“Het campagneteam werd een bedrijf, maar wel een bedrijf met een bijzondere insteek”

Campaigners worden ondernemers

Bibi Bleekemolen raakte als studente bij Fairphone betrokken en werkt er nu voor het team Value Chain. Bleekemolen: “Ik kwam in contact met de initiatiefnemers van Fairphone toen ik bezig was met mijn masterscriptie over conflictmineralen in Congo. Fairphone bestond toen nog niet als bedrijf, het waren drie partijen die samen een bewustmakingscampagne wilden opzetten. Ik ging in 2010 met hen mee naar Congo om koper- en kobaltmijnen te bezoeken en de mijnwerkers te spreken. We wilden van hen horen hoe de arbeidsomstandigheden waren en welke oplossingen zij zelf zagen voor de problemen in de sector.”

Tijdens de campagne en na de reis merkte het team dat er behalve de conflictmineralen nog veel meer misstanden zijn in de productie van elektronica. Bleekemolen: “Als een mineraal niet in een conflictgebied gewonnen wordt en dus niet de titel ‘conflictmineraal’ heeft, betekent dat niet meteen dat de arbeiders een eerlijk loon krijgen of onder goede omstandigheden werken. De rest van de keten kent ook problemen: de misstanden in fabrieken in Azië, het schadelijk elektronisch afval van afgedankte telefoons. Het besef groeide dat er meer nodig was dan een bewustwordingscampagne om al die issues onder de aandacht te brengen.”

Grip krijgen op ingewikkeld productieproces

In 2013 besloot het team daarom zelf een telefoon te maken. Op die manier kregen ze directe toegang tot de leveranciers en konden ze concrete oplossingen in de praktijk brengen.

Bleekemolen: “Ons idee was niet: er is nog geen eerlijke telefoon verkrijgbaar dus dan gaan wij dat maar doen. We wilden vooral toegang tot de distributieketen. Het maken van de telefoon is een middel om sociale impact te genereren. We willen laten zien hoe een telefoon gemaakt wordt en klanten meer binding geven met hun producten. Dat is ons hoofddoel, niet het in de markt zetten van een telefoon.”

Fairphone groeide van campagne-organisatie naar telefoonproducent; er werd kennis in huis gehaald over de zakelijke en technische kant van telefoonproductie en er ontstond een bedrijf. 

Een telefoon groeit helaas niet aan een boom 

Het productieproces van elektronica is een wereldwijde doolhof van leveranciers, sub-leveranciers en producenten. Het is niet eenvoudig om te traceren waar alle bouwsteentjes vandaan komen, wie ze produceerde en onder welke omstandigheden.

Bleekemolen: “Een banaan groeit als compleet product aan een boom en is binnen vijf stappen bij de consument. Een fairtrade banaan op de markt brengen is daarom minder moeilijk. Een telefoon bestaat uit honderden onderdelen. Alleen de batterij al vormt een hele keten op zich met eigen mineralen, leveranciers en productiemethodes. Hetzelfde geldt voor de camera en de microfoon van een telefoon. De complexiteit van zo’n product maakt het ontzettend moeilijk om 100 procent fair te zijn.”

Directe relatie met leveranciers  

Wat de werkwijze van Fairphone anders maakt, is dat het bedrijf productieproces en toeleveringsketen wel in kaart brengt en een directe relatie opbouwt met de leveranciers. Fairphone probeert op vier fronten sociale en ecologische verbeteringen door te voeren: mineraalwinning, ontwerp, productie en levensduur. 

Bleekemolen: “Onze eerste telefoon werd ontwikkeld door een fabrikant in China. Het was een bestaand model, dat wij op een aantal fronten verbeterden. Dit was een goed begin, maar doordat het een bestaand ontwerp was, bestond ook de productieketen al, wat onze mogelijkheden beperkte. We wilden dieper die keten ingaan. Dat werd mogelijk door community-financiering van het tweede model. De Fairphone 2 hebben we zelf ontworpen, waardoor we grote stappen vooruit konden maken.”

Buy a phone, join a movement

Fairphone wil bovenal een beweging zijn en met die beweging de markt vergroten voor producten die ethische waarden op de eerste plaats zet.

Bleekemolen: “Ik geloof niet zo in een social impact team dat op een eigen eilandje zit binnen een bedrijf, daar een groen sausje maakt en dat over een product probeert te gieten. Door de manier waarop ons bedrijf tot stand is gekomen, is het campagneverhaal in de hele organisatie doorgedrongen, van directie tot klantenservice. We stellen ons binnen alle teams voortdurend de vraag: hoe kan het nog duurzamer?”

Fairphone heeft meer dan 80.000 klanten, die meegeholpen hebben om het bedrijf volledig onafhankelijk te kunnen financieren. Naast de klanten bestaat de community rond de eerlijke telefoon uit NGO’s die meedenken over de sociale impact, de leveranciers die de grondstoffen leveren en developers die onderzoeken hoe de telefoon zo open source mogelijk kan worden. 

Is het mogelijk een volledig eerlijke telefoon te maken?

Als het mogelijk is een eerlijke telefoon te maken, waarom zijn alle telefoons dat dan nog niet? Bleekemolen denk dat andere producenten goed naar Fairphone kijken en vaak bereid zijn te veranderen, maar dat dit langzaam gaat door de complexiteit van het productieproces.

Bleekemolen: “Het is moeilijk te zeggen of we concreet impact hebben op het doen en laten van andere producenten. Ze kijken denk ik vooral naar de manier waarop wij communiceren. Bedrijven durven pas met verbeteringen naar buiten te komen als ze 100 procent goed zitten, want anders komt er veel kritiek en worden ze voor greenwashers uitgemaakt. Als je pas 1 metaal van de 40 metalen die je nodig hebt om een telefoon te produceren fair weet te winnen, lijkt dat onbenullig. Wij willen laten zien dat dit proces heel ingewikkeld is en communiceren daar zo transparant mogelijk over. Het is onmogelijk om meteen een volledig faire telefoon te maken, maar elke verbetering is er eentje. Ik hoop dat andere producenten daarin volgen. Wij gaan er in elk geval mee door en als wij verbeteringen doorvoeren in een keten, profiteren andere bedrijven daar ook van.”

Elk stapje vooruit telt

Een voorbeeld van een klein stapje vooruit met grote impact is dat Fairphone in januari als eerste elektronicaproducent een Fairtrade-certificaat voor verantwoorde goudwinning kreeg.

Omdat kleine hoeveelheden goud heel waardevol zijn, is dit mineraal bijzonder gevoelig voor smokkel. Zelfs buiten conflictgebieden brengt goudwinning een breed scala van sociale en milieu-uitdagingen met zich mee, zoals geschillen over land, lage lonen, onveilige werkomstandigheden, kinderarbeid en kwikvervuiling. Voor veel mijnbouwgemeenschappen wereldwijd is goud de belangrijkste bron van inkomsten, dus betere arbeidsomstandigheden zijn meer dan welkom. 

De wegwerptrend counteren 

Fairphone wil blijven inzetten op het doorvoeren van meer van zulke verbeteringen, in plaats van steeds nieuwe modellen op de markt te brengen, zoals reguliere telefoonproducenten doen.

Bleekemolen: “Er zal op den duur ongetwijfeld een derde Fairphone komen, maar dat is iets voor later. Met Fairphone 2 wilden we een product met een lange levensduur maken, waarvoor je onderdelen kunt bestellen zodat je het gemakkelijk zelf kunt repareren. Daardoor is een nieuw model niet zo nodig. We zetten nu vooral in op het verbeteren van de keten van Fairphone 2 en het recycleren van oude modellen, om zo tot minder e-waste te komen. Dat heeft voor ons prioriteit.”