Woorden van een wijze en welbespraakte senior op een subtropische meeting van ACV en Masereelfonds in Mortsel (21 juni), waarbij het grote succes van Bernie Sanders een centrale rol speelde. De deelnemers bekeken samen de VPRO Tegenlicht-documentaire ‘Still Berning’ in het cultuurcentrum Kaleidoscoop. Nadien analyseerden ze de redenen voor het succes van Bernie en zochten ze parallellen met België en Europa.

De zeventiger Bernie Sanders werd wereldwijd bekend toen hij in de VS een gooi deed naar de nominatie als presidentskandidaat van de Democratische Partij. Sanders was al lang bekend om zijn socialistische visie op de maatschappij – niet altijd vanzelfsprekend in de VS. Bij de voorverkiezingen van de Democraten scoorde hij 43% van de stemmen. Ook veel jonge Amerikanen liepen warm voor Bernie. Op de Democratische Conventie in Philadelphia moest Sanders het afleggen tegen Hillary Clinton. Het vervolg kennen we: uiteindelijk werd Donald Trump de nieuwe president van de Verenigde Staten.

Jane O’Meara Sanders, de vrouw van Bernie, was zeer nauw betrokken bij de campagne van haar echtgenoot. “De Democratische Conventie (juli 2016) was voor mij een dieptepunt”, vertelt ze. “Onze aanhangers werden er duidelijk niet zo warm onthaald. Bernie wilde niet te snel de handdoek in de ring gooien. Hij wilde alles doen om zijn plannen rond onderwijs en gezondheidszorg door te drukken bij het Clinton-kamp.

Het establishment binnen de Democratische Partij stond niet bepaald open voor de thema’s en kiezers van Sanders. Uitgelekte e-mails toonden aan dat de partijtop alles had ondernomen om Sanders te discrediteren en Clinton te laten winnen. “Eigenlijk wisten we al lang dat we werden tegenwerkt”, reageert Jane Sanders. “En voor Bernie was het totaal geen verrassing.”

Our Revolution

Zelf vindt Bernie dat hij en zijn medestanders een historische prestatie neerzetten. Voor hem is de strijd helemaal niet voorbij. De campagne en de ideeën van het Sanders-kamp leven voort in een nieuwe beweging – Our Revolution – die misschien zelfs kan uitmonden in de oprichting van een nieuwe politieke partij.

“We wijken niet af van onze agenda en houden de mensen betrokken”, stelt Jane Sanders. “Our Revolution wil op alle niveaus politieke kandidaten steunen die in dezelfde geest willen denken en handelen. Als de Democraten niet willen veranderen, komt er een andere partij.”

Voor Bernie en de zijnen is het onaanvaardbaar dat sommige Amerikanen twee of drie baantjes moeten hebben om te overleven. Net zoals het onaanvaardbaar is dat sommige studenten aan 50.000 dollar schuld vastzitten wanneer ze aan de universiteit afstuderen. Met name veel jongeren zien dat Amerika een welvarend land is maar merken dat ze zelf bitter weinig van al die welvaart krijgen. Ze willen maar al te graag de toekomst van hun land mee vorm geven en dromen van betere sociale verhoudingen.

Altijd dezelfde boodschap

Jane Sanders: “Als jonge vrouw werd ik verliefd op de ideeën van Bernie. Mijn man zegt de waarheid en past zijn boodschap nooit aan in functie van het publiek waarvoor hij spreekt.” Op een verkiezingsmeeting in de stad Minneapolis daagden 8.000 mensen op om naar Sanders te luisteren; er werden maar enkele honderden verwacht. “We waren echt in shock toen we in Phoenix, in de staat Arizona nog wel, zelfs 10.000 toehoorders lokten. Toen dachten we: dit kan overal in het land gebeuren!”

Saikat Chakrabarti werkte ooit bij een ‘hedge fund’ maar werd die baan snel beu. Ook hij kwam in de ban van Bernie Sanders. Samen met een aantal gelijkgezinden lag hij aan de basis van Brand New Congress, een structuur die een nieuwe politieke generatie een stem wil geven, als het even kan al bij de Amerikaanse parlementsverkiezingen in 2018. Brand New Congress wil een stuk of 400 kandidaten vinden en hen steunen bij hun race naar het parlement. De organisatie vindt dat er mensen met allerlei achtergronden in het Congres moeten komen. “Nu zijn er daar veel te veel miljonairs en miljardairs.”

Opmerkelijk aan het verhaal van Bernie Sanders is dat hij de financiering van zijn campagne haalde bij miljoenen gewone Amerikanen. “Wij kregen meer dan 7 miljoen individuele donaties, méér dan alle andere kandidaten in onze geschiedenis”, verklaarde Bernie zelf. Mensen als Hillary Clinton moesten het vooral hebben van Wall Street en gefortuneerde ondernemers. Bij Sanders bedroeg de gemiddelde campagnegift per persoon 27 dollar. Mensen als Zephyr Teachout (New York) trachten met een gelijkaardige aanpak het verschil te maken in de politiek. “Sommige leden van het Amerikaanse Congres steken 40 tot 70% van hun tijd in het bellen met rijke mensen”, zegt Zephyr. Ook zij neemt het op tegen kandidaten die heel conservatief zijn en veel steun krijgen van enkele miljardairs. “Ik wil echt luisteren naar de mensen en hun ideeën meenemen naar Washington DC.”

‘Apps’ voor Sanders

De campagne van Sanders had ook veel aan de steun van een groep techneuten en programmeerders. Zij ontwikkelden ‘apps’ en andere systemen om de boodschap van Bernie beter uit te dragen en zoveel mogelijk volk op de been te krijgen. Via Snapchat en Reddit werd de campagne een groot digitaal succes. Op Twitter en Facebook explodeerde het aantal volgers van Bernie. En heel wat van zijn aanhangers maakten zelf filmpjes en boodschappen om hun idool in het digitale universum te promoten. De programmeerders, ondertussen verenigd in de groep Progressive Coders, zijn ervan overtuigd dat de nieuwe technologie een zeer belangrijke rol kan spelen in het moderne politieke bedrijf. “De nieuwe apps zijn niet alleen interessant voor het kamp van Sanders. Iedereen kan deze dingen gebruiken, ten bate van de democratie.”

Jane Sanders wijst erop dat haar man ‘geen onemanshow opvoerde’. “Bernie is niet van rijke afkomst en hij komt ook niet uit een milieu dat doordrongen was van de politiek. Steeds meer mensen komen tot het besef dat ze een aantal keuzes en toestanden niet zomaar moeten pikken. Mensen kunnen perfect meedoen om hun democratie te veranderen, maar dat proces kost wel tijd. De strijd is nog niet voorbij, nog lang niet!”

De opmerkelijke wapenfeiten van Bernie & Co blijken ook de deelnemers aan de avond in Mortsel aan te spreken. “Veertig jaar lang bleef Bernie consequent hetzelfde vertellen en dezelfde thema’s aansnijden”, zegt een vakbondsmilitant uit de Rupelstreek, die vanuit België zelf betrokken was bij de Sanders-campagne. “Die opstelling gaf Bernie grote geloofwaardigheid. Ze verklaart mee waarom zoveel jongeren massaal vielen voor deze zeventiger.”

Echte problemen

Sommigen zien gelijkenissen tussen de campagne van Bernie Sanders en die van Peter Mertens en zijn PVDA. Zij denken dat politici veel succes kunnen oogsten door te focussen op de ‘echte problemen van de mensen’. “Ja maar, Donald Trump had het ook over de problemen van de mensen”, wordt er opgeworpen. Een belangrijk verschil is natuurlijk dat Trump de wereld en de maatschappij bekijkt door de ogen van een miljardair.

Als politici straf scoren in de politiek, is het verwijt ‘populisme’ dikwijls niet uit de lucht. “Maar wat is er verkeerd aan zeggen wat mensen denken?”, vraagt iemand vanuit het publiek. “Populisme kan positief of negatief zijn”, reageert een jonge sp.a’er met stevige interesse voor de politiek. “Sommige populisten zijn extreme demagogen. Maar je hebt ook populisten die het gewoon goed menen met de maatschappij.” Anderen denken in dezelfde lijn: “Populisten heb je in soorten. Er zijn er bijvoorbeeld die heel goed weten wat er leeft onder de bevolking en dat misbruiken voor hun eigen agenda. Zie wat Nigel Farage in Engeland aanrichtte in de aanloop naar het Brexit-referendum. In Nederland kan de rechtse populist Geert Wilders zijn programma resumeren in één A4’tje. Maar er is ook een ander type populist: de politicus die boeken schrijft, uitgewerkte programma’s heeft en ook in discussie gaat met vakbonden en middenveld.”

Onvrede capteren

Een partij als de N-VA slaagde erin om veel – al dan niet gefundeerde – onvrede te ‘capteren’ en verzilverde dat bij verkiezingen. “Maar het volstaat natuurlijk niet om dingen te zeggen”, verzucht een deelneemster. “Je moet ook iets willen ondernemen om een situatie ten goede te veranderen. Alleen maar onvrede capteren is niet genoeg.” “Is er eigenlijk wel veel reden om malcontent te zijn?”, bedenkt weer een ander. “Of wordt ons die ontevredenheid aangepraat zodat anderen daar politieke munt kunnen uit slaan?” Een sociaal geëngageerde deelnemer met ACV-achtergrond: “Hoe vaak hebben sommige politici de mensen niet om de oren geslagen met ‘de transfers naar Wallonië’ en de vele werklozen in het zuiden des lands? Dat gebeurde allemaal niet zonder reden. Er zijn ook gesponsorde denktanks die doelbewust bepaalde boodschappen verspreiden en versterken.”

Sommigen zien zeker reden tot ongerustheid: “Onze sociale zekerheid wordt nu stelselmatig afgebouwd, terwijl ze wel is bedoeld als verzekering voor de hele bevolking.”

Selectieve media

Niet verwonderlijk is dat ook de invloed van de media ter sprake komt. “Onze media zijn helemaal niet zo positief wanneer de ideeën uit progressieve hoek afkomstig zijn”, zegt de Belgische Bernie-fan. “Moderne technologie had een grote impact bij de campagnes van Bernie Sanders, Jean-Luc Mélenchon en Jeremy Corbyn”, aldus een lokale PVDA-militant. “Corbyn werd jarenlang door de traditionele Britse media afgeschilderd als een heel ouderwetse socialist, maar kijk eens hoe hij scoorde bij de jongste verkiezingen. Nieuwe media hielpen Corbyn om de permanente afbrekende commentaren van tabloids en andere kranten te overwinnen. Hoeveel keren krijgen vakbondsleiders bij ons de kans om uitgebreid hun verhaal te doen in kranten of op tv?”

“Natuurlijk moeten we de sociale media inzetten om een beter gedachtegoed uit te dragen”, zegt een deelneemster. “Maar de anderen doen net hetzelfde. Zie hoe Trump hele stromen fake news de wereld in twitterde. En zelfs Hitler wist al hoe hij de media van zijn tijd moest gebruiken om het volk achter zich te krijgen.” “In de VS kreeg Hillary massa’s geld van miljardairs maar Bernie sloeg terug door mensen te organiseren en te mobiliseren, met de hulp van programmeerders”, voegt iemand eraan toe.

In ons land is de politiek momenteel – nog maar eens – in diskrediet geraakt. Niet alleen door het schandaal bij de daklozenorganisatie Samusocial in Brussel maar door de diverse graaierspraktijken waaraan sommige politici uit een aantal partijen zich bezondigen. “Waarom zitten er in de parlementen politici die 4 keer meer verdienen dan ik?”, vraagt een vrouw zich af. “Wat doen ze voor dat vele geld? Hoe verantwoorden ze zich?”

Jeremy Corbyn keerde in de UK terug naar de roots van het socialisme waarvan hij een exponent is. “Oude recepten”, roepen zijn tegenstanders. Maar veel Britten, ook vele jongeren, vinden de ideeën van Corbyn juist verfrissend en hoopgevend.

Figuren als Corbyn en Sanders slagen erin om veel ongenoegen te capteren. In Franstalig België lijkt de PVDA iets gelijkaardigs te realiseren, zeker nu de PS daar in de touwen hangt na diverse affaires. In het noorden des lands werd veel ongenoegen in het verleden gecapteerd door het VB. Daarna nam de N-VA die rol over. “Misschien zit de stemplicht bij ons in de weg?”, bedenkt een wijze gespreksdeelnemer. “Om een andere dynamiek te krijgen moeten we ervoor zorgen dat mensen niet langer met tegenzin naar het stemhokje trekken.” Een andere deelnemer: “Misschien is het bij ons nog niet slecht genoeg om al op fundamentele veranderingen te mogen hopen. En zijn er in het sociale, progressieve kamp wel genoeg charismatische figuren?”

Volksbeweging

De roep naar een brede, sociale volksbeweging met politieke impact lijkt heel wat instemming te krijgen van het publiek. “Middenveld, vakbonden, Hart boven Hard en anderen zijn er om die beweging vorm te geven”, luidt het. Maar is de teneur in het Vlaamse landsdeel niet heel rechts en liberaal? Velen lijken besparingen ‘doodnormaal’ en ‘onvermijdelijk’ te achten. Ze vinden het normaal dat er tientallen miljarden euro’s worden gezocht voor nieuwe gevechtsvliegen en accepteren gelaten dat ouders aan scholen moeten kamperen om hun kinderen ingeschreven te krijgen of dat politici de zorg voor daklozen of bejaarden willen privatiseren. “Maar er is een alternatief, en dat moeten we promoten”, zegt iemand heel strijdlustig. “Wij moeten opstaan, net als Sanders heeft gedaan!”

Het is natuurlijk een illusie om te denken dat ingrijpende veranderingen alleen kunnen komen van andere uitslagen bij verkiezingen. “Echte verandering komt van onderuit”, zo is te horen. “De strijd is niet alleen te voeren in het parlement maar ook op straat.” Een syndicalist van het ACV nuanceert sterk de rechtse teneur in het noorden des lands: “80 of 85% van de mensen is wél voorstander van een taks op grote fortuinen, en we hebben hier ook veel warme verenigingen en geëngageerde mensen.” Misschien zit er gewoon veel bewogenheid aan de basis maar wordt die te weinig overgenomen door het beleid?

Bondgenoten in Europa

In een geglobaliseerde wereld, waar het grote geld ontzaglijk veel macht heeft, moeten we niet alleen op ons kleine erf ijveren voor andere en betere verhoudingen. “We moeten, zeker binnen Europa, verbinding maken met gelijkgezinden en over de grenzen heen dezelfde ideeën promoten”, vindt een vrouw. Wie even nadenkt, ziet dat er ook reden tot hoop is: kijk naar Sanders, Corbyn, Podemos, de groeiende interesse voor milieu en de strijd tegen de klimaatverandering. In de VS wordt nu onder het motto ‘Draft Bernie for a People’s Party’ geprobeerd om Bernie te laten kiezen voor een nieuwe sociale volkspartij. “We zien hoe sommige progressieve kandidaten nu doorbreken in de VS”, merkt onze jonge sp.a’er enthousiast op. “Socialisme is geen vies woord meer voor veel Amerikanen, en het idee van een minimumloon wint ook in de VS terrein.”

In ons eigen land timmeren velen aan de basis aan de weg. Sommigen doen dat via politieke partijen, anderen via vakbonden en burgerbewegingen of op diverse fronten. Een interessant initiatief is Stream Media (www.facebook.com/DDMStreamMedia/), een klein project dat met ‘live streaming’ probeert om andere geluiden te laten horen. ‘Don’t hate the media, be the media’, zeggen de makers. “Wat niet te zien is in de reguliere media, laten wij wel aan bod komen.”

Denis Bouwen

De gespreksavond in Mortsel was het werk van ‘The Coalition of the Willing’, een heel bijzondere werkgroep waarin mensen van het ACV en het Masereelfonds op een toffe manier uitwisselen en samenwerken. Deze werkgroep wil het maatschappelijke debat aanzwengelen en het sociale gedachtegoed sterker uitdragen in de Antwerpse Zuidrand (Mortsel, Edegem, Kontich, Lint, Hove, Boechout). Heb je interesse in de activiteiten? Wil je eventueel meewerken? Dat kan. Mail even naar coalition.zuidrand@gmail.com. Op Facebook kan je de werkgroep vinden door ‘Coalition of the willing’ in te tikken. In oktober en december 2017 zijn er nieuwe kijk- en discussieavonden!