Rue de la résistance. ‘Toepasselijk,’ denk ik even; daar heb ik immers afspraak met Teddy Lumumba, de oudste kleinzoon van de grootste Congolese verzetsheld. Op 17 januari herdenkt Congo de moord 50 jaar geleden op zijn belangrijkste martelaar, de eerste premier van het land, Patrice Lumumba. Een gesprek met de erg spraakvaardige en charmante rapper Teddy L over zijn grootvader, een deeltje (gruwelijke) gemeenschappelijke geschiedenis en zijn ervaringen in het Congo van nu.

‘Ik heb mijn grootvader nooit gekend,’ steekt Teddy van wal, ‘maar al van kleinsaf begon het me te dagen dat ik op een of andere manier deel uitmaakte van dat gewichtige Congolese verhaal. Van in de kleuterklas in Congo tot mijn hogere studies in België stonden kleuterleiders, leerkrachten en docenten altijd even stil bij mijn familienaam.’

‘Daardoor begon ik me vragen te stellen, onder meer over de geschiedenis die beide landen delen. Over de twee wereldoorlogen werd enorm veel gesproken, maar de enige keer dat de kolonisatie aan bod kwam, was toen ik er zelf een spreekbeurt over gaf! Soms leek het wel of België dat onderdeel van de geschiedenis verborgen wilde houden. Altijd beweerde men wel dat het geschikte moment om erover te praten nog niet was aangebroken of dat de omstandigheden er niet naar waren. Pas met Ludo De Wittes ophefmakende boek De moord op Lumumba in 1999 kwam er iets in beweging.

De moord op Lumumba: een cold case?
In 2001 werd de Commissie-Lumumba in het leven geroepen en die kwam tot de conclusie dat de Belgische overheid onrechtstreeks verantwoordelijk was voor de moord in 1961 op Patrice Lumumba. België heeft toen zijn ‘oprechte excuses’ aangeboden. ‘Dat was natuurlijk goed, maar niet genoeg,’ zegt Teddy ferm. ‘Er is wel een commissie geweest, maar geen gerechtigheid.’ Teddy’s vader François heeft deze maand laten weten dat hij samen met zijn broers nog een klacht neerlegt tegen een tiental personen. ‘Waarschijnlijk zijn er nu nieuwe sporen waarmee de waarheid verder uitgespit kan worden,’ beweert Teddy.

‘Het is erg frustrerend om zo in het duister te tasten,’ weet de kleinzoon. ‘Jammer genoeg kunnen we de doden niet aan het woord laten. Zeker is dat Patrice samen met Maurice Mpolo (de minister van Jeugd) en Joseph Okito (de voormalige ondervoorzitter van de Senaat) vermoord is. Hun lichamen werden in stukken versneden en dan in zwavelzuur gedrenkt, maar de precieze omstandigheden zijn eigenlijk nooit uitgeklaard. Dat is ook de reden waarom we ervoor ijveren dat álle koloniale archieven toegankelijk worden gemaakt, we willen immers weten wat er exact gebeurd is.’

‘De dood van Patrice Lumumba is bovendien niet alleen een pijnlijk persoonlijk verhaal,’ gaat Teddy verder, ‘zijn moord betekende ook het verlies van een groot staatsman, voor alle Congolezen. Ik ben ervan overtuigd dat zijn verdwijning de doodsteek was voor de prille ontluikende democratie van toen. Met de steun van het westen kwam Mobutu aan de macht en sindsdien staat het land praktisch stil, zo zijn er anno 2011 nog niet eens genoeg scholen of ziekenhuizen. Was mijn grootvader niet vermoord, dan zag het land er nu helemaal anders uit. Dat is niet alleen mijn mening, maar ook die van heel wat Afrikanen en Europeanen.’

‘Wie Congo zegt, zegt Lumumba’
Men wilde hem het zwijgen opleggen, maar net door zijn dood leeft hij nog altijd voort in het collectieve geheugen van Congo en de rest van de wereld? Teddy gaat zonder meer akkoord. ‘Wie Congo zegt,’ verklaart hij, ‘zegt Lumumba. En dat is geen toeval. Er zijn zeker andere veelbelovende leidersfiguren geweest, maar mijn grootvader was een van de eersten die rechtuit zijn mening durfde zeggen.’ Op de dag van de onafhankelijkheid hield hij onvoorzien een ophefmakende voordracht waarin hij het onrecht tegenover de zwarten aan de kaak stelde. ‘Hij opende de ogen van de Congolezen zelf. Hij wist hen te vertellen dat Congo een groot potentieel had, met al zijn bodemrijkdommen.’

‘Sindsdien heeft het land zich niet meer kunnen ontwikkelen zoals de Congolezen het zelf gewild hebben,’ aldus Teddy. ‘Patrice Lumumba, die was democratisch verkozen, maar Mobutu was niet de wil van het volk. En eigenlijk weet je nooit echt wie er achter de leiders staat, wie er nu de touwtjes in handen heeft.’

Re-Tournée au Congo
Teddy vertelt dat hij na 17 jaar België tijdens zijn eerste bezoek terug aan Congo, in 2003, vooral geschrokken was door de weinige veranderingen in het land. ‘Alles zag er nog net hetzelfde uit! Het ontbrak er aan structuur, de wegen zijn niet onderhouden. Toch ben ik ervan overtuigd dat we samen iets van Congo kunnen maken, want het volk is niet dom hoor. Daarom was het ook zo’n fantastische ervaring om vorig jaar voor de onafhankelijksvieringen in Congo als rapper op het podium te staan. De Congolese jongeren maken dezelfde analyses als wij van de diaspora hier in Europa. Je voelt dat er veel mogelijkheden zijn, dat het land de nodige capaciteiten heeft om uit te bloeien tot een plek waar men trots op kan zijn. Als we maar samen de handen in elkaar slaan.’

Ik vraag nog even of rapper Teddy L het oratorisch talent van zijn grootvader heeft geërfd en of hij met zijn geëngageerde lyrics ook het publiek kan opzwepen. ‘Daar kunnen anderen beter over oordelen,’ zegt hij bescheiden. ‘Ik ben Patrice niet he. Ik ben Teddy. Het is overigens ook niet omdat ik de kleinzoon van ben, dat ik altijd politiek zwaargeladen nummers maak. Ik leg mezelf geen beperkingen op, soms maak ik ook gewoon muziek voor het plezier. De Lumumba’s kunnen zich ook ontspannen, hoor,’ grapt hij, ‘mijn grootvader luisterde graag naar de muziek van de Tetela, en die volksliederen gaan ook niet altijd over de economische of financiële toestand van het land. En toch wist hij van aanpakken.’

Naar aanleiding van 50 jaar moord op Patrice Lumumba werkt Teddy L aan een album met een reeks nummers ter ere van zijn grootvader. Als alles volgens plan verloopt, komt het album eind januari uit.

www.lumumba.org
http://www.youtube.com/watch?v=rzPO4KQCZP8 (Voordracht van Lumumba op de dag van de onafhankelijkheid).

Ils nous ont élevés donc nous sommes évolués
Nous nous sommes mis à penser sur nos accords cadencés
On ne se limite pas qu’à danser
Il faut connaître son passé pour pouvoir avancer
J’ose espérer un Congo unifié comme l’avait rêvé Patrice Lumumba
Bana boka bo telema pona Kongo et tikala (nasima te)
                                       Teddy Lumumba
(Vertaling van de zin in het Lingala: Kinderen van het land, sta op opdat Congo niet achterblijft).