De christelijke en socialistische arbeidersbeweging kunnen een palmares voorleggen dat de grondleggers ervan voor onmogelijk zouden hebben gehouden. “Er is zwaar gestreden om arbeiders en werkers die veroordeeld waren tot een armoedig bestaan in de marge van de kapitalistische samenleving sociale rechten en meer bestaanszekerheid te geven”, zegt Brepoels. “In de 19de eeuw vond het establishment dat je maar hard moest werken om iets te bereiken, tegen om het even welke voorwaarden. Alleen wie toen geld had, hoefde zich geen zorgen te maken over de toekomst. Die visie maakt nu een verontrustende comeback.”

“Vanuit de politieke rechterzijde – N-VA en Open VLD – worden geregeld ballonnetjes opgelaten, die de toegang tot de sociale zekerheid en het leefloon koppelen aan strenge voorwaarden. Wie geen werk heeft of langdurig werkzoekend of ‘armlastig’ is, heeft dat bijgevolg alleen maar aan zichzelf te danken. Maar goed dat er tegen dat ‘voor-wat-hoort-wat’-verhaal steeds meer verzet komt: niet alleen van de vakbonden, maar ook van het middenveld, zoals het Netwerk tegen Armoede en Hart boven Hard.”

In België bestaat de arbeidersbeweging uit twee grote poten, een christelijke en een socialistische. Een goede zaak?

Jaak Brepoels: “België is in syndicaal opzicht een tweestromenland, waar de socialistische en de christelijke arbeidersbeweging een vaste stek in het sociaaleconomisch landschap verwierven. Als je naar het resultaat kijkt, kan je moeilijk zeggen dat dit schadelijk was. Integendeel. De christelijke arbeidersbeweging leunde historisch dicht aan bij één van de klassieke machtspartijen en dat hielp soms om sommige eisen sneller gerealiseerd te krijgen.”

“Bij de grote staking van 1936 schreven beide arbeidersbewegingen geschiedenis door samen te vechten voor het minimumloon, de betaalde vakantie en arbeidsduurverkorting. Tot dan waren beide bewegingen eerder water en vuur. Na de Tweede Wereldoorlog ontstond het gemeenschappelijk vakbondsfront, dat hoogtes en laagtes kende. Die goede verstandhouding tussen vroegere kemphanen én de deelname van christendemocraten en socialisten aan het beleid hebben ons de verzorgingsstaat opgeleverd.”

Algemeen stemrecht

De katholieke arbeidersbeweging ontstond ooit als reactie op de socialistische. Tegelijkertijd werkten socialisten en progressieve liberalen wel vaak samen met de daensisten. Ze waren dus zeker niet altijd vijanden of tegenstrevers?

Brepoels: “Dat klopt. Al deze stromingen vonden elkaar in de strijd voor het algemeen stemrecht. Na de Eerste Wereldoorlog werd dat stemrecht afgedwongen, weliswaar alleen voor mannen. Het gemeenschappelijk doel was gerealiseerd en dus kwamen de sociale en economische tegenstellingen opnieuw bovendrijven, waardoor de arbeidersbewegingen ook naar mekaar toegroeiden.

Niet vergeten dat het ACW eerder een soort politieke beweging was, die heel wat raakvlakken had met de socialisten. Beiden vonden elkaar in de progressieve regering Poullet-Vandervelde (1926), maar die werd door het bankkapitaal en conservatieve krachten ten gronde gericht. Daarna was het spijtig genoeg gedaan met de politieke paringsdans tussen socialisten en christendemocraten.”

Werkloosheidsgeld

De vakbonden keren werkloosheidsgeld uit, iets wat graag wordt gehekeld door hun tegenstanders. Ten onrechte.

Brepoels: “Wie de rol van de uitbetalingsinstellingen (mutualiteiten, vakbonden) bekritiseert, mag best eens worden herinnerd aan de oorsprong van het socialezekerheidsstelsel. Dat gaat terug op de bijstandskassen uit de 19de eeuw, toen arme donders die hooguit konden rekenen op het manna dat van de tafelen der rijken viel, uit eigen zak spaarcentjes opzij legden om zich onder elkaar tegen onverwacht onheil te verzekeren. Met andere woorden, de arbeidersbeweging kan het vaderschap van en dus de zeggenschap over de sociale zekerheid opeisen. Als de politieke rechterzijde de rol van vakbonden en mutualiteiten als uitbetalingsinstellingen in vraag stelt, is dat niet zonder bijbedoelingen.”

“Het hele sociaal overleg is de rechterzijde ook een doorn in het oog. We hebben in ons land een model waarbij diverse belangengroepen elkaar kunnen vinden. Dat heeft gezorgd voor een zekere sociale stabiliteit. Het sociaal overleg krijgt steeds minder speelruimte. De werkgevers weten zich gesterkt door de regering, die zich steeds minder gelegen laat aan sociale consensus. ”

Vermogensbelasting

Wie je boek leest, merkt dat progressieve inkomstenbelasting en een vermogensbelasting altijd opnieuw op tafel werden gelegd door de arbeidersbeweging?

Brepoels: “Juist. Het is nooit echt gelukt om grote vermogens – de rijke bovenlaag – in dezelfde mate als loon- en weddetrekkenden mee te laten bijdragen voor de financiering van de sociale zekerheid of van collectieve diensten. De sociale zekerheid wordt gefinancierd door bijdragen van werknemers en werkgevers maar de overheid zelf gebruikte belastinggeld om het systeem financieel drijvend te houden.”

“Wat gebeurt nu? Werkgeversbijdragen worden verminderd. Het financieel onevenwicht wordt opgevangen door te besparen in de uitgaven of voorwaarden te koppelen aan uitkeringen. Tegen die achtergrond betaalt de verzekerde dubbel: door een beperking van de baten en door via de fiscus mee te betalen aan de tekorten. Van een taxshift of een verschuiving van belastingen op arbeid naar belastingen op kapitaal is geen sprake. Er is dan ook geen sprake van een hogere bijdrage van meer vermogenden aan de financiering van het stelsel.”

Rechtspersoonlijkheid

De eis om vakbonden rechtspersoonlijkheid te geven is ook al zo oud als de straat?

Brepoels: “Aan het eind van de 19de eeuw konden mutualiteiten overheidssubsidies krijgen als ze onder meer rechtspersonen werden. Daar viel wat voor te zeggen omdat ze een verzekering waren. Maar pogingen om vakbonden in dat juridisch keurslijf te dwingen zijn steevast mislukt. En terecht. Want het zijn belangen- en strijdorganisaties, waarvan de slagkracht er juist in bestaat om in alle vrijheid te mogen kiezen welke actiemiddelen ze willen inzetten. Het debat over rechtspersoonlijkheid gaat daarover: voor de rechterzijde en de werkgevers is dat een middel om de vakbonden te kortwieken, voor de vakbonden gaat het om hun overleven. Vakbonden geven op vele niveaus een stem aan de werknemers en dat zint de politieke rechterzijde niet: voor hen is de vakbeweging een obstakel voor hun hervormingsdrift. Zonder vakbonden zouden bepaalde partijen veel makkelijker hun plannen kunnen doordrukken.”

Een Besluitwet uit 1944 voerde de sociale zekerheid in. Hoe belangrijk was dat?

Brepoels: “Die wet veralgemeende de toegang tot de sociale zekerheid naar iedereen die werkte, dus ook naar niet-vakbondsleden. De invoering ervan was tijdens de bezettingsjaren voorbereid omdat de regering in ballingschap en werkgevers zich zorgen maakten over de sociale onrust die na de bevrijding zou kunnen ontstaan. Die schrik verklaart ook de ‘toegeeflijkheid’ van het patronaat na de Eerste Wereldoorlog, die toen het algemeen stemrecht, de achturendag en de vakbondsvrijheid opleverde. De besluitwet van 1944 maakte een einde aan de schrijnende armoede. Het monument is nu zo imposant geworden dat het stilaan uitkijken is of het fundament nog sterk genoeg is om het gebouw te dragen. Het is een discussie die we niet mogen overlaten aan tegenstrevers die het systeem te duur vinden en die er vanuit snode bedoelingen de bezem willen doorhalen.

Denis Bouwen

Dit interview komt uit een verhaal dat verscheen in het vakbondsblad ‘Ons Recht’ van februari 2016. Ons Recht is het ledenblad van de vakbond LBC-NVK, onderdeel van het ACV. Ontdek meer over de LBC-NVK op www.lbc-nvk.be en via www.facebook.com/vakbondlbcnvk