(3) Conferentie Minst Ontwikkelde Landen in Istanbul

De onderhandeling verdwijnt in de coulissen

Ik weet niet wat u zich precies voorstelt bij onderhandelingen in een VN-conferentie zoals die over de Minst Ontwikkelde Landen. Er lopen hier al bij al toch een paar duizend mensen rond schat ik.

Een paar honderd van hen zijn gediplomeerde diplomaten. En, naarmate de onderhandelingen vorderen, wordt het kringetje mensen dat rechtreeks bij de gesprekken betrokken wordt steeds kleiner.

Het grote werk gebeurt voor de conferentie begint. Voor de MOL-conferentie waren er een hele reeks consultaties en informele gesprekken, én twee officiële voorbereidende commissies van ongeveer een week in New York. Zelfs met verlenging van de onderhandelingen na de tweede prepcom in april slaagden de diplomaten er niet in om een ‘propere’ tekst zonder twistpunten af te leveren.

Dat betekende dat er, een beetje tegen heug en meug, nog moest onderhandeld worden op de conferentie zelf. Je vraagt je natuurlijk af waarom er nog een conferentie moet zijn als er al een akkoord is. De stelling in het diplomatencircuit is dat je beter vooraf een akkoord hebt tevoren, en daarmee grote politieke sterren zoals Obama of Sarkozy lokt. Dat zou de uitstraling van het evenement verdubbelen en opvolging makkelijker maken.

Het is maar zoals je het ziet. Voor hetzelfde geld is alle spankracht er af en loopt de hele zaak af op een sisser. Wat mij betreft zouden sommige conferenties beter af zijn met ruzie zonder een afsluitend akkoord, dan met een vedettenshow rond een lege doos. 

Maar goed er wordt hier nog onderhandeld. Die onderhandelingen gebeuren in de brede groep van alle lidstaten van de VN. In het VN-jargon zijn dit de ‘informals’ in het Committee of the Whole. Deze keer mogen ook de NGO’s vanop het balkon de debatten volgen.

Wie allergisch is aan gegoochel met woorden en leestekens blijft er beter weg. Vooral in de voorbereidende fase en vaak tot in de eerste dagen van een conferentie is dit een tergend langzaam afmalen van de ontwerptekst. Paragraaf per paragraaf, zin per zin, met vaak drie of vier amendementen en tekstalternatieven per §.

Als het kluwen zowat onontwarbaar lijkt, haalt men de hoofdrolspelers naar de voorgrond. Dat zijn meestal enkele vertegenwoordigers van de GFF en China (de ontwikklelingslanden), van de EU, de VS, de CANZ groep (Australië, Canada, Nieuw-Zeeland), en in dit geval ook enkele MOL-diplomaten. De facilitatoren van de conferentie (in Istanbul is dat vooral de Finse ambassadeur) proberen met alternatieve voorstellen en bilaterale gesprekken de brokken te lijmen en een compromis te vinden.

In de laatste fase wordt er dan in echt kleine kring over de laatste loodjes beslist. Het is wel eens echt spectaculair. In de conferentie over financing for development in Doha in 2007 bijvoorbeeld begonnen de onderhandelingen met enkele honderden diplomaten in een grote zaal. Er kwam er een stroomversnelling door een ministerieel crisisgroepje in een overvol salon (met o.a. de toenmalige Nederlandse minister voor Ontwikkelingssamenwerking Bert Koenders).

Maar voor de allerlaatste geschilpunten stonden de 4 of 5 hoofdonderhandelaars gewoon met mekaar te overleggen met hun papieren bovenop een vleugelpiano in een zijzaaltje van het hotel waar de conferentie plaatshad.

Hier in Istanbul zijn we nog niet aan de piano toe. Maar echt publieke onderhandelingen zijn er ook nog niet geweest. Alles gebeurt binnen de groepen, in bilaterale gesprekken met de Finse facilitator en in deelonderhandelingen met de tenoren uit de verschillende groepen. De Fin is het naar het schijnt het getreuzel in het grote committee of the whole beu.

Je moet weten dat deze diplomaten elkaar erg goed kennen van hun vaste stek in New York. Ze weten perfekt wat hun ‘tegenstanders’ willen of kunnen toegeven. Als er te lang rond de hete brij wordt heengedraaid en de einddatum komt in zicht kan dat wel eens op de zenuwen werken.

Handel en hulp als struikelblokken

De twistpunten zijn bekend. Men raakt het niet eens over de formulering van  handelsvoordelen voor de MOL en ook niet over hoe engagementen voor meer ontwikkelingssamenwerking  in de toekomst moeten worden opgevolgd.

Eigenaardig genoeg blokkeert het voorstel voor volledig vrije toegang voor exportproducten van de MOL (met enkele beperkende kleine lettertjes) in deze fase niet door tegenstand van de EU of de Verenigde Staten. De discussie loopt meer tussen Aziatische MOL zoals Bangladesh (met een relatief sterke textielproductie) en Afrikaanse MOL die vrezen dat ze de kleine handelsvoordelen die voorlopig nog alleen voor hen gelden, zouden verliezen.

De twist over de hulp gaat niet meer rechtsreeks over de streefcijfers. Die liggen min of meer vast. Donoren die meer dan 0,20 procent van hun nationaal inkomen geven aan de MOL wordt gevraagd om dat vol te houden. Wie 0,15 procent haalt, wordt gevraagd om dat ‘snel’ op te trekken tot 0,20 procent.

Wie de doelstelling 0,15 procent heeft aanvaard, zou zijn engagement moeten herhalen, proberen dat te realiseren voor 2015, of gewoon zijn ‘best’ doen. En er is zelfs nog een zwakkere formule voor wie niet beloofd heeft om 0,15 procent af te dragen. Voor elk wat wils dus, en je kan het moeilijk wurgende verbintenissen noemen.

Het dispuut zit elders. Er wordt gevraagd dat de hulpprestaties regelmatig en in het VN-kader zouden worden getoetst. Voor sommige landen moet daarbij uitdrukkelijk vermeld worden dat de bedoeling van die toetsing is om de hulp te verhogen of te versterken. Anderen vinden ‘review’ gewoon al erg genoeg en willen verwijzing naar meer of sterker gewoon niet in de tekst. U voelt al dat hier wereldgeschiedenis wordt geschreven. Het zou al erg slecht moeten gaan om de conferentie over dit soort details te laten struikelen.

En getrek rond de slotverklaring

Je kan nog hopen dat het historisch karakter van deze conferentie wat zal worden opgekrikt door een sterke politieke slotverklaring. De ontwerptekst voor de verklaring is tot nu toe weinig meer dan een kruidenierssamenvatting van elementen uit de voorlopige tekst van het actieplan. Met een hele reeks ‘gezien dit … gezien dat … ‘ in een formulering die bij momenten aan de inleiding van Belgische wetsvoorstellen doet denken. Ik voelde alvast weinig politiek vuur en werd er eerder koud dan warm van.

Ik was ook niet de enige. We proberen met de NGO’s (en de vakbonden) via allerlei kanalen toch nog wat peper en zout in de tekst te strooien. Al is het maar in het stuk over de betrokkenheid van de civiele maatschappij bij de opvolging.

De Turkse regering die heel sterk de hand heeft in deze eindtekst lijkt echter niet van plan om nog veel aan het ontwerp te laten wrikken. U hoort van ons als het vuur hier toch nog op een of andere manier in de pan slaat.

Rudy De Meyer
Istanbul, 10 mei 2011