“Momenteel hebben 140 landen de doodstraf afgeschaft in hun wetgeving of in de praktijk, door er officieel beleid van te maken en minstens tien jaar niemand meer terechtgesteld te hebben”, zegt Jan Erik Wetzel van Amnesty International. “Dat is 70 procent van alle landen ter wereld.”

“In 2003 hadden nog maar 80 landen de doodstraf helemaal afgeschaft in hun wetgeving, tien jaar later zijn dat er al 97. Er is een drastische vermindering van het aantal terechtstellingen in alle regio’s ter wereld. Azië en de Arabische wereld liggen moeilijker, maar de doodstraf is overal te overwinnen.”

Volgens Amnesty International houden veertien Aziatische landen nog vast aan de doodstraf. Zeventien andere, waaronder Cambodja, Nepal, Bhutan, de Filipijnen en Oost-Timor, hebben ze volledig afgeschaft. China, dat wereldleider is op het vlak van terechtstellingen, heeft de doodstraf afgeschaft voor 13 misdrijven, voornamelijk economische.

In het Midden-Oosten en Noord-Afrika waren vier van de negentien landen – Iran, Irak, Saoedi-Arabië en Jemen – samen goed voor 99 procent van alle terechtstellingen vorig jaar. Ook in de Gazastrook onder het bewind van Hamas werden meer terechtstellingen opgetekend.

Arabische Lente

“In Tunesië en Egypte hebben we er na de Arabische Lente over gewaakt dat de doodstraf een onderdeel werd van het debat”, zegt Wetzel. “In Tunesië suggereerden we om ze af te schaffen. De discussie woedt nog, maar de voortekenen zijn goed. We hadden goede hoop voor die landen, maar het is nog geen realiteit.”

Wetzel vindt het wel bemoedigend dat Tunesië al meer dan een decennium niemand meer heeft terechtgesteld, en dat president Moncef Marzouki 122 doodstraffen heeft omgezet eerder dit jaar. “Het is een deel van het publieke debat geworden, terwijl er vroeger niemand over praatte”, zegt hij.

“In Egypte kunnen de mensen voor het eerst de agenda bepalen”, zegt Amr Issam van de VN-missie in Egypte. Maar de meerderheid van de bevolking is er voorstander van de doodstraf. “De sleutel is om een constructieve dialoog te voeren en staten aan te moedigen om de lijst met misdrijven te herbekijken die in aanmerking komen voor de doodstraf, en te voorzien in meer veiligheidsmechanismen en een meer onafhankelijke justitie.”

Tussenstap

Dat een moratorium een efficiënte tussenstap kan zijn, blijkt uit de situatie in Italië. “In 1990 werden er gesprekken opgestart tussen het middenveld en de regering om een moratorium te bekomen”, zegt Emma Bonino, vicevoorzitter van de Italiaanse Senaat en pionier in de strijd tegen de doodstraf in het land. “Veel mensenrechtengroeperingen waren toen tegen een moratorium, ze wilden een volledige afschaffing. Het was een harde discussie. Maar vandaag zien veel mensen in dat het voorstel van een moratorium een succes is. Alle landen waar de doodstraf afgeschaft is, hebben eerst een moratorium ingesteld.”

Hoewel er over het algemeen vooruitgang geboekt wordt, wordt volgens Amnesty jaarlijks nog altijd een onbekend aantal mensen terechtgesteld in China, en blijven ook Iran, de VS, Jemen en Noord-Korea de straf uitvoeren. Bovendien hebben Botswana, Gambia en Japan opnieuw doodstraffen uitgevoerd. In het geval van Gambia was dat dertig jaar geleden.