Geprojecteerde
dagboekfragmenten met intieme spijtbetuigingen. Foto’s van binnen
de kasteelgevangenis in Hoogstraten. Een video-installatie die het
persoonlijke leven van gedetineerden documenteert. Keramiekjes met
gevatte poëzie over het leven ‘binnensmuurs’. Beklemmende
zwart-witportretten.

De kunst die de workshops tot nu toe
voortbrachten, is even uiteenlopend als interessant. Spijt, protest,
anonimiteit en gemis zijn veelvoorkomende thema’s. Maar sommige
kunstwerken of schrijfsels zitten barstensvol optimisme, hoop en
humor.

Waarom
doen gedetineerden mee met zo’n kunstzinnig project? Wat levert het
volgens hen op? En welke boodschap wil het uitdragen? Er
was maar één manier om er achter te komen: Ik ging het hen vragen.

Out
of the box

Voor
heel wat gevangenen was het de eerste keer dat ze regelmatig schreven
en met kunst bezig waren. Ze omschreven het project dan ook als een
eye-opener.
Eén van de gedetineerden, Manolito, had het over het therapeutisch
effect van de workshops. “Ik ondervond dat schrijven deugd deed
omdat ik zaken van me af kon schrijven. Het was echt een pak van m’n
schouders”, getuigde hij.

De
vrolijke Wim, die drie jaar gevangenisstraf kreeg omdat hij zonder
accreditatie een trein bestuurde, nam deel aan een workshop met
slachtoffers van gedetineerden. “Vóór de workshop zat ik in een
heel diep putje”, bekende hij. “Ze heeft me erdoor getrokken. De
deelnemers hebben heel veel steun aan elkaar gehad. We hebben nog
steeds regelmatig contact.”

Jimmy,
die ‘zit’ omwille van een overval, vond dat de workshops hem out
of the box-denken aanleerden. De vlotte Lucien sprak dan weer
over de goede band tussen de deelnemers. Hij liet zich voor een
installatiekunstwerk ingipsen tot aan het middenrif. “Het was best
een uitdaging, want het vergde van mij veel vertrouwen in de persoon die
me ingipste”, aldus Lucien. Dat was volgens hem niet mogelijk
geweest zonder de goede band tussen de deelnemers.

Een
beer met een hart

De
gedetineerden lieten zich ook verbaasd uit over het effect van de
workshops op medelotgenoten. Wim vertelde over “nen echte beer”,
het type van wie je zou verwachten dat hij niet een erg uitgebreid
gevoelenspalet heeft, of het toch niet zou tonen. Maar op één van de
workshops gaf dit harde type zich volledig bloot.

“Ik
dacht: “Hé, kijk, dienen beer heeft ook een hart”, zei Wim.
“Over het algemeen zijn gedetineerden niet erg open over hun
gevoelens.”

De
bedeesde Dimitri sprak over eenzelfde ervaring in Tilburg waar hij
“een heel hard type” zag wenen tijdens één van de workshops.
“Dat heeft me echt iets gedaan”, getuigde hij. 

Als een kijkdoos

De
meeste gedetineerden zien het project niet alleen als een kans tot
zelfontwikkeling, maar ook als een instrument om een boodschap aan de
buitenwereld te brengen. Manolito, bijvoorbeeld, vertelde me dat hij wou tonen wat vrijheidsberoving precies inhoudt. Hij
vreesde dat hij geen oprechte tweede kans zou krijgen, maar bleef
hoopvol. Tijdens de fotografieworkshop koos Manolito ervoor om een
trap te fotograferen. “Het licht aan de bovenkant van de trap staat
symbool voor betere tijden. Je moet de trap beklimmen om het licht te
bereiken. Maar het vergt veel doorzettingsvermogen.”

Jimmy
trok een foto van zichzelf in de cel, voorovergebogen met een
terneergeslagen air. “De boodschap die ik wou uitdragen, is de realiteit van het gemis,” getuigde hij.

De
diepzinnige Werner wou aan de buitenwereld tonen dat ze slechts een
afstandelijk en vertekend beeld heeft over gedetineerden en het
gevangenisleven. “De gevangenis is als een kijkdoos”, legde hij
uit. “Een kijkdoos met een klein gaatje. De gevangen kijken naar de
buitenwereld door dat kijkgaatje. En omgekeerd.”

Haantjesgedrag
doorbroken

Ik
sprak met twee ‘externen’ – zoals men in de gevangeniswereld
niet-gedetineerden bestempelt – op een gemeenschappelijke
schrijfworkshop van PAROL!.
Beiden waren danig onder de indruk van het hoge niveau en het gemak
waarmee de gedetineerden hun gevoelens op papier zetten.

“Ik
had haantjesgedrag verwacht, maar het tegendeel was waar”, vertelde
Kris die in een centrum voor illegalen werkt. Ze wees erop dat het
enorm belangrijk is dat men dit haantjesgedrag doorbreekt, op welke
manier dan ook. “Want wat als ze daarmee naar buiten komen?”
vroeg ze zich luidop af.

Eenzelfde
geluid kwam van de gedetineerden zelf. Ik kreeg een luid klinkend
“Ja!” op mijn vraag of een gevangenis een blijvend kunst- en
schrijfaanbod hoort aan te moedigen. Dimitri somde het mooi op: “Ge
moet nog altijd mens blijven, hè.”

PAROL! is een geesteskind van Creatief Schrijven. Voor
meer informatie over PAROL!’s tentoonstellingen en workshops kan je
terecht op www.parol-art.eu.