Vanuit vier verschillende startplaatsen in Lissabon vertrokken de kilometerslange stoeten van de vakbondsleden zaterdagmiddag onder een stralende winterzon naar het Terreiro do Paço, het historische ‘paleisplein’ aan de oever van de Taag.

Dat reusachtige plein, officieel het Praça do Comércio, ooit het architectonische pronkstuk van de radicale stadsvernieuwing in de Baixa onder de markies van Pombal na de aardbeving van 1755, was uitgekozen als verzamelplaats voor de afsluitende toespraken van wat zou uitgroeien tot de grootse betoging in Portugal sinds 32 jaar. Ook tijdens en na de Anjerrevolutie van 1974 kenden vele betogingen hier hun afsluiting. Een historische plek.

Betoging vuurdoop voor nieuwe vakbondsleider

Voor Arménio Carlos, nog maar sinds januari verkozen tot de nieuwe algemeen-secretaris van de Confederação Geral dos Trabalhadores Portugueses (CGTP), met ruim 800.000 leden de grootste vakbondscentrale van Portugal, was het meteen zijn vuurdoop.

De CGTP leunt traditioneel nauw aan bij de communistische partij PCP. Net als zijn voorganger, Manuel Carvalho da Silva, die 35 jaar lang de vakbond leidde, is de nieuwe algemeen-secretaris lid van de PCP. Hij kreeg van de honderdduizenden aanwezigen op het plein diverse keren minutenlang applaus als hij het regeringsbeleid in striemende bewoordingen hekelde.

Want dat er veel op het spel staat voor de Portugese werknemers, gepensioneerden en werklozen is voor iedereen het afgelopen jaar wel heel duidelijk geworden. Sinds de ontslagnemende socialistische minderheidsregering van José Sócrates in mei 2011 een overeenkomst bereikte met de trojka (Europese Commissie, Europese Centrale Bank en Internationaal Muntfonds) over een hulppakket van 78 miljard euro, gespreid over een periode van drie jaar, moet Portugal voldoen aan hele strenge regels om het begrotingstekort einde 2013 terug te brengen tot maximum 3 procent van het bruto binnenlands product. Privatiseringen en besparingen zijn de sleutelwoorden in het beleid van de regering-Passos Coelho.

Terreiro do Povo zegt duidelijk ‘neen’ tegen armoede

Het aristocratische plein waaraan vele ministeries zijn gevestigd, werd voor de gelegenheid omgevormd tot Terreiro do Povo, het hofplein van het volk, omdat “hier de echte publieke opinie van Portugal samen gekomen is om een duidelijk ‘neen’ te laten horen tegen de regering-Passos Coelho”, zei Arménio Carlos in een lange toespraak aan de “arbeiders, werklozen, gepensioneerden en jonge mensen van dit land”.

Carlos beschuldigde de regering ervan zich te onderwerpen aan de belangen van de trojka en de financiële markten en de democratische verworvenheden, en vooral de sociale zekerheid, uit te verkopen aan het buitenland. Als hij over premier Passos Coelho sprak, werd hij enkele keren onderbroken door een schreeuw in koor van de betogers: “Dief, dief, dief”.

Niet alleen premier Pedro Passos Coelho (PSD), minister van Buitenlandse Handel Paulo Portas, maar ook president Aníbal Cavaco Silva kregen ervan langs. De president omdat hij onlangs nog pleitte voor een nieuwe ‘sociale dialoog’ tussen alle sociale partners, inclusief de vakbonden. Een initiatief dat door de CGTP-leider werd gezien als een poging om verdeeldheid te zaaien onder werknemers en vakbondsmensen.

De andere vakbondscentrale, de UGT, de meer aanleunt bij de socialistische partij, deed officieel niet mee aan de manifestatie van zaterdag en was eerder wel betrokken bij besprekingen over het Compromisso para o Crescimento, Competitividade e Emprego (overeenkomst over groei, concurrentie en werkgelegenheid) met de regering en de werkgeversfederatie. “De grootste fraude van de eeuw”, vond Carlos het akkoord.

“Het land smacht om van koers te veranderen”

Carlos sloot ook niet uit dat er nog een algemene staking komt als de regering bij haar rigoureuze besparingsplannen blijft. “Het land smacht om van koers te veranderen. Het pad van vooruitgang en sociale rechtvaardigheid is door deze regering verlaten”, zo betoogde hij. “De werknemers en gepensioneerden zijn het meer dan beu. De verworvenheden van de sociale zekerheid zijn opgebouwd door de niet aflatende strijd van de werknemers, niet door de banken of de trojka. De sociale zekerheid is van ons allemaal, dat laten we ons niet afpakken. Deze regering organiseert de armoede”.

“Het nationale minimumloon moet onmiddellijk naar boven worden aangepast”, zei Carlos. “De werknemers mogen niet worden behandeld alsof het verhandelbare grondstoffen zijn. We accepteren niet dat onze kinderen hun grondwettelijke recht om te werken wordt ontzegd. Wij eisen waardigheid voor alle werknemers en werklozen van dit land.”

De vakbondsleider vroeg ook een teken van solidariteit met de werknemers van Griekenland, die een 48-urenstaking houden tegen de regeringsplannen. Hij betuigde ook zijn steun aan de vakbonden van Spanje die voor 19 februari grote demonstraties hebben gepland.

In tegenstelling tot de toestand in Athene, waar de betogingen zondagavond in zware rellen uitmondden, bleef de sfeer in Lissabon strijdlustig, maar bijzonder vreedzaam. De CGTP had alles strak georganiseerd en had een eigen ordedienst op de been in afspraak met de PSP-oproerpolitie van de hoofdstad.

Gepensioneerden onder armoedegrens

Opvallend bij de vakbondsmanifestatie in Lissabon waren de grote delegaties uit de openbare diensten, het onderwijs en de bonden van gepensioneerden. Een miljoen gepensioneerden moet het nu al stellen met een inkomen dat onder de nationale armoedegrens van 434 euro per maand ligt en 58 procent van de werklozen ontvangt momenteel geen enkele vorm van werkloosheidsvergoeding.

Onder de aanwezigen op het plein waren ook de leiders van de communistische PCP, Jerónimo de Sousa, en het linkse Bloco de Esquerda (BE), Francisco Louçã. Louçã vond het totaal ondenkbaar dat er nog maar wordt gedacht om de laagste pensioenen (nauwelijks 400 euro/maand!) te doen opdraaien voor de crisis. “Zo organiseer je gewoon de armoede en zal het begin van het noodzakelijke herstel van de economie alleen maar verder wegdrijven”. Hij noemde het succes van de betoging een “keerpunt in de sociale strijd tegen het neoliberalisme”.

De Sousa van zijn kant vond dat de gerechtvaardigde strijd van de volksmassa wel binnen het kader van de wettelijkheid moet worden gevoerd en betreurde het geweld bij de antiregeringsprotesten in Griekenland.

Oubollig konijn

Verschillende spandoeken van betogers hekelden ook de recente uitspraak van premier Passos Coelho dat de Portugezen eigenlijk ‘oubollig’ (‘piegas‘ in het Portugees) zijn en van geen verandering willen weten. Velen vonden dat getuigen van bijzonder weinig respect voor een meerderheid van de bevolking die dagelijks moet strijden om het hoofd boven water te houden. Creatieve manifestanten namen de premier (‘coelho‘ betekent ‘konijn’ in het Portugees) daarom scherp op de korrel.