Het Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting (verbonden aan het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding) kwam woensdag naar buiten met nieuwe, verontrustende cijfers rond de dak- en thuislozen in België.

“Het is niet mogelijk te spreken over situaties van daklozen zonder het te hebben over armoede”, zegt Henk Van Hootegem van het Steunpunt armoedebestrijding. “Dakloos zijn is een symptoom; niet het symptoom moet worden bestreden, maar wel de voorafgaande oorzaken.”

Dakloosheid is, volgen het Steunpunt, meer dan louter uitsluiting op basis van huisvesting, het is een extreme vorm van armoede en een schending van alle mensenrechten.

Wie zijn de daklozen in België?

De meeste thuislozen zijn alleenstaand: 81% is niet getrouwd. Toch had 69% van de mannen en 91% van de vrouwen ooit een gezin. De daklozen in België zijn vooral mannen met een gemiddelde leeftijd rond de 40 jaar (vooral tussen 31 en 45 jaar), laaggeschoold, alleenstaand en vaak langdurig thuisloos (meerdere jaren). Het aandeel vrouwen is fors toegenomen: van 18% naar 38%.

Voor hun inkomen zijn thuislozen vooral afhankelijk van een socialezekerheidsuitkering (meer dan één op drie in 2008). Het aantal thuislozen dat kan rekenen op steun van het OCMW daalde van 28% naar 18%.

Het aandeel thuislozen met gezondheidsproblemen is zeer groot. Aandoeningen die regelmatig worden vermeld, zijn: verwondingen, tandproblemen, schurft, ademhalingsziekten en aandoeningen aan hart en longen, infectieziekten (voornamelijk HIV, tuberculose en hepatitis), psychische aandoeningen. Verslaving aan alcohol, tabak of drugs komt bij daklozen ook heel vaak voor.

Daarnaast zijn er problemen als gevolg van een vroegtijdige aftakeling: een negatief zelfbeeld, een beperkt sociaal leven en het gevoel negatief te worden beoordeeld door de maatschappij.

75% van de thuislozen in Vlaanderen heeft gezondheidsproblemen. Daklozen in België hebben meer en meer te kampen met psychische stoornissen, vooral depressies, angststoornissen en verslavingsproblematieken komen beduidend meer voor bij daklozen dan bij de rest van de bevolking. Maar liefst 11,7% van de thuislozen hebben een fysieke functiebeperking, 16% heeft een mentale beperking.

Hoe worden mensen thuisloos?

Het tekort aan betaalbare woningen is nog steeds de voornaamste oorzaak. Direct gevolgd door het gebrek aan voldoende inkomsten.

Onderzoek uit 2003 heeft aangetoond dat veel thuislozen reeds voor ze thuisloos werden te maken hadden met een groot aantal stresssituaties (bvb. verlies van werk, scheiding, ongeval, problemen met justitie, enz.). Deze gebeurtenissen vormen risicofactoren voor thuisloosheid.

Sterk in het oog springend is de problematische jeugd van veel daklozen: twee op drie thuislozen hebben een instellingsverleden. Dit is echter veel meer het geval voor mannen (74%) dan voor vrouwen (48%). Instellingen waar thuislozen het meest verbleven, zijn psychiatrische instellingen (34%), penitentiaire instellingen (33%) en instellingen voor bijzondere jeugdzorg (27%).

Nood aan structureel preventiebeleid

Het Steunpunt armoedebestrijding pleit voor een structureel preventiebeleid: “Er is in de eerste plaats nood aan structurele maatregelen die dakloosheid en armoede helpen voorkomen in plaats van maatregelen gericht op de doelgroep van daklozen”, benadrukt Van Hootegem.

Structurele maatregelen dienen genomen te worden in de beleidsdomeinen arbeidsmarkt, inkomen, huisvesting en gezondheid.   Maar er zijn zeker ook structurele maatregelen nodig rond ie specifieke omstandigheden die vaak aanleiding geven tot dakloosheid, zoals het ontslag uit instellingen (gevangenis, bijzondere jeugdbijstand, ziekenhuis, …), of bij uitzetting uit een ongezonde woning.

Een preventief beleid is onontbeerlijk, maar in de tussentijd moet er blijvend meer geinvesteerd worden in de thuislozenzorg, stelt het Steunpunt. Maar “dit bijkomend engagement mag echter nooit een argument vormen om de inspanningen op het vlak van preventie te verminderen.”

Verder stelt het Steunpunt dat er rekening moet gehouden worden met het feit dat thuislozen geen homogene groep zijn. Er zijn dus maatregelen nodig die rekening houden met de verschilen, de verschillen in leeftijd, gezondheidstoestand, voorgeschiedenis,…