José Mujica (zeg ‘moeghika’), president
van Uruguay sinds 2010, is een 78-jarige voormalige marxist die 14 jaar in de
gevangenis zat om politieke redenen, het grootste deel daarvan in eenzame
opsluiting. In mei 2014 trok hij naar de VS. Hij ontmoette er
president Obama en gaf lezingen op verschillende locaties. Uit wie het publiek
ook bestond, hij sprak zonder voorbereide notities en met een brutale
eerlijkheid. Hier zijn 10 redenen waarom José Mujica zo innemend is.

1. Hij leeft eenvoudig en
verwerpt de privileges die het presidentschap met zich meebrengen. Hij weigert
in het presidentiële paleis te wonen en wil niet begeleid worden door een
gemotoriseerde colonne. In plaats daarvan woont hij op de boerderij van zijn
vrouw en rijdt hij met een Volkswagen uit 1987. “Er waren jaren waarin ik al
blij geweest zou zijn met een simpele matras”, zei Mujica, refererend aan zijn
jaren achter slot en grendel. Hij doneert meer dan 90 procent van zijn maandloon van
12.000 dollar (9.468 euro) aan liefdadigheid, hij verdient dus in de praktijk evenveel
als de gemiddelde burger in Uruguay.

2. Hij steunde de
baanbrekende legalisering van marihuana in zijn land. “In geen enkele plaats
ter wereld heeft de repressie van drugsgebruik iets opgebracht. Het is tijd
om iets anders te proberen”, stelde Mujica. Uruguay werd dit jaar dus het
eerste land ter wereld dat de legale productie, verkoop en consumptie van
marihuana reguleert (in Nederland is de productie nog altijd illegaal). De wet
laat individuen toe om een bepaalde hoeveelheid per jaar te telen en de
regering controleert de prijzen van de marihuana die verkocht wordt in de
apotheken. Consumenten, verkopers en distributeurs moeten een vergunning
aanvragen bij de overheid. Het Uruguayaanse experiment wil de markt uit handen
nemen van de meedogenloze drugsbendes en behandelt drugsverslaving als een
probleem van volksgezondheid.

3. In augustus 2013
tekende Mujica een wet die van Uruguay het tweede Latijns-Amerikaanse land
maakte (na Argentinië) dat het holebi-huwelijk legaliseerde. Mujica merkte op dat
het legaliseren van het homohuwelijk simpelweg het erkennen van de realiteit
was. In de afgelopen jaren heeft Uruguay ook stappen ondernomen om adoptie door
holebi-koppels mogelijk te maken en om openlijk homoseksuele mensen in dienst
te laten treden in het leger.

4. Mujica is niet bang om
misbruiken van grote bedrijven aan te klagen, zoals geïllustreerd wordt door de
epische strijd die zijn regering aan het uitvechten is met de Amerikaanse
tabaksgigant Philip Morris en het goedbetaald leger aan advocaten van het
bedrijf. Als voormalige roker vindt de president dat tabak een moordenaar is,
die onder controle gebracht moet worden. Philip Morris klaagt Uruguay echter voor
25 miljoen dollar (19,8 miljoen euro) aan bij het Internationaal Centrum voor de Beslechting van
Investeringsdisputen van de Wereldbank, omwille van de strenge rookwetten van
het land. Uruguay was het eerste Latijns-Amerikaanse land dat het roken in
gesloten openbare ruimtes verbood.

5. Hij steunde de legalisering
van abortus in Uruguay. De wet is zeer beperkt in vergelijking met de
Amerikaanse en de Europese, maar het is wel de meest liberale abortuswet in het
sociaal conservatieve en katholieke Latijns-Amerika. Het is duidelijk een stap
in de goede richting wat de reproductieve rechten van de vrouw betreft.

6. De president is een
milieuactivist die nodeloze consumptie probeert tegen te gaan. Op de Rio+20
Milieutop in 2012 bekritiseerde hij het ontwikkelingsmodel dat gepusht wordt
door de welvarende landen. Hij verwierp recent ook een gezamenlijk
energieproject met Brazilië dat zijn land van goedkope kolenenergie zou
voorzien, omdat hij bezorgd was over de ecologische gevolgen ervan.

7. Hij concentreert zich in zijn land op het herverdelen van
de rijkdom en stelt dat zijn regering de armoede van 37 naar 11 procent heeft herleid. Tijdens zijn recente bezoek aan de VS legde hij in de Amerikaanse
Kamer van Koophandel uit aan de verzamelde zakenmannen: “Het is geen mysterie:
hoe minder armoede, hoe meer handel. De belangrijkste investering die we
kunnen maken, is die in menselijk kapitaal.” Het herverdelingsbeleid van zijn
regering omvat de vastlegging van de prijzen voor essentiële goederen zoals
melk, maar ook gratis computers en onderwijs voor elk kind.

8. Hij heeft aangeboden om gedetineerden uit Guantanamo op te
nemen, die in aanmerking komen voor vrijlating. Mujica noemt het
VS-detentiecentrum een “schande” en insisteert dat Uruguay zijn
verantwoordelijkheid zou opnemen bij de sluiting van de faciliteit. Het voorstel
is niet populair in Uruguay, maar Mujica, die zelf 14 jaar een politieke
gevangene was, repliceert dat hij “dit doet voor de mensheid”.

9. Hij is tegen oorlog en militarisme. Voor een auditorium vol
Amerikaanse studenten vertelde de ex-guerrillastrijder: “Ik dacht vroeger dat
er rechtvaardige, nobele oorlogen waren. Nu denk ik dat de enige oplossing in
onderhandelingen ligt. De slechtste onderhandelingen zijn beter dan de beste
oorlog en de enige manier om vrede te verzekeren, is het cultiveren van tolerantie.”

10. Hij heeft een schattig hondje Manuela met maar drie poten.

Mujica’s invloed reikt
veel verder dan zijn kleine landje met amper drie miljoen inwoners. In een wereld
die snakt naar alternatieven hebben de vernieuwingen, waar hij en zijn regering
voor staan, Uruguay op de kaart gezet als een van de meest spannende
experimenten in creatief, progressief bestuur. 

Medea Benjamin is Amerikaanse activiste en mede-oprichtster van de vredesorganisatie Code Pink. Dit is een overname van de vertaling van 10 Reasons to Love Uruguay’s President José Mujica die verscheen in het tijdschrift Vrede, editie 429 van september/oktober 2014.
Overname kan mits toestemming van Vrede vzw.