Wat is het probleem?

De bal ging aan het rollen toen Marino Keulen (Open VLD), voormalig minister van Inburgering, in het voorjaar begon te klagen over mensen-zonder-papieren in de Nederlandse lessen. Heel veel nieuwkomers mét papieren, die verplicht Nederlands moeten volgen, geraken vandaag niet binnen in de les. Omdat er wachtlijsten zijn. “En dat”, zo stelde Keulen, “terwijl de schoolbanken bezet worden door mensen-zonder-papieren. Die hier eigenlijk niet mogen zijn”. Mensen zonder papieren uit het volwassenenonderwijs weren, zou een oplossing bieden aan het wachtlijstprobleem.

Vlaams onderwijsminister Pascal Smet (SP.A) pareerde de provocatie eerst nog door te stellen dat hij het “recht op onderwijs voor iedereen wou blijven garanderen”. Maar hij draaide snel zijn kar. Om het wachtlijstprobleem aan te pakken, was hij bereid het onderwijsdecreet te wijzigen en mensen-zonder-papieren voortaan uit te sluiten.

Het voorstel ging voor advies naar de Raad van State, maar die schoot het af. Het middel (mensen-zonder-papieren hun grondrecht op onderwijs ontzeggen) was niet in verhouding tot het doel (de wachtlijsten aanpakken). De minister kon evengoed geld vrijmaken om méér lessen Nederlands te organiseren. Dan waren de wachtlijsten ook weg.

Waarop Smet zijn huiswerk opnieuw deed en zijn argumentatie herschreef. Het ging nu niet langer om de wachtlijsten, maar vooral om het ‘verkeerd signaal’. Als het federaal beleidsniveau vooral mensen-zonder-papieren het land wil uitzetten, zou het niet consequent zijn dat een Vlaams beleidsniveau tegelijkertijd onderwijs voor die mensen zou organiseren. Het zou ‘verkeerde verwachtingen’ bij mensen-zonder-papieren creëren.

Het wachtlijstprobleem bleek toen al fel overroepen. Vooral in grootsteden als Antwerpen stelt zich dat; veel andere centra hebben er geen probleem mee. Maar politieke profilering haalde het al snel op de realiteit. Tonen dat je mensen-zonder-papieren ‘hard wil aanpakken’, scoort altijd goed bij het kiespubliek. Onderwijsminister Smet wou maar wat graag laten zien dat ook hij met de spierballen kon rollen.

Wij zijn onderwijzers! Geen politieagenten!

De plannen van Smet kregen vooral tegenkanting bij de scholen zélf. De onderwijsvakbonden voerden in juni al actie om het voorstel tegen te houden. Niet alleen omdat onderwijs een grondrecht is, dat een Vlaams beleid niet zo maar  kan schenden. Maar ook vanwege een reeks praktische en politieke bezwaren.

Heel wat mensen-zonder-papieren krijgen na een tijd immers tóch verblijfspapieren. Als ze dán pas Nederlands kunnen gaan leren, duurt het nóg langer voor ze aan het werk zijn. Vallen ze meer terug op OCMW-steun. En is de maatschappelijke meerkost uiteindelijk hoger. Voor wie tijdens zijn illegaal verblijf opleidingen kan volgen en diploma’s scoren, is terugkeer naar het thuisland bovendien gemakkelijker te verteren. Iets waar het Vlaams beleid toch uitdrukkelijk wil op inzetten.

Mensen-zonder-papieren zijn hier ook gewoon; in een grootstad als Antwerpen zelfs in vrij grote aantallen. Ze consumeren, huren huizen, en hun kinderen hebben onderwijsplicht. Als ze de taal niet machtig zijn, zijn ze nóg gemakkelijker slachtoffer van uitbuiting en huisjesmelkerij.

En hoe verwachten dat ze simpele regeltjes als de huisvuilophaling gaan snappen? Of hoe zouden ze hun kinderen, die wettelijk wél naar school mogen gaan, kunnen helpen met huiswerk of ondersteuning?   En dan was er nog het praktisch bezwaar. Moest onderwijzend personeel dan elke kandidaat-cursist gaan screenen op zijn verblijfspapieren, als een verlengstuk van Dienst Vreemdelingenzaken? Dat strookte niet met hun onderwijsopdracht, vonden de leraars.

Toch uitsluiting van mensen-zonder-papieren?

Ondanks het fel protest werd de decreetswijziging op 22 juni met een grote meerderheid in het Vlaams parlement goedgekeurd. Vanaf september zouden mensen-zonder-papieren niet meer worden toegelaten in het volwassenenonderwijs. De scholen die tegenstribbelden, werden met de rug tegen de muur gezet. Als ze niet gehoorzaamden, zouden gerechtelijke sancties volgen en werkingsmiddelen worden teruggeschroefd.

Maar het onderwijzend personeel geeft niet op. De christelijke bediendevakbond LBC-NVK, Samenlevingsopbouw Brussel en de Liga voor de Mensenrechten kondigden donderdag aan dat ze twee procedures zouden indienen bij het Grondwettelijk Hof. Omdat onderwijs een grondrecht is, dat niet zo maar vernietigd kan worden wegens ‘wachtlijsten’. En omdat de maatregel ruikt naar politieke profilering, die niet meer in verhouding staat met het werkelijk ‘probleem’.

Les voor iedereen!

De gerechtelijke stappen werden donderdag alvast kleurig kracht bij gezet. In Antwerpen trok een stoet onderwijzers vanuit hun respectievelijke scholen naar de Grote Markt. Terwijl cursisten-zonder-papieren ‘Les voor iedereen’ op elke stoeprand schreven.

Hetzelfde verhaal in Oostende. In Mechelen, Leuven, Sint-Truiden, Brussel, Kortrijk en Brugge werden flashmobs en ballonacties georganiseerd. In Sint-Niklaas, Halle en Ronse werden lesmarathons voor sans-papiers opgezet en werd gezongen voor solidariteit.
Eén ding is duidelijk: onderwijsminister Smet heeft zijn slag nog lang niet thuis.