De Nederlandse verkiezingen werden verondersteld de eerste vallende dominosteen te zijn in een reeks van extreemrechtse overwinningen die in 2017 door Europa zou razen. De extreemrechtse PVV van Geert Wilders – misschien wel de meest extreme van alle Europese zusterpartijen met haar oproep om moskeeën te sluiten en de Koran te bannen en haar veroordeling wegens oproepen tot haat – won wel een paar extra zetels terwijl de regeringscoalitie massaal verloor.

De PVV bleef toch ver achter op de VVD van uittredend premier Rutte. Terwijl de internationale media hun camera’s en microfoons terug opbergen en het land sneller dan verwachten verlaten, is het toch belangrijk om even stil te staan bij deze verkiezingen en vooral na te denken over wat ze betekenen voor Nederland en ook voor België. Hieronder vindt u de tien volgens mij meest relevante bedenkingen.

Bedenking 1: Verkiezingen doen er toe. In een liberale democratie is macht een onderhandeld proces tussen verschillende krachten waarvan de politiek en economie de belangrijkste zijn. De publieke opinie, ideologieën, sociale organisaties, de media, religie en veel andere elementen beïnvloeden evenwel de dynamiek van het politieke spectrum …

Op basis van dit allemaal bepaalt de politiek het normatieve kader binnen een maatschappij. De vorm die de maatschappelijke constructies aannemen op een bepaald historisch moment zal het resultaat zijn van een evenwicht tussen politiek en de financiële macht.

Als je iets wil klaar spelen binnen een liberale democratie, dan kan je niet om de electorale politiek heen. Het feit dat bijna 80 procent van de Nederlanders ging stemmen toont aan dat ook de Nederlanders dat begrepen hebben.

Bedenking 2: Populistisch rechts hoeft niet fascistisch te zijn om een gevaar te vormen. Net zoals de N-VA in Vlaanderen de grootste partij werd op het puin van het fascistische Vlaams Belang, om daarna gewoon het VB-programma uit te voeren achter een masker van respectabiliteit, kopieert de VVD in Nederland de islamofobe en xenofobe standpunten van de PVV, na er de scherpe en onproductieve kantjes van afgevijld te hebben.

Meer nog, de VVD voegt er een gevaarlijk antisociaal en neoliberaal programma aan toe. De volgende Nederlandse regering kan de meest racistische, antisociale en populistische regering worden sinds de Tweede Wereldoorlog.

Bedenking 3: De sociaal-democraten behoren tot het verleden. Het debacle van de PvdA, die 29 zetels verliezen en achterblijven met 9 zetels, staat zeker niet los van het feit dat de partij de voorbije tien jaar haar ziel heeft verkocht aan de neoliberale duivel in de specifieke Nederlandse politieke context. Hoe dan ook, deze politieke brand is in heel Europa stervende. Links moet onbeschaamd zijn of het zal verdwijnen.

Bedenking 4: Traditioneel radicaal links stagneert. Je kan niet groeien met een verhaal uit de 19de eeuw. Marxistisch links is interessant vanuit een perspectief van verzet maar het is niet het antwoord op de uitdagingen van de 21ste eeuw. De SP stagneert en is al blij dat het maar één zetel verloor.

Voeg daar aan toe dat de Nederlandse SP het soort links populisme achterna holt dat wij hier in België ‘Flinks’ noemen: de combinatie van linkse recepten over economie met rechtse recepten rond diversiteit. Dat is een vorm van conservatieve politiek. Een leefbaar links project kan niet sociaal conservatief zijn, het kan niet een stem zijn van het status-quo. De Belgische PVDA moet daar eens goed over nadenken.

Bedenking 5: De groene, progressieve en linkse lijn is leefbaar en heeft potentieel. Het is een positief verhaal dat een alternatief biedt en een echt project uitdraagt. Groenlinks scoorde niet alleen goed dankzij de charismatische leider of omdat ze groen zijn of progressief. De partij scoorde omdat ze tegelijk groen, progressief en links zijn en een leider hebben die populistisch én populair is.

Groen! in België moet daarom niet te vroeg victorie kraaien, niet alleen omdat ze geen Jesse Klaver hebben, maar vooral omdat ze groen zijn, een beetje progressief en niet links. Zij zetten zich op de kaart als de partij van de kleine ondernemers en ze verdedigen soms problematische standpunten over diversiteit.

Bedenking 6: De weg vooruit voor de christendemocraten is die van de identiteitspolitiek en islamofobie. De CDA kon zich niet aan de Merkel-lijn houden en scoren. Ze zetten zichzelf aan de extreemrechtse kant met de VVD en de PVV en dat hielp. In Vlaanderen is de CD&V gevoeliger voor de Merkel-doctrine, maar ze kan niet groeien zonder haat tegen migranten en moslims. Hun steun aan de deportatiewet van Francken wijst in die richting.

Bedenking 7: Er is ruimte voor een sociaal-liberale progressieve partij. De lijn van D66 is voor veel mensen moeilijk te vatten. Misschien is het typisch Nederlands om een liberale partij te hebben die ook radicaal progressief is. Toch denk ik dat dit een politieke stroming is die een toekomst heeft in deze geglobaliseerde tijden. De Trudeau-lijn wordt vertegenwoordigd door Pechtold en niet door Groenlinks-leider Klaver. Klaver is eerder links en er is helemaal niets links aan Trudeau en Pechtold. Die zijn beiden sociaal progressief en economisch dubieus.

Open VLD is een rechtse neoliberale partij. Misschien dromen mensen als Bart Somers of Sven Gatz van een Vlaamse D66? Ze weten echter dat dat geen goed idee is. De ervaring van SPIRIT toonden de limieten van een dergelijke stroming in Vlaanderen.

Bedenking 8: Wilders zal zich wellicht afvragen waarom hij er niet in slaagde om de Patriotische Lente te ontketenen waarvan hij droomde. Waarom kon hij het Trump-scenario niet herhalen? Een deel van het antwoord is wellicht Trump zelf. Mensen zijn bang van Trump, zeker nu ze zien dat hij zijn programma echt probeert uit te voeren. De essentie van de proteststem is dat je eigenlijk niet wil dat de partij waarop je stemt verkozen raakt en haar programma uitvoert.

Het vooruitzicht dat Wilders weleens echt overtuigend zou kunnen winnen, zorgde er misschien voor dat potentiële proteststemmers afhaakten. Er speelde misschien ook een cultureel element mee. Wilders vertegenwoordigt een erg extreme versie van uiterst rechts. Europeanen zijn veel meer getraumatiseerd door de Tweede Wereldoorlog dan de Amerikanen. Ze houden ook minder van clowns dan de Amerikanen en ze houden al zeker niet van extremen. Als ze al extreem kiezen, dan zien Europeanen dat extremisme liever verpakt in gematigdheid en respectabiliteit.

Bedenking 9: Het succes van DENK is een belangrijke mijlpaal in de emancipatie van Nederlandse moslims. Zeker, DENK presenteert zichzelf niet als een moslimpartij en zelfs niet als een etnische partij, maar het is heel duidelijk dat DENK vooral stemmen won onder Nederlandse moslims. Het ideologische profiel van de partij is sociaal-democratisch, progressief, sterk antiracistisch en dekoloniaal.

Met drie zetels zal DENK voortaan deel uitmaken van het nationaal debat in het parlement. DENK kan nu verder bouwen aan haar basis, en met de sterke score in de grote steden is het een serieuze kracht waarmee rekening moet gehouden worden bij de komende gemeenteraadsverkiezingen. Met een kiesdrempel die op vijf procent ligt in de Belgische regionale en federale verkiezingen, is een DENK-scenario enkel mogelijk in Brussel.

In Vlaanderen kunnen gelijkaardige lijsten een belangrijke rol spelen in de gemeenteraadsverkiezingen van 2018. In Brussel behoort een hybride Podemos-DENK scenario tot de mogelijkheden. 2019 zal alvast heel interessant worden.

Bedenking 10: Ja, de grote overwinning van Wilders bleef uit. Maar dat is geen reden om op de lauweren te rusten en te denken dat alles nu in orde is. In Vlaanderen werd het Vlaams Belang – onze versie van Wilders – tot niets herleid door de N-VA, een zogenaamd gematigd rechtse, identitaire partij.

In de praktijk voert de N-VA het programma uit van extreemrechts en voert het wetten door die ons nu al kunnen leiden naar een situatie van reële apartheid. In Europa komt het echte gevaar van de zogezegd respectabele, populistische rechtse partijen want zij zijn diegene die in staat zijn om te regeren. De extreemrechtse partijen zullen uiteindelijk geïsoleerd en gemarginaliseerd raken, maar het vermomde extreemrechts, het respectabele extreemrechts zal regeren en de echte schade aanrichten.

Daarom is het erg belangrijk dat alle progressieve en democratische krachten elkaar vinden in een brede alliantie die niet alleen extreemrechts breekt, maar ook het beleid dat extreemrechts in de mainstream binnenbrengt.