Magistraat Gilmar Mendes werd door de conservatieve partijen in het federale Hooggerechtshof benoemd. Hij heeft een aantal beslissingen doorgedrukt die een proces tegen president Temer verhinderen (Marcelo Camargo/Agência Brasil)
Analyse -

“Systemische corruptie Brazilië is bijna niet te vervolgen”

Verkozen parlementsleden van alle strekkingen vinden elkaar in hun verzet tegen het corruptieonderzoek Lava Jato door het Braziliaanse gerecht. “Er zijn geen bewijzen”, roepen toppolitici in koor. Nochtans stapelen klachten en bewijzen van corruptie door politici en zakenmensen zich op. Corruptie is onderdeel van het politieke systeem in Brazilie en is "bijna niet te vervolgen".

dinsdag 24 oktober 2017 16:46
Spread the love

Sinds het Braziliaanse gerecht een grootschalig onderzoek begon tegen corruptie door politici en leden van de regering hebben de beschuldigden alle middelen ingezet om dat onderzoek te dwarsbomen en/of onmogelijk te maken. Het gaat daarbij in hoofdzaak over het betlen van smergeld aan politici door grote bouwbedrijven om contracten bij het overheidsbedrijf voor petroleum Petrobras in de wacht te slepen. Dat onderzoek wordt Lava Jato (Carwash) genoemd omdat het startte met een onderzoek naar het witwassen van geld door geld te versassen naar fictieve activiteiten van carwash-bedrijven (nvdr).

De vele getuigenissen van beklaagden die met justitie meewerken in ruil voor strafvermindering, hebben een indrukwekkend systeem van wederzijdse gunsten tussen overheid en privésector blootgelegd. Ze leverden de betrokkenen openbare contracten, overheidsgeld en politieke macht op

Die onthullingen zouden “leerzaam” zijn maar “onvoldoende voor gerechtelijke straffen”. Dat beweren althans de betrokken politici, zelfs zij die zich in meer dan tien grote processen moeten verantwoorden en preventief in de cel zitten.

In het kader van Operatie Lava Jato heeft het Braziliaanse gerecht al meer dan tweehonderd keer het bevel gegeven iemand preventief of tijdelijk op te sluiten en werden 108 mensen reeds veroordeeld. In 158 gevallen hebben beklaagden besloten mee te werken met justitie. De meeste politici aan de top blijven echter aan vervolging ontsnappen, ondanks de zich opstapelende beschuldigingen.

Strafvermindering voor spijtoptanten

“Het is moeilijk om wie corrupt is te veroordelen”, zegt Roberto Livianu, voorzitter van het Instituto Não Corazón Corrupção (Zonder hart voor corruptie) (INAC), een vereniging van intellectuelen die onder meer onderzoeken uitvoert naar corruptie. De regeling om strafvermindering toe te kennen aan wie meewerkt met justitie, een regeling die in 2013 wettelijk werd geregeld, is een belangrijk instrument, zegt hij. Deze wetgeving vertoont echter zwakke punten, en het parlement is niet geneigd die weg te werken, zegt Livianu.

Een van de zwakke punten is dat parlementsleden en ministers alleen door het Hooggerechtshof kunnen worden vervolgd en berecht. De grondwet garandeert hun parlementaire onschendbaarheid. Ook de zetelende president “kan niet aansprakelijk worden gesteld voor handelingen die buiten de uitoefening van zijn functies vallen” en ook niet voor handelingen van voor zijn mandaat, ook al gaat het om zware misdrijven.

Tegen bijna een derde van de 28 ministers, 81 senatoren en 513 afgevaardigden loopt een corruptieonderzoek, maar hun zaak gaat maar traag vooruit in het Hooggerechtshof. Een uitspraak kan nog vele jaren op zich laten wachten, vaak zal het tot een verjaring van de onderzochte feiten komen.

Het Hooggerechtshof werd opgericht om in uitzonderlijke beroepsprocedures te oordelen, niet om zelf strafrechtelijke onderzoeken te voeren en bewijzen te verzamelen, zegt Roberto Livianu. Het aantal zaken dat dit Hooggerechtshof moet behandelen, is de jongste tijd sterk toegenomen.

Snellere procedures

Een van de kampioenen van het aantal rechtszaken tegen zijn persoon is senator Romero Jucá, die president Temer in 2016 opvolgde aan het hoofd van de conservatieve Partij van de Braziliaanse Democratische Beweging (PMDB). Er lopen veertien zaken tegen hem.

Om de corruptie efficiënter te bestrijden zouden toppolitici niet langer door het Hooggerechtshof vervolgd en berecht mogen worden en zouden de maatregelen die het openbaar ministerie voorstelt, moeten worden goedgekeurd, zegt Livianu. Het openbaar ministerie vraagt onder meer zwaardere straffen en snellere procedures in corruptiezaken.

Meer dan twee miljoen Brazilianen zetten in 2015 hun handtekening onder tien maatregelen die het openbaar ministerie naar voren schoof. Daardoor was het parlement verplicht deze petitie te bespreken, maar de parlementsleden hebben deze voorstellen “verminkt”, zegt Livianu.

Het parlement wil het voor het gerecht zelfs nog moeilijker maken. Een wetsvoorstel dat machtsmisbruik door magistraten en politiemensen bestraft, werd al goedgekeurd door de Senaat. Het wacht alleen nog op een stemming in het Kamer van Afgevaardigden.

Koffers en huizen vol cash

Zelfs zonder al deze tegenwerking van het parlement kost het veel moeite om beklaagden veroordeeld te krijgen. Wie corrupt is, laat immers zo goed als geen sporen achter, gebruikt cashgeld, vermijdt ontvangstbewijzen of andere documenten, zet stromannen in. De Brazilianen zagen de afgelopen jaren een revue van koffers, rugzakken en huizen vol cash passeren in het nieuws.

De betrokkenen blijven ondertussen op vrije voeten, met uitzondering van een aantal personen zoals oud-minister Geddel Vieira Lima, in wiens appartement de politie 51 miljoen real (13,6 miljoen euro) vond. Hij staat in meerdere processen terecht.

Niettemin kan succesvolle onderzoeken van Operatie Lava Jato noemen. Er werden weliswaar een aantal machtige zakenmensen aangehouden, onder meer Marcelo Odebrecht, oud-voorzitter van het grootste bouwbedrijf van Brazilië. Hij is al veroordeeld tot negentien jaar cel. Machtige politici zoals Eduardo Cunha, oud-voorzitter van de Kamer van Afgevaardigden, verloren hun mandaat.

Dit kon echter enkel gebeuren door “een samenloop van drie gunstige omstandigheden”, zegt Elimar do Nascimento, professor sociologie aan de Universiteit van Brasilia: “De efficiëntie van instellingen zoals het openbaar ministerie en de federale politie, de moed van mensen op sleutelposities, en adequate gerechtelijke instrumenten zoals preventieve opsluiting en strafvermindering voor medewerking. Deze factoren zullen echter niet blijven bestaan. Operatie Lava Jato heeft geen toekomst omdat te veel mensen erbij betrokken zijn, politici van links en rechts hebben zich ertegen verenigd.”

Politieke alliantie tegen corruptieonderzoek

Het gerechtelijk onderzoek Lava Jato ging goed zolang alleen leden van de linkse Arbeiderspartij PT, de partij die het land bestuurde met Lula (2003-2011) en Dilma Rousseff (2011-2016), onderzicht werden. Nu zijn alle grote partijen het doelwit, ook de PMDB en de Braziliaanse Sociaaldemocratische Partij (PSDB), die deel uitmaken van de huidige regering van president Temer.

Een ruime politieke alliantie tegen dit anticorruptie-offensief gaat strafvermindering voor medewerking aanpassen en de uitvoering van gevangenisstraffen uitstellen, verwacht Nascimento.

Dat werd al duidelijk in de meest recente vonnissen van het Hooggerechtshof. Op 11 oktober 2017 nam dat bijvoorbeeld een beslissing over senator Aécio Neves, die beschuldigd wordt van corruptie en belemmering van de rechtsgang. Eerder had het Hooggerechtshof bepaald dat Neves niet langer senator mocht zijn, maar nu besliste datzelfde Hof dat de Senaat daar zelf het laatste woord over moet krijgen Een week later keurde de senatoren de terugkeer van Neves naar de Senaat goed.

“Vroeger vertoonde het Hooggerechtshof nog enige samenhang, er waren weinig uitzonderingen”, zegt Oscar Vilhena Oscar Vilhena Vieira, directeur van de Fundação Getulio Vargas in São Paulo. Toen de corruptieonderzoekers ook andere partijen in het vizier namen, “raakte de rechtbank echter verdeeld, het verloor de voorwaarden om in deze crisis te kunnen bemiddelen en werd zelf een onderdeel van de crisis.”

Corrupción sistémica, muy difícil de condenar en Brasil

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!