Guinea is de twintigste staat in Sub-Sahara-Afrika die de doodstraf heeft afgeschaft voor alle misdaden. Kenia bestraft moord niet langer automatisch met de doodstraf. Ook Burkina Faso en Tsjaad zetten stappen naar de afschaffing van de doodstraf met nieuwe wetten of wetsvoorstellen. Gambia tekende een internationaal verdrag waardoor het zich ertoe verbindt geen executies uit te voeren en verder te gaan op de weg naar afschaffing van de doodstraf. De Gambiaanse president kondigde in februari 2018 een moratorium af dat executies tijdelijk verbiedt.

“De vooruitgang die Sub-Sahara-Afrika maakte, bevestigt de status van die regio als lichtbaken voor het afschaffen van de doodstraf. Het leiderschap van de landen ten zuiden van de Sahara doet ons geloven dat de afschaffing van deze wrede, onmenselijke en vernederende straf binnen bereik is”, zegt Salil Shetty, secretaris-generaal van Amnesty International.

“De positieve ontwikkelingen in deze regio zetten ook het isolement in de verf van de landen die blijven executeren. Nu twintig landen ten zuiden van de Sahara de doodstraf volledig hebben afgeschaft, wordt het tijd dat de rest van de wereld hun voorbeeld volgt en deze weerzinwekkende straf overboord gooit.”

Het aantal landen in Afrika ten zuiden van de Sahara dat nog executies uitvoert, is gedaald van vijf in 2016 tot twee in 2017. Alleen van Zuid-Soedan en Somalië is bekend dat ze terechtstellingen hebben uitgevoerd vorig jaar. Er zijn echter berichten dat Botswana en Soedan in 2018 opnieuw gestart zijn met executies. Amnesty International beklemtoont dat dit zorgwekkend nieuws de veelbelovende stappen van andere landen in de regio niet mag stoppen.

Wereldwijd aanzienlijke vooruitgang

De ontwikkelingen in Sub-Sahara-Afrika vorig jaar illustreren een positieve trend in de hele wereld. Uit onderzoek van Amnesty International blijkt dat wereldwijd het gebruik van de doodstraf in 2017 verder is afgenomen.

Amnesty International registreerde minstens 993 executies in 23 landen in 2017, 4 procent minder dan in 2016 (1.032 executies) en 39 procent minder dan in 2015 (toen de organisatie 1.634 executies telde, het hoogste aantal sinds 1989). In 2017 werden ten minste 2.591 doodvonnissen in 53 landen geregistreerd, aanzienlijk minder dan het recordaantal van 3.117 doodvonnissen in 2016.

Niet meegeteld in deze cijfers zijn de duizenden doodstraffen en executies die volgens Amnesty International in China plaatsvonden. Cijfers over de doodstraf blijven in China een staatsgeheim.

Naast Guinea maakte ook Mongolië in 2017 komaf met de doodstraf voor alle misdaden. Dat betekent dat eind 2017 in totaal 106 landen de doodstraf volledig geschrapt hebben uit hun wetgeving. Verschillende landen hebben de doodstraf nog in hun wet staan, maar voeren deze al meer dan tien  jaar niet meer uit. Zo komen we op een totaal van 142 landen die de doodstraf ofwel uit de wet geschrapt hebben of in de praktijk niet meer uitvoeren. Slechts 23 landen bleven doodstraffen uitvoeren – hetzelfde aantal als in 2016.

Ook landen die overtuigde voorstanders van de doodstraf zijn, zetten belangrijke stappen om het gebruik van de doodstraf terug te dringen. In Iran is het aantal geregistreerde executies met 11 procent gedaald en het aandeel drugsgerelateerde executies op het totaal aantal executies is van 60 procent tot 40 procent gezakt. De hoeveelheid drugs die nodig is vooraleer de Iraanse rechter verplicht de doodstraf moet uitspreken, werd naar omhoog getrokken. In Maleisië is de antidrugswetgeving eveneens gewijzigd waardoor rechtbanken nu voor het eerst zelf kunnen bepalen welke straffen ze opleggen voor drugshandel. Deze veranderingen zullen in beide landen in de toekomst wellicht resulteren in een daling van het aantal doodvonnissen.

“Dat overheden nog altijd naar de doodstraf grijpen om drugsmisdrijven te bestraffen, blijft zorgwekkend. Maar de wijzigingen aan de antidrugswetten in Iran en Maleisië, zijn belangrijke indicaties dat de doodstraf meer en meer onder druk staat, zelfs in het handvol landen dat nog altijd mensen executeert”, zegt Salil Shetty.

Indonesië, dat in 2016 vier mensen terechtstelde voor drugsmisdrijven, heeft vorig jaar geen enkele executie uitgevoerd en meldde een lichte daling van het aantal uitgesproken doodstraffen.

Verontrustende trends

Toch waren er in 2017 ook alarmerende doodstraftrends. Vijftien landen spraken doodstraffen uit of executeerden mensen voor drugsgerelateerde misdrijven en schonden daarmee het internationale recht. Het Midden-Oosten en Noord-Afrika lieten in 2017 het hoogste aantal drugsgerelateerde executies optekenen. Azië en de regio Stille Oceaan herbergen dan weer het hoogste aantal landen die naar de doodstraf grijpen voor dit soort misdrijven (10 van de 16).

Amnesty International registreerde drugsgerelateerde executies in vier landen: China (waar de aantallen een goed bewaard staatsgeheim blijven), Iran, Saudi-Arabië en Singapore. Geheimhouding rond de doodstraf in Maleisië en Vietnam maakte het onmogelijk te achterhalen of daar executies plaatsvonden voor drugsmisdrijven. In Singapore werden in 2017 acht mensen opgehangen – allemaal voor drugsgerelateerde misdrijven en een verdubbeling in vergelijking met 2016. Een gelijkaardige trend was zichtbaar in Saudi-Arabië: onthoofdingen voor drugsmisdrijven schoten omhoog van 16 procent van het totale aantal executies in 2016 naar 40 procent in 2017.

“Ondanks de globale evolutie in de richting van de afschaffing van de doodstraf zijn er nog altijd enkele leiders die kiezen voor deze barbaarse straf als een snel ‘lapmiddel’, eerder dan de problemen bij hun wortels aan te pakken met humane, effectieve en op feiten gebaseerde beleidsdaden. Sterke leiders voeren een rechtvaardig beleid, en stellen geen mensen terecht”, zegt Salil Shetty. “De draconische antidrugsmaatregelen die in het Midden-Oosten, Azië en de regio Stille Oceaan op grote schaal worden toegepast, hebben compleet gefaald.”

Regeringen schonden de internationaal rechtsregels over de doodstraf ook op andere manieren in 2017. Ten minste vijf mensen werden in Iran terechtgesteld voor misdaden die ze hadden begaan toen ze jonger dan 18 waren en nog zeker tachtig andere minderjarige daders zaten in de dodencel.

Mensen met een verstandelijke beperking werden geëxecuteerd of  wachtten op de uitvoering van hun doodvonnis in Japan, de Malediven, Pakistan, Singapore en de Verenigde Staten. Amnesty International registreerde verschillende gevallen van mensen die de doodstraf kregen nadat ze misdaden hadden “bekend” na foltering of andere mishandelingen, in Bahrein, China, Iran, Irak en Saudi-Arabië. In Iran en Irak werden sommige van deze “bekentenissen” live uitgezonden op de televisie.

Het totale aantal landen waar terechtstellingen plaatsvonden (23) bleef in 2017 hetzelfde als in 2016, maar sommige landen begonnen in 2017 na een onderbreking opnieuw met het executeren van mensen. Dat was het geval in Bahrein, Jordanië, Koeweit en de Verenigde Arabische Emiraten. In Egypte nam het aantal geregistreerde doodvonnissen toe met ongeveer 70 procent, vergeleken met 2016.

Vooruitkijken

Wereldwijd zitten minstens 21.919 mensen in de dodencel. De strijd tegen de doodstraf is dus nog niet gestreden, maar in 2017 werden enkele positie stappen gezet. De impact daarvan zullen we merken in de komende maanden en jaren. Op lange termijn is de positieve evolutie onmiskenbaar. Toen Amnesty in 1977 actie begon te voeren tegen de doodstraf waren er nog maar 16 landen die de doodstraf geschrapt hadden uit hun wetgeving. Eind 2017 stond de teller al op 106.

Sommige landen zetten echter stappen achteruit – of dreigen dat te doen  – en daarom blijft de campagne tegen de doodstraf essentieel. “De voorbije veertig jaar is de wereldwijde visie op de doodstraf enorm verschoven, maar er moet nog meer gebeuren om staten te stoppen die hun eigen burgers als straf doden”, besluit Salil Shetty. “De doodstraf is een symptoom van een cultuur van geweld, geen oplossing ervoor. Met de steun van mensen over de hele wereld kunnen we een vuist maken tegen deze wrede praktijk.”