De groep guerrillastrijders, geleid door Neves Bendinha, Paiva Domingos da Silva, Manuel Domingos Mateus en Imperial Santana, was enkel gewapend met machetes. Hun belangrijkste doel was de bevrijding van enkele ‘politieke’ gevangenen uit de militaire gevangenis (Casa da Reclusão Militar) van Luanda.

Dat opzet mislukte echter. De groep botste op een patrouille van de militaire politie. Tijdens het gevecht dat ontstond, konden ze vier soldaten neutraliseren en hun vuurwapens en munitie afhandig maken. Met die wapens trokken ze naar de gevangenis, maar de politieke gevangenen konden ze uiteindelijk niet bevrijden.

Politieke gevangenen bevrijden

Andere doelwitten waren onder meer het kantoor van de PIDE (de gevreesde geheime politie van Salazar, die alle politieke tegenstanders nauwlettend in de gaten hield) in de wijk São Paulo en de politiegevangenis van het 7de squadron van de PSP, de Portugese oproerpolitie. Op al die plaatsen werden gevangenen vastgehouden die er van verdacht werden de koloniale orde te ondermijnen.

Ook probeerden ze het omroepgebouw van de staatszender Emissora Oficial de Angola te bezetten. Ook dit plan mislukte. Het radiostation was bijzonder gehaat onder de tegenstanders van de koloniale overheersing omdat het de propaganda van het Salazar-regime uitzond.

‘s Avonds was de actie in bloed gesmoord. Ruim veertig guerrillastrijders waren gedood, evenals zes politiemannen en een soldaat van het Portugese leger. De andere guerrillastrijders werden gevangen genomen en gefolterd. De eerste gewapende actie was op een totale mislukking uitgedraaid.

Symbolische datum

Toch heeft de marxistisch-leninistische MPLA, de Volksbeweging voor de Bevrijding van Angola, die na de onafhankelijkheid in 1975 de macht stevig in handen had, 4 februari altijd beschouwd als de officiële datum van het begin van de gewapende strijd tegen de Portugese koloniale overheersing in Angola.

De internationale luchthaven van Luanda heet nog altijd ‘Aeroporto 4 de Fevereiro’ en ontelbare straten in het land dragen een naam die verwijst naar deze gewapende actie. Op 19 september 2005 werd in Luanda een monument onthuld om de ‘gevallen helden van het vaderland’ te eren.

Het idee achter deze gewaagde actie kwam echter van Manuel Joaquim das Neves Mendes (1896-1966), een mestizo uit de stad Golungo Alto, die als katholiek missionaris verbonden was aan het aartsbisdom Luanda. Hij had hoegenaamd geen banden met de MPLA.

Kiem van de opstand

Hoewel de actie van 4 februari was mislukt, en de repressie in de daaropvolgende dagen nog werd opgedreven, was de kiem van de opstand aan het ontluiken. In de loop van 1961 volgden nog meer acties van guerrillastrijders die vooral steun kregen vanuit het onafhankelijke Congo, onder meer van de jonge kolonel Joseph Mobutu, die er hoe langer hoe meer de macht naar zich toe had weten te trekken na de uitschakeling van de eerste democratisch verkozen premier Patrice Lumumba op 17 januari 1961.

Toch slaagden de Angolese verzetsstrijders er nooit in om zich te verenigen en bleven ze in verspreide slagorde opereren. Ook na de Anjerrevolutie in Portugal, die op 25 april 1974 een einde maakte aan de gehate dictatuur, bleven de drie bevrijdingsbewegingen apart strijden voor de onafhankelijkheid van Angola.

Het duurde daarom nog tot 11 november 1975, na talloze en moeizame onderhandelingen en deelverdragen vooraleer met het Akkoord van Alvor het land als laatste Portugese kolonie in Afrika uiteindelijk onafhankelijk werd. De historische MLPA-leider en begenadigd dichter Agostinho Neto werd de eerste president.

Ten prooi aan de Koude Oorlog

Dat betekende echter allerminst het einde van de gewapende strijd, want na de onafhankelijkheid ging de bittere strijd om de macht voort tussen MPLA, UNITA en FNLA. Ieder van die bewegingen werd actief gesteund door diverse machtsblokken in de Koude Oorlog.

Bovendien kwam er een invasie van het Zuid-Afrikaanse apartheidsleger in een poging om de onafhankelijkheid van Namibië tegen te gaan en zuidelijk Afrika in het westerse kamp te houden. Een strijd die aan meer dan een miljoen Angolezen het leven zou kosten en het land helemaal zou ruïneren en achterlaten met vier miljoen antipersoonsmijnen en een kapotte infrastructuur.

De dood van UNITA-leider Jonas Savimbi, die op 22 februari 2002 in een hinderlaag van het regeringsleger viel nadat zijn precieze localisatie in de oostelijke provincie Móxico was doorgegeven door satellieten van de Amerikaanse veiligheidsdiensten, maakte een einde aan de burgeroorlog. Op 4 april 2002 werd het definitieve vredesakkoord gesloten.

Vandaag is MPLA-leider José Eduardo dos Santos nog altijd president van Angola en dat al sinds 1979. Hij is daarmee een van de langst regerende staatshoofden van Afrika en ook een van de rijkste Afrikanen, dankzij de boomende olie-industrie en de bijbehorende corruptie.

Bronnen:

Centro de Documentação 25 de Abril – Guerra Colonial (Universidade de Coimbra)

Caminhos da Memoria (blog)

Guerra Colonial

CRONOLOGIA DA GUERRA NO ULTRAMAR – DE 1961 A 1974
A Guerra em Angola, Moçambique e Guiné 1961