Dat het boek Welvaart zonder groei van de Britse econoom Tim Jackson in 2009 een bestseller zou worden, was niet evident. Media-aandacht kreeg het nauwelijks, en Jacksons boodschap ligt niet goed bij politici en mainstream media. De respons van grassroots-organisaties en burgers bleek echter enorm.

Het boek is ondertussen in 16 talen uitgegeven en Jackson is wereldwijd een veel gevraagd spreker. Op 13 oktober was hij in Brussel om uit te leggen hoe we zo diep in de financiële soep geraakt zijn. En vooral, om voorbij de diagnose te gaan: wat kunnen we doen om er weer uit te geraken?

“Maar goed dat burgers niet begrijpen hoe ons bancaire en monetaire systeem in elkaar zit, want als dat wel zo was, geloof ik dat er vóór morgenochtend een revolutie zou uitbreken.”
(Henry Ford)

Groene Groei

Het economisch systeem is zo ingewikkeld dat we er doorgaans geen hout van begrijpen – en dat we dat dus maar overlaten aan bankiers. Tim Jackson daarentegen probeert het systeem weer begrijpelijk te maken. Volgens hem valt alles te herleiden tot een nastreven van voortdurende economische groei op een planeet met eindige grondstoffen: een inherent onmogelijke opgave, kortom.

Nadat de bom onder het bankensysteem in 2008 afging met de val van Lehman Brothers, zette men massaal in op het najagen van ‘groene groei’. Jackson zet daar vraagtekens bij: als groene groei mogelijk is, kan dat dan wel in ons huidige economische systeem?

Banen gekoppeld aan groei

Onze economie is gebaseerd op een voortdurende wisselwerking tussen bedrijven en burgers. Burgers werken voor bedrijven, waar ze een inkomen van ontvangen, dat ze vervolgens weer uitgeven aan bedrijven. We jagen arbeidsproductiviteit na, want als de economie niet groeit, zijn er minder banen. Waardoor de economie op haar beurt nog verder krimpt.

Daarnaast blijven we maar innoveren: we zijn verzot op nieuwigheden. Consumentengoederen zijn een taal geworden om met anderen te communiceren. Bankiers, politici en marketeers laten ons graag geloven dat we niet anders kunnen dan voortdurend buitensporig consumeren. Toch kan het anders: tijdens financiële crises houden we de hand op de knip, terwijl politici ons aanmoedigen om huist meer te gaan spenderen.

Casino-economie

Jackson noemt ons huidige economische systeem een casino-economie: “Financiële bedrijven lenen steeds meer geld aan andere financiële bedrijven. Daarnaast moedigt men mensen aan schulden te maken die ze nooit kunnen afbetalen. Daarbij is die ‘groene groei’ die men nastreeft helemaal niet zo duurzaam: het is nog altijd op de korte termijn, en op groei gericht.” Met andere woorden: onze enorm productieve economie vereist nog steeds dat consumptie onze levensstijl is.

Jackson: “De gedachte aan de basis van dit systeem is dat we van nature egoïstische hedonisten zijn die almaar nieuwigheden najagen. Alleen bankiers geloven in die onzin. Dit financiële systeem faalt: het faalt voor de allerarmsten op onze planeet en het faalt voor ons klimaat. Hier ligt een enorme mogelijkheid om voorbij het consumentisme te gaan en instituten te creëren die echte menselijke waarden reflecteren.”

Een andere visie op ondernemen

In Welvaart zonder groei pleit de econoom voor een andere kijk op ondernemen. Eentje die voorziet in de dingen die er echt toe doen, en die onze levens verrijkt. Tim Jackson: “Het gaat niet om dingen, om stuff, maar om het besteden van dienstbare tijd. Als je het zo bekijkt, is het een beetje onzinnig om een dokter meer patiënten per uur te laten behandelen, of een leerkracht voor almaar grotere klassen te zetten.” Volgens Jackson moeten we inzetten op kwaliteit, het gebruiken van minder grondstoffen en op waardevolle diensten.

Onze kijk op geld moet veranderen: we moeten ecologische en sociale winst leren herkennen en waarderen. Wat is immers het nut van geld als privaat goed voor een losgeslagen financieel systeem? Volgens Jackson hebben we er meer aan als burgers in lokale, kleinschalige projecten investeren, investeerders op de lange termijn investeren en als overheden het sociale goed van geld beschermen.

Tim Jackson: “Voor burgers ging welvaart nooit om dollars. Welvaart gaat voorbij geld. Het gaat om onze gezondheid, onze relatie met onze omgeving en onze relatie met de toekomst.”