De start van het gerechtelijk jaar is voor topmagistraten van het parket de gelegenheid voor een jaarlijkse Urbi et Orbi. ‘Mercuriale’ heet die openingsspeech waarbij de politieke ondertoon steeds vaker weerklinkt. Denk maar aan de Mercuriales van een geërgerde procureur-generaal Liégeois: in 2012 over de “quasi-immuniteit” van journalisten en in 2011 over het “einde van de democratie” – niet omwille van de kanker van de fiscale, maar de sociale fraude en migranten.

Op 1 september 2014 leek Brussels procureur-generaal Delmulle wel een echo van premier Cameron over de aanpak van Syriëstrijders: als er dezer dagen in Downing Street gehoest wordt, vliegen de fluimen via Antwerpen tot in Brussel. Delmulle openbaarde echter ook een nieuw wondermiddel voor snellere rechtspleging (en wie kan daar tegen zijn): de afschaffing van de raadkamer.

Hoedt u ook in justitie voor wondermiddelen: in de regel zijn die enkel te verkrijgen tijdens verkiezingskoorts of bij kwakzalvers.

Zelfonderzoek

De Brusselse procureur-generaal had diezelfde ochtend beter geluisterd naar zijn grote chef: Patrick Duinslager, procureur-generaal van het Hof van Cassatie, die een heel andere toon zette (link full text hier). Die waarschuwde vooreerst voor de verleiding om tijdens zo’n openingsredes op politieke barricaden te klimmen. Waar Delmulle de procedure (en dus advocaten) met de vinger wees, brak Duinslager een lans voor “zelfonderzoek” van de magistratuur. Niet het “machtswoord” van justitie telt, maar haar toetsbaarheid en transparantie, stelde hij. Met andere woorden: geen ‘ontzag’ voor pels en plechtstatigheid, maar ‘gezag’ van een verstaanbare en empathische justitie.

De kern van het betoog van die hoogste parketmagistraat van het land ging echter over de onafhankelijkheid van de rechter. Laat dat nu haaks staan op het voorstel van Delmulle om de raadkamer af te schaffen: daardoor zou net een stuk onafhankelijkheid uit justitie weggesneden worden.

Ten gronde

Wat is de taak van de Raadkamer? De Raadkamer is één enkele rechter. In het voorzitterscomplex dat Justitie kenmerkt (naar de woorden van professor Vuye, thans N-VA-volksvertegenwoordiger), heet een alleenzetelende rechter ook ‘voorzitter’. Die rechter-voorzitter maakt deel uit van de rechtbank van eerste aanleg. Hij of zij ziet toe op het correct verloop van de procedure, beslist over voorlopige hechtenis en verwijst de verdachte in geval van voldoende bezwaren naar het proces ‘ten gronde’.

In beroep heet de Raadkamer de Kamer van Inbeschuldigingstelling (K.I). Die maakt deel uit van het hof van beroep en zetelt met drie magistraten. Zowel Raadkamer als K.I. zetelen in de regel met gesloten deuren, omwille van het geheim van het onderzoek.

Tijdwinst?

Wat is het voorstel van Delmulle? De afschaffing van de Raadkamer zou een tijdwinst van 80 dagen betekenen (tot 238 dagen in zake van financiële criminaliteit). Het controleren van nietigheden kan evengoed in het proces ‘ten gronde’, dus voor de correctionele rechtbank of Assisen. Voor aanhouding zou enkel de K.I. nog tussenkomen, en daar zou de onderzoeksrechter in zetelen, samen met twee andere raadsheren.

Is dit een mirakelmethode of vergif voor de rechtstaat? Meteen is duidelijk dat Delmulle het probleem van de ‘flessenhals’ van de Raadkamer enkel verplaatst: naar het proces voor de correctionele Rechtbank of Assisen. Daar wordt het dan helemaal een kluwen, waar enkel rechtzoekenden met de sterkste advocaat nog hun weg zullen vinden.

Daarenboven ontbreekt er iets in de cijfers van Delmulle. Een belangrijke factor voor vertraging is niet zozeer de Raadkamer, als wel de vertraging bij de parketten zelf. Het zou beter zijn de cijfers te publiceren van het aantal dagen dat een door raadkamer en onderzoeksrechter afgewerkt dossier in een kast van het parket blijft liggen voor de opstelling van de ‘eindvordering’ en dagvaarding.

Onrecht

Maar de essentie ligt elders. Opnieuw Duinslager bij zijn Mercuriale: “Een andere onontbeerlijke vereiste van Justitie is zorgvuldigheid. (…) Een al te voortvarende Justitie kan geen goede Justitie zijn. Het is immers niet het hoogste doel van het recht om altijd en overal en ten koste van alles in de eerste plaats efficiënt te zijn. Rechtstoepassing moet bovenal rechtvaardig zijn. Het is pas binnen die grenzen dat er ruimte bestaat voor snelheid en efficiëntie”.

Samengevat: als we overal snelrecht willen, zullen we vooral overal meer onrecht krijgen. Als Jan Verheyen iets genuanceerder zou leren nadenken over procedurefouten, maakt hij daar wel zijn nieuwe film over: Het Verkeerde Vonnis. Gegarandeerd ook een kaskraker.

Proef

Laten we de proef op de som nemen, en kijken hoe Justitie werkt zonder raadkamer of K.I. Dat is met name het geval bij gerechtelijk onderzoek naar en vervolging van magistraten in het kader van de zogeheten procedure ‘bij voorrecht van rechtsmacht’. Daar oordeelt enkel het parket over de mogelijkheid van onderzoek, de bandbreedte van het onderzoek, en de eventuele vervolging. 

Hoe funest dergelijk systeem werkt (of eerder niet werkt), valt te lezen in mijn Knack– reeks over de zaak Jonathan Jacob (link hier).

Klassenjustitie

Het voorstel van Delmulle kan echter vooral niet losgekoppeld worden van de politieke discussie over de rol van de onderzoeksrechter. In 2010 heeft de toenmalige Gentse procureur-generaal Frank Schins dat ander voorstel al herhaald: de afschaffing van de onderzoeksrechter ten voordele van een grotere rol van het parket op Amerikaanse maat.

De onafhankelijke magistratengroep ‘Magistratuur en Maatschappij’ – in een bepaalde pers steevast als ‘de linkse rechters’ weggezet – stelde in haar colloquium van 30 maart 2011 vragen bij die almacht van het parket en het gevaar voor nog méér klassenjustitie (link verslag in DeWereldMorgen hier).

Ook volgens Schins steekt een onderzoeksrechter te veel stokken in de wielen van het parket (Jan Verheyen zal het graag horen). Het parket zou dus de echte leiding van het onderzoek krijgen en op de onderzoeksrechter moet dan nog enkel een beroep gedaan worden in verband met aanhoudingen. 

Op dat colloquium vatte advocaat Filip Van Hende het voorstel als volgt samen: “De onderzoeksrechter heeft te veel macht, geef die macht af aan het parket”. Lees dus ook het voorstel Delmulle goed als een slim verpakte machtsgreep van het parket.

Evenwichten

Dat voorstel voor een beperkte rol van de onderzoeksrechter sluipt ook handig het huidige voorstel van Delmulle binnen: de onderzoeksrechter zou na de afschaffing van de Raadkamer immers één van de drie magistraten van een beperkte K.I. worden – een KI die hoofdzakelijk nog slechts mag beslissen voor voorlopige hechtenis.

Na de onpartijdige rol van de onderzoeksrechter dus uitgehold te hebben ten voordele van het parket (dat volgens art. 40 Grondwet niét tot de gerechtelijke macht behoort), wordt ook wat overblijft gedenatureerd. Dat is geen louter technische keuze, maar vooral een politieke keuze: welke samenleving willen we, welke evenwichten tussen burger en staat, welk soort justitie.

Intieme partijpolitiek

In Frankrijk was de recentste hervorming net in omgekeerde lijn: daar verloor de onderzoeksrechter zijn bevoegdheid tot aanhouding. Net om te vermijden dat de voorhechtenis als drukkingsmiddel zou gebruikt worden, werd dat de bevoegdheid van een andere onafhankelijk magistraat van de rechtbank, de ‘juge des libertés’.

De betwistbare verbondenheid van topmagistraten uit het parket met ministeriële kabinetten – en dus met intieme partijpolitiek – verklaart dat het “wondermiddel” van een hervorming van de functies van onderzoeksrechter en Raadkamer met de regelmaat van een epidemie de kop opsteekt. 

Dat illustreert dus niet de genezing, maar vooral de ziekte van onze wankelende rechtstaat.

Meer teksten en ideeën over het justitieel apparaat zijn te vinden op de blog www.justwatch.be