapster. Niets meer, niets minder.

Zij heeft naar eigen zeggen (en ik geloof haar) geen enkele laakbare handeling gesteld. Haar mening kan juist of verkeerd zijn, maar het is haar mening en dus valt ze onder vrijheid van meningsuiting.

Van de forumdiscussie op DeWereldMorgen rond het bericht over de petitie tegen het ontslag van Barbara, onthou ik alvast dit commentaar van ene Leo Broers: “Zij die de klappen ontvangen worden beschuldigd van geweldgebruik. Zij die verder denken dan hun vakgebied worden uit de universiteit gezet. Zij die solidair zijn met de kleine boer worden vervolgd voor bendevorming. En zij die twee meter hoge hekkens plaatsen rond een aardappelveld worden geprezen omdat ze de honger uit de wereld helpen.”

Pijnlijk is het. Tragikomisch bijna. Maar deze omgekeerde wereld kan en mag het laatste woord niet krijgen. Het is aan ons om deze zaak recht te zetten. Nu blijken er in elk geval al meer dan duizend mensen te protesteren tegen haar ontslag, ook tientallen professoren en collega’s.

Of het alleen met opiniestukken, petities en verontwaardigde brieven uit binnen- en buitenland zal lukken, is zeer de vraag. Maar het is een begin.

Lieven De Cauter; cultuurfilosoof, ASRO, KUleuven

ps: Als deze actie verdedigen tot ontslag leidt, geachte heer Rector, dan zult u misschien wel tientallen personeelsleden moeten ontslaan. Te beginnen met schrijvers dezes.