CORRUPTIE, ONDERWIJS EN LAND BEHEERSEN ZUID-AFRIKAANSE VERKIEZINGEN

Zuid-Afrika trekt vandaag naar de stembus. Het African National Congres (ANC) is al 25 jaar alleenheerser in het land. Maar heel wat Zuid-Afrikanen zijn vervreemd van de partij die de natie bevrijdde van apartheid. De beloftes van huidig president Cyril Ramaphosa worden met argusogen bekeken. “De regenboognatie heeft gefaald”.

De 60 miljoen Zuid-Afrikanen kunnen op verkiezingsdag geen bolletje kleuren achter de naam van hun favoriete kandidaat. “Presidentsverkiezingen is een wat vreemde term”, zegt Grant Masterson van het ‘Electoral Institute for Sustainable Democracy in Africa’ (EISA), dat onderzoek doet naar stemgedrag in Zuid-Afrika. “Je kiest in Zuid-Afrika namelijk voor een partij, niet voor een kandidaat”.

Het ANC heeft sinds de eerste vrije verkiezingen van 1994 een absolute meerderheid in het parlement, dat de president kiest. Lees: de bevrijdingspartij beslist al meer dan twee decennia intern wie ’s lands leider zal zijn. “Vroegere apartheidsstructuren aanduiden als de schuldige van de huidige problemen gaat niet meer op. Het ANC is al 25 jaar alleenheerser en het land is amper een stap vooruit. Zij zijn verantwoordelijk”, onderstreept Masterson.

9 VERSPILDE JAREN

Sinds februari 2018 is Cyril Ramaphosa, die mee schaafde aan de nieuwe Zuid-Afrikaanse grondwet in 1995, president van het land. Al had hij al veel vroeger president kunnen worden. In 1997 moet Ramaphosa namelijk de duimen leggen tegen Thabo Mbeki, die in 1999 Mandela opvolgt. In 2009 wordt Mbeki afgezet door kersvers partijvoorzitter Jacob Zuma. Want wie partijvoorzitter is, heeft de touwtjes strak in handen. Het ontslag van Mbeki is een politieke afrekening: hij ontsloeg Zuma in 2005 als zijn vicepresident na verdenking van corruptie.

Na verloren te hebben van Mbeki verlaat Ramaphosa de politiek. In 2007 besluit hij terug te keren naar het ANC, na eerst miljoenen te hebben verdiend als bedrijfsleider. De succesvolle zakenman werkt zich daarna snel op tot vicepresident, onder de corrupte president Zuma. Maar die laatste houdt geen stand. Na een zoveelste schandaal en massale volksprotesten treedt hij af, in het voordeel van Ramaphosa. De banden met de Indische Gupta familie, in Zuid-Afrika bestempeld als maffia, deden Zuma de das om. “Het bewind van Zuma staat nu bekend als ‘the nine wasted years’. Belastinggeld investeerde hij liever in zijn villa’s dan in het land”, zucht Masterson.

RAMAPHOSA

Enkele maanden voor zijn aantreden als president werd Ramaphosa al tot ANC-voorzitter verkozen. De strijd met zijn rivale Nkosazana Dlamini-Zuma, een ex-vrouw van Jacob Zuma, was volgens Masterson vijandig. “51 procent van de ANC’ers stemde op de gematigde Ramaphosa. Sindsdien is de partij erg verdeeld in een Ramaphosa en Zuma-kamp”.

Ramaphosa maakt van de strijd tegen corruptie nu zijn grootste verkiezingspunt. Maar als voormalig vicepresident onder de verbrandde Jacob Zuma wordt hij kritisch bekeken. “Ramaphosa’s regering zit vol met corrupte politici, maar er is nog geen enkele politicus achter de tralies beland”, aldus Masterson. Bovendien heeft Ramaphosa ook linken met het voor corruptie veroordeelde Bosaso, dat diensten levert aan de Zuid-Afrikaanse overheid.

En dan is er ook nog de ‘Marikana Massacre’. Op 16 augustus 2012 worden 34 opstandige mijnwerkers in Marikana doodgeschoten door de politie. Het is het dodelijkste politieoptreden sinds de val van apartheid. Ramaphosa moet zich als toenmalige vertegenwoordiger van het mijnbedrijf verantwoorden voor een commissie. Hij zou in een mail geadviseerd hebben om de staking met harde maatregelen te breken. “Ramaphosa wordt gezien als een intelligent persoon. Maar Marikana zal altijd boven zijn hoofd blijven hangen”, overtuigt Masterson.

NIEUWE GENERATIE

De losbandige corruptie van Zuma en zijn entourage kostte het ANC de voorbije verkiezingen al heel wat stemmen. Volgens Masterson heeft de nieuwe ‘Born Free Generation’ – Zuid-Afrikanen geboren na de val van Apartheid – niet meer de reflex om op het ANC te stemmen. “Ze koppelen het ANC niet meer aan bevrijding maar aan corruptie”. Londi Njozela, onderzoeker bij het ‘Center for Peace and Development’ van de KU Leuven, is een van die ‘Born Free’s’, maar houdt niet van de term. “We zijn niet vrij. Er is nog veel ongelijkheid, zowel tussen blank en zwart als tusssen rijke en arme zwarten. Een derde van de bevolking heeft geen werk, de meesten daarvan zijn zwart. De idee van een regenboognatie heeft gefaald”.

Universiteitsstudenten trokken in 2015 en 2016 de straat op. Ze willen dat in het onderwijs het Engels belangrijker wordt dan het Afrikaans.  Met de slogan #feesmustfall eisen ze ook dat het collegegeld daalt. Gratis hoger onderwijs lijkt tot op vandaag een van Zuma’s loze beloftes. Ramaphosa benadrukte in een toespraak in  februari dat “een onderwijshervorming tot een van de vijf prioriteiten behoort”. Concreter dan dat werd het niet.

HET ANC VOORBIJ

Naast onderwijs en corruptie beroert ook de herverdeling van land de natie. Het ANC wil privéland – dat nu voor 70 procent in handen is van de 9 procent blanken in het land – verder herverdelen. De Democratic Alliance (DA), met als achterban de gekleurde en blanke middenklasse, staat eerder sceptisch tegenover gedwongen landredistributie. Voor Economic Freedom Fighters (EFF), de partij van Julius Malema die in 2012 uit het ANC werd gezet, kan de landverdeling niet snel genoeg gaan. Volgens hen moet de landverdeling gebeuren zonder enige vorm van compensatie.

Volgens Masterson is het de ultralinkse EFF, nu de derde grootste partij, die grote winst zal boeken op 8 mei. Ze vertalen de ontevredenheid van de 30 procent Zuid-Afrikanen zonder werk, waarvan de meesten zwart zijn. Maar voor Londi Njozela is het EFF te extreem. “De EFF maakte Nelson Mandela tot een controversieel figuur. Ze zeggen dat hij te soepel was en ervoor zorgde dat de blanken hun priveleges konden behouden. Ze keren zich tegen het ANC, maar het is koffiedik kijken waar ze zelf voor staan”, besluit hij.

Masterson is ervan overtuigd dat het ANC ook na 8 mei de absolute meerderheid zal behouden. Lindo gaat stemmen, maar heel wat andere ‘freeborns’ niet. “Van de ongeveer zes miljoen nieuwe stemgerechtigden, heeft maar 1,5 miljoen zich geregistreerd om te stemmen. Het vertrouwen in de politiek is zoek”, stelt Masterson.

Ramaphosa staat voor de loodzware taak zijn partij te verenigen en terug populair te maken. De kans dat hij, net zoals Zuma of Mbeki vroeg of laat aan de kant wordt geschoven is niet onbestaande. “Als hij zijn anti-corruptiebeleid doorzet, zal hij in de partij tegen de schenen schoppen van mensen die hem liever zien verdwijnen. Ook als het ANC bij de verkiezingen terrein verliest, kan dit voor de tegenstanders in  zijn eigen partij een reden zijn om vervroegde voorzittersverkiezingen te eisen”, benadrukt Masterson. “Als hij dan de functie van partijvoorzitter verliest, is hij een vogel voor de kat”.