#SOSMoria

Met de noodkreet #SOSMoria afgelopen maart benadrukten twee artsen uit Nederland en duizenden andere artsen die de petitie ondertekenden, de plicht van de Europese lidstaten om de meer dan veertigduizend vluchtelingen op de Griekse eilanden te evacueren en binnen te laten. Bovendien wezen ze ook op de plicht van Europese dokters om levens te redden, ongeacht de persoon of afkomst. “Er is in Moria slechts een handjevol artsen aanwezig en er zijn geen mondkapjes, schorten of beademingsapparatuur. De vluchtelingen zijn kansloos tegenover de corona-epidemie: er is geen zeep, amper water en mensen leven met meerdere gezinnen in kleine tenten. In de andere kampen is de situatie ook onhoudbaar. We hebben nu de kans het jarenlange Europese wanbeleid recht te zetten.”

Vier maanden later in Moria

Nu, vier maanden later, is de situatie nog niet veel veranderd. “Moest corona nu uitbreken in het kamp, hebben we zes bedden om mensen op intensieve zorg te behandelen”, zegt projectcoördinator Caroline Willemen van Artsen zonder Grenzen op Lesbos, die sinds lange tijd en ook op dit moment in Moria werkt.  “Dat terwijl er meer dan 15.000 mensen in Moria verblijven en er maar plek is voor 3.000. We zitten dus aan vijf keer de capaciteit van het kamp. Eerder dit jaar was er zelfs een piek van meer dan 20.000 mensen.”

“Alles vormt een probleem. De asielzoekers hebben nooit fatsoenlijk onderdak, er is onvoldoende toegang tot waterkraantjes, wc’s en douches en door Covid-19 wordt dat alleen maar erger. De waterkraantjes begeven het vaak omdat ze door te veel mensen gebruikt worden, waardoor velen vaak uren tot een dag zonder water zitten. Ze moeten bovendien dikwijls urenlang aanschuiven voor eten en het gebeurt wel eens dat er aan het eind van de rij geen voedsel meer over is. Stel je voor dat je urenlang aanschuift om je gezin te voeden en er niets overblijft. Natuurlijk ontstaan er dan spanningen en gevechten. De mensen zijn de uitzichtloze situatie beu, waardoor een deel van hen gewoon vertrekt terwijl dat eigenlijk niet zou mogen. Zij gaan naar het vasteland en moeten hun plan trekken, want ze krijgen geen enkele begeleiding. Gezien de precaire leefsituatie is het begrijpelijk dat ze uit het kamp willen vertrekken. Er wordt zelfs niet voldaan aan de ultieme basisrechten”, aldus Willemen.

“Het enige goede nieuws is dat, wat corona betreft, de situatie op Lesbos momenteel nog stabiel is. Er worden screenings gedaan om te zien of we mensen moeten isoleren en testen. Nu gaat dat nog omdat er weinig ‘verdachte’ gevallen zijn, maar als iemand positief test daarentegen, is de kans groot dat het virus zich als een lopend vuurtje zal verspreiden. Social distancing is geen optie in het kamp.”

Quarantainekampen

“De laatste tijd was het door het virus minder, maar een aantal dagen geleden zijn er weer vijf boten met mensen toegekomen. Die komen dan terecht in een heel haastig opgezet, provisioir ‘quarantainekamp’ in het Noorden van het eiland, waar ze twee weken moeten verblijven. Er wordt wel getest door het Griekse Ministerie van Volksgezondheid, maar telkens als iemand positief test, begint de quarantaine voor de hele groep weer vanaf nul. Velen zitten er daardoor lang vast -sommigen zitten er al sinds mei- en daar is het kamp niet voor gemaakt.”

Volgens Willemen geldt in Moria geen volledige lockdown, maar het kamp is wel compleet afgesloten tussen negen uur ’s avonds en  zeven uur ’s ochtends. “Overdag mogen elk uur 150 mensen -één persoon per gezin- naar buiten om een luchtje te scheppen of om naar een winkel te gaan. Kinderen kunnen nooit naar buiten, want ouders laten ze niet alleen. Het is dus niet zo dat iedereen elke dag even naar buiten kan, want per uur mogen maar 150 mensen het kamp verlaten en er zitten 15.000 mensen.”

“De restricties zijn bovendien nog eens verlengd tot 2 augustus en het is momenteel meer dan 35 graden op Lesbos. Als corona in het kamp uitbreekt, mogen de mensen er al helemaal niet meer naar buiten en zullen ze er nog heel lang vastzitten. Naar ons aanvoelen zijn de maatregelen momenteel te streng”, aldus Willemen.

Het toerisme in Griekenland draait weer op volle toeren en voor de Griekse bevolking zelf gelden geen restricties meer. “Hoe kan je dan rechtvaardigen dat het wel zo blijft voor de asielzoekers in het kamp?”, aldus Willemen. Anastasios Yfantis is operationeel directeur van Dokters van de Wereld Griekenland en heeft lange tijd in Moria gewerkt. Volgens hem zijn de restricties op de bewegingsvrijheid een schending van de mensenrechten. “De asielzoekers mogen niet vrij bewegen. Die beperking is deel van wat wij deterrance strategy noemen, een strategie om mensen af te schrikken en hun rechten te beperken.”

“Als ze niet zo dicht op elkaar zouden leven, zouden de restricties veel minder zijn en zouden de asielzoekers niet opgesloten zitten. We willen dat de meest kwetsbaren, ouderen en mensen met onderliggende ziektes, zo snel mogelijk mogen vertrekken. Volgens onze schatting zijn er 1.500 risicopatiënten over alle opvangkampen op de Griekse eilanden die geëvacueerd moeten worden. Dat moet eerst gebeuren”, zegt Willemen.

De impact van de maatregelen op de mentale gezondheid

“Het mentaal welzijn van de mensen lijdt ook erg onder de coronamaatregelen. Dat is een totale ramp. Beeld je in dat je op zo een plek woont, met tonnen afval naast je tent, bijna geen persoonlijke ruimte, en je niet eens even naar buiten mag om een luchtje te gaan scheppen. In België vond iedereen het al verschrikkelijk dat ze hun vrienden niet konden zien, terwijl iedereen nog wel naar buiten kon voor een wandeling in het park en de meesten ook een tuin hebben. De mensen die in het opvangkamp Moria zitten, maar ook in andere kampen op de vier andere eilanden, komen uit oorlogsgebied en hebben trauma’s die wij ons niet kunnen voorstellen. Daar komt dan nog eens de psychisch moeilijke situatie van de lockdown bovenop”, aldus Willemen.

Volgens de arts is er altijd gebrek aan psychologische begeleiding in de kampen. “Onze psychologische diensten blijven natuurlijk bestaan, maar de kwaliteit lijdt wel een beetje onder de maatregelen. Normaal konden ze bij ons in Mytillini terecht, zeven kilometer van Moria, maar nu hebben we onze faciliteit naar de overkant van de straat tegenover Moria verplaatst. Dat is een groot verschil. De mensen die we begeleiden voelen zich comfortabeler en veiliger als ze iets verder van het kamp verwijderd zijn. Ze kunnen dan even afstand nemen van de onwaarschijnlijke situatie waarin ze leven, al is het maar voor een uur.”

“Er zijn tenslotte veel recreatieve psychosociale activiteiten afgelast, door corona maar ook omdat er veel minder vrijwilligers zijn door de reisrestricties. Ouders laten duidelijk aan ons weten dat het mentale welzijn van hun kinderen erop achteruit gaat. Ze voelen zich onveilig, de spanningen in het kamp lopen nog harder op dan gewoonlijk. Die kinderen voelen dat.”

Kwetsbare minderjarigen zonder enige begeleiding

De Olive Grove rondom het Moriakamp. Foto: Fotomovimiento, Flickr / CC BY-NC-ND 2.0

“In totaal zijn er momenteel ongeveer vijfhonderd onbegeleide minderjarigen zonder ouders of care takers in en rond het kamp. Sommigen daarvan zitten in de beschermde zones van Moria, waar toezicht is (van beperkte kwaliteit maar toch). ’s Nachts is er niemand om op hen te letten want er is te weinig personeel. Het andere deel van die groep onbegeleide jongeren woont in de zogenaamde Olive Grove, op de olijfgaarden rondom het kamp. Daar is nul bescherming en ze wonen er in kleine tentjes. Anastasios Yfantis van Dokters van de Wereld Griekenland voegt daar aan toe dat -naar schatting- veertig procent van de mensen in het kamp jonger dan zestien is. “Het is een grote uitdaging om de bescherming en fundamentele mensenrechten van minderjarigen en ook vrouwen te waarborgen. Veel vrouwen en jongeren zijn het slachtoffer van geweld, seksueel misbruik en mensenhandel. Voornamelijk in de Olive Grove, de olijfgaarden buiten het officiële opvangkamp kan niemand de bescherming van kwetsbare kinderen en vrouwen garanderen.”

Corona of geen corona: de levensomstandigheden zijn onacceptabel

“Voor of tijdens corona: de levensomstandigheden waarin de meer dan 15.000 mensen moeten leven zijn ontoelaatbaar. In de pediatrische kliniek van AZG zien we dat veel voorkomende ziektes bij kinderen voortkomen uit de penibele omstandigheden waarin ze leven. In de winter kunnen ouders hun kinderen niet beschermen tegen regen, wind en de koude want ze slapen in kleine, fragiele tentjes. Hun kinderen krijgen dan geregeld luchtwegeninfecties. Ze krijgen ook regelmatig diarree en besmettelijke huidziekten omdat er niet voldaan wordt aan basishygiëne. We zeggen al jaren dat de situatie mensonterend is, dat is niets nieuws.”, zegt Willemen.

“Eerst moet er iets gedaan worden aan de humanitaire basisvereisten. Inzake mensenrechten bestaan op alle plaatsen, waar een grote groep mensen samengezet wordt wegens humanitaire redenen, basisvereisten. Die vereisten worden toegepast door de Verenigde Naties, AZG en andere ngo’s in compleet andere settings zoals Zuid-Soedan, waar al jaren een burgeroorlog woedt en talloze slachtoffers maakt. Het pijnlijke is dat we de mensen die internationale bescherming aanvragen in Griekenland niet alle nodige basisdiensten kunnen aanbieden. Dat is schandalig, want we zitten daar binnen de Europese Unie.”

“De mensen die op Lesbos aankomen zijn bovendien verplicht om in die kampen te blijven, dus we moeten hen toch ten minste primaire basisbehoeften zoals sanitair en deftig onderdak bieden? In de eerste plaats al zouden mensen niet in tenten mogen leven. Toereikende hygiëne en voldoende vierkante meter per persoon is een must. Momenteel leven gezinnen van vijf tot zes mensen gedurende maanden, al zijn het geen jaren, in tentjes waar wij mee naar festivals zouden gaan. Ik insisteer op de basis, want we vragen echt niet om luxe. Die mensen zelf verwachten ook niet dat ze in een paradijs terechtkomen.”, zegt Willemen.

De arts vindt het hallucinant dat bijna alle gezondheidszorg in de kampen door AZG en andere vrijwilligersorganisaties verleend wordt. “Dit is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van de Griekse overheid en de Europese Unie. Als je van mensen verwacht dat ze in zulke schrijnende omstandigheden leven, bied je hen tenminste een waardige medische zorg aan.” Yfantis vindt dat Europa moet reflecteren over de toekomst van de bevolking van Griekenland en de asielzoekers. “Er zijn kinderen die al drie jaar in Moria vastzitten, besef wat voor schade aan hen berokkend is.”

“Onze grote overtuiging is dat er meer samenwerking moet zijn, een gemeenschappelijk beleid vanuit Europa. Een nieuw relocatieprogramma waarbij alle lidstaten hun eerlijke verantwoordelijkheid opnemen en hun plichten nakomen. Griekenland kan niet instaan voor de noden van tienduizenden mensen. Die mensen komen van landen die onder andere door oorlog vluchtelingen creëren, mede door de betrokkenheid van bepaalde Europese landen. Er moet een specifiek politiek beleid komen met voldoende politieke wil om iets aan de situatie te veranderen. Momenteel is de regulering heel gefragmenteerd en mist er een specifieke strategie”, aldus Yfantis.

“Als vrijwilliger loop je voortdurend op tegen een torenhoge muur, omdat beleidsmakers die er bewust zetten.” – Caroline Willemen van AZG

“Onze artsen bij AZG zeggen zelf dat Moria een enorm moeilijke plek is om te werken. We werken in een systeem dat het leven voor duizenden mensen zo zwaar maakt. De meeste vrijwilligers hebben ook gewerkt in andere gebieden zoals de DR Congo en Afghanistan, maar hier zit je binnen de Europese Unie en zie je dat de meest mensonterende omstandigheden zelfs in Europa worden toegelaten. Er is geen enkele reden om dit te tolereren.”

“Deze situatie is een puur politieke keuze. Dit is geen oorlogsregio, of een regio die totaal onvruchtbaar is en waar er voedseltekorten zijn, dit is Europa. Als je de wil hebt, zet je zonder enig probleem een deftig kamp op voor die mensen. Er zijn vluchtelingenkampen over heel de wereld waar veel meer mensen opgevangen worden die in betere omstandigheden leven dan hier. Als vrijwilliger heb je het gevoel dat je voortdurend tegen een torenhoge muur oploopt, omdat beleidsmakers er bewust voor kiezen om die muur daar te zetten. Dat maakt het heel moeilijk.”

Volgens Willemen worden de grenzen ook steeds verlegd. “Twee zomers geleden konden we niet geloven dat er op Lesbos 10.000 mensen in Moria zaten, dat was toen compleet onacceptabel. En dat is het nog steeds, maar ondertussen hebben we zelfs een piek van 20.000 mensen bereikt.”

Moeizaam verloop van asielprocedures

“Wat de asielprocedures betreft zijn er veel bureaucratische problemen”, zegt Yfantis. “De asielloketten zijn momenteel niet gesloten, maar mensen moeten er lang wachten en uren aanschuiven. Door de huidige corona-omstandigheden kunnen ze niet goed functioneren.”

Rebecca van de Kar van Stichting Bootvluchteling licht ook toe dat European Asylum Support Office zijn werk op alle eilanden tijdens de lockdown heeft moeten neerleggen. Inmiddels zouden de interviews voor de asielprocedure weer hervat zijn. Los van corona is de wachttijd van de asielprocedure volstrekt willekeurig en veranderlijk. Dit zou te maken hebben met nieuwe wetten die op 1 januari dit jaar zijn ingevoerd. Sommige mensen wachten heel lang en bij anderen gaat het juist heel snel.

De reactie van de Griekse bevolking zelf

“Op Lesbos zelf zijn er sinds maart ongeveer negen besmettingen geweest binnen de bevolking zelf. Het is trouwens de bevolking van Lesbos die al vijf jaar in de eerste rij staat om asielzoekers die op Lesbos toekomen, te helpen. Zij zien het kamp elk jaar groter en groter worden. Natuurlijk zijn ze dat beu, want ze zien dat de situatie verslechtert,” zegt Willemen, “maar de meeste kritiek van hun kant is gericht op Athene en Brussel, niet op de asielzoekers. Zij zeggen: ‘Wij kunnen dit niet alleen, help ons.’ Dat is heel impressionant, ze keren zich niet tegen de mensen maar tegen het systeem. De voorbije zes maanden is de reactie van de bevolking  wel negatiever geweest dan in de voorbije vijf jaar, maar dat ligt aan het feit dat er geen oplossingen worden geboden en zij de situatie alleen maar zien verergeren”, aldus Willemen.

Foto: SEEBRÜCKE, Flickr / CC BY-ND – 2.0