Twee maanden geleden, vlak voor het autosalon in januari, kregen we telefoon van een teamleider in een kleine Belgische onderneming. Hij deelde zijn bezorgdheid: ‘Ik heb gehoord dat Extinction Rebellion (geweldloze beweging die burgerlijke ongehoorzaamheid inzet om dringende maatregelen te vragen in de klimaatcrisis) actie zal voeren tegen het autosalon. Zou u alstublieft de reclameaffiches kunnen sparen? Wij maken die affiches. Als ze beschadigd worden, moeten wij ze vervangen met nieuwe affiches. We zijn een kleine onderneming die werk geeft aan enkele ongeschoolde werknemers die erg moeilijk elders werk vinden. Wij gaan hier aan ten onder, dit zou een ramp zijn voor ons.’

Dit voorbeeld schetst opnieuw hoe belangrijk het is om mensen uit de brand te slepen, en in hen te investeren, niet de ondernemingen waarvoor ze werken. Ons economisch weefsel is direct of indirect gelinkt aan de fossiele industrie of aan een industrie gebaseerd op overconsumptie die onze ecosystemen vernietigt, zoals dit klein reclamebedrijf. In noodsituaties als de coronacrisis is het verleidelijk om naar standaardoplossingen te grijpen en luchtvaartmaatschappijen, banken en grote en kleine bedrijven, al dan niet met sterke banden in de politieke wereld, te redden, en vervolgens zo snel mogelijk terug te gaan naar de business as usual. Ze vormen immers de basis van onze sociale zekerheid. Wie werkt, is zeker. We mogen echter niet vergeten dat net deze recepten ons in volle vaart naar de rand van de afgrond brengen.

Never waste good crisis

« Never waste a good crisis » klinkt de goede raad. Deze crisis biedt een uitstekende kans om met een schone lei te beginnen. 

We kunnen deze crisis aanwenden om even stil te staan en na te denken: waar gaat de steun naartoe en waarom? Wat willen we waarborgen en wie willen we precies helpen? Willen we terug naar dat systeem dat enkel en alleen de werkgelegenheid te waarborgt?  Hoeveel mensen worstelen met een burnout en stellen vragen bij het nut van hun job? Hoevelen schrijven uren dynamisch beleidsplannen en strategische vooruitzichten die nooit gerealiseerd worden? Zonder gevoel van enig eigenaarschap? Hoeveel mensen werken zich de ziel uit het lijf voor een bedrijf met slechts een zeer beperkt aantal aandeelhouders, die ergens in het buitenland zitten, simpelweg om het BNP een duw in de juiste richting te geven? Hoeveel mensen investeren hun talenten en energie in een bedrijf (groot of klein) dat een productieproces onderhoudt dat het leven op aarde bedreigt, zoals dat klein reclamebedrijf uit de intro? 

Velen hebben simpelweg geen andere keuze. Het is de slavernij van onze tijd, loonslavernij. Wie ooit (of onlangs) de sprong heeft gemaakt om zelfstandige te worden, kent het gevoel. Het voelt even beangstigend als bevrijdend. Je wordt gedwongen jezelf weer uit te vinden, zeer creatief te zijn met oplossingen, alert en bewust te blijven. Er komt een einde aan de cognitieve dissonantie die diep in jezelf woekerde: waar draag ik aan bij? Waar gebruik ik mijn energie, talenten en vaardigheden het best?

Diezelfde verandering en bevrijding moet zich nu afspelen op collectief niveau, met een diepe reflectie over wat zin heeft en wat niet. Met z’n allen moeten we de moed hebben om uit de oude structuren los te breken. Durven loslaten en nieuwe experimenten starten, een nieuwe economie. Lokaler, dynamischer, duurzamer en zorgzamer. Een economie die flexibel en veerkrachtig kan inspelen op reële noden van lokale gemeenschappen. 

Politieke moed

Het vraagt bijzonder veel politieke moed om voor nieuwe recepten te kiezen, om radicaal een een nieuwe weg in te slaan. Om geen bedrijven en instituten te helpen maar te investeren in mensen en op die manier een nieuwe economie in het leven te roepen, eentje die de zorg voor kinderen, ouderen en buren, zorg voor de wijk en directe leefomgeving in het BNP insluit. Een bottom up economie die burgerinitiatieven, gemeenschapswerk en sociaal werk volop stimuleert en waardeert, omwille van de positieve impact op mens en samenleving.

Daarom, beste overheid, weersta de verleiding en de roep van onze ondernemingen. Red burgers en doe dit met onvoorwaardelijk vertrouwen. Of het nu werknemers, onafhankelijken, kunstenaars, huismannen of werklozen zijn. Ze hebben allemaal iets zinvols bij te dragen aan BNP en zullen in alle vrijheid hun creativiteit aanwenden om een duurzame samenleving her op te bouwen.

Het is daarom tijd om te experimenteren met een universeel basisinkomen. Geen ‘werkloosheidsuitkeringen’ meer, geen OCMW’s of zware administratie en jobs die bestaan om anderen te betalen of te controleren. Geen kluwen van sociale voorzieningen waar niemand nog zijn weg in vindt, en waar je in de meeste gevallen steeds weer net naast grijpt of waar je omwille van een kleinigheid net geen gebruik van kan maken.

Vereenvoudig alles. 1115 euro per volwassene (armoedegrens in België), 200 euro per kind. En laten we Europa heropbouwen op basis van een volledig herzien BNP, we starten met de regio België. 

Leen Schelfhout en Xavier Damman

Noot: er circuleert een petitie om op Europees niveau een universeel basisinkomen te realiseren om deze crisis aan te pakken. De teller staat ondertussen op 124.000 handtekeningen: https://you.wemove.eu/campaigns/emergency-basic-income

Leen en Xavier, uit Vlaanderen en Wallonië, zijn beiden ouders en actief in verschillende klimaatbewegingen via AllForClimate.earth. Leen is freelance deep democracy facilitator en Xavier is ondernemer in de start-upwereld.