In De Standaard van vandaag schrijft gedragsbioloog Mark Nelissen een opinie getiteld: “Waarom Homans een punt heeft’. Hij geeft daarmee steun aan de ophefmakende uitspraken van Liesbeth Homans in de pers de afgelopen dagen waarin ze stelt dat ‘allochtonen bepamperd worden’ en dat ze daardoor ‘zich in een slachtofferrol kunnen wentelen’. Homans herhaalt dat ‘racisme relatief is’. Als gedragsbioloog gebruikt Nelissen evolutionaire kennis om Homans haar stellingen pseudowetenschappelijk te onderbouwen.

‘Of we nu willen of niet, het zit in onze natuur’

De Supersamenwerker laat zien dat er nu overweldigend bewijs is uit vele disciplines dat de menselijke cumulatieve kennis en cultuuropbouw zijn biologische instincten overstemt. De menselijke ratio is in staat om instinctiefmatige reflexen als wij-zij, ingroup-outgroup denken of voelen af te remmen en er rede voor in de plaats te zetten.

Dat is nu zo uniek aan de mens. Het is vals te stellen dat wij slaven zijn van ‘onze natuur’. Of zoals Nelissen zegt: ‘het zit gecodeerd in de genen’. Die opvatting van de gedragsbioloog leunt aan bij de sociaaldarwinistische denkwijze: ‘het is de natuurlijke selectie en daar kun je niets aan doen’. In de jaren ’80 herhaalde zich die denkwijze in de Sociobiology van Edward Osborn Wilson: ‘onze natuur zit gecodeerd in de genen, zoals bij de sociale insecten’. De overgrote meerderheid van wetenschappers, inclusief E.O. Wilson, is vandaag van dit genetisch reductionisme afgestapt.

Nee, de nieuwe wetenschappelijke kennis verwerkt in  De Supersamenwerker laat zien dat de mens maakbaar is en dat ook de samenleving maakbaar is.

Manipulatie van ‘wij’ tegen ‘zij’

 Het is wel juist dat dit wij-zij denken en voelen makkelijk manipuleerbaar is en gemanipuleerd wordt door racisme, ethnicisme, nationalistische belangen en machthebbers.  Dat is nu precies wat Liesbeth Homans doet.

Want de belangrijkste breuklijnen in de maatschappij is niet deze tussen allochtonen en autochtonen, tussen werklozen en werkenden, tussen inactieven en actieven, tussen langdurig zieken en … wel deze tussen de één procent, het establishment en de 99 procent. Op alle sociaal-economische en culturele indicatoren zijn de verschillen het grootst tussen deze laatste twee categorieën: de één procent en de 99 procent. Pickety en vele anderen hebben dat gedocumenteerd. Honderden empirische studies bewijzen dat die ongelijkheid het meeste impact heeft op gezondheid en welzijn van de hele bevolking. Maar om die reëel belangrijke kloof en tegenstelling te verdoezelen zijn neoliberalen als Homans kampioen om de andere tegenstellingen onder het volk dag in dag uit te framen.

Over het wij-zij voelen en denken schreef Darwin zelf al dat er twee soorten competities zijn in het proces van natuurlijke selectie. Enerzijds de klassiek Darwinistische survival of the fittest: individuen (of groepen) concurreren met mekaar voor de schamele bronnen en de meest aangepasten overwinnen en reproduceren. Anderzijds de strijd van de hele mensensoort met de natuur om te overleven en te reproduceren. Daarbij is samenwerking binnen de soort cruciaal. Darwin noemde het de metaforische strijd voor het bestaan.

Blaming the victim

 Daar is Homans zeer sterk in: het wij-zij denken versterken, onder het mom om het wij-zij denken te bestrijden en de mislukking van dit laatste in de schoenen van de ‘zij’ kant te steken. 

Ik ben wel akkoord met Mark Nelissen als hij schrijft: ‘Een betere oplossing dan afschaffen, is de wij- en zij-kringen veranderen, verleggen, uitbreiden.’ Maar dan helemaal niet akkoord met wat volgt in zijn betoog: ‘De enige oplossing bestaat erin de kleinere kring binnen de grotere op te nemen, de vreemde cultuur binnen de onze’ en ‘ze moet daar zelf aan werken’. Het moet natuurlijk van verscheidene kanten komen anders zit je op de schuif-af van het cultuurracisme à la Huntington in zijn ‘Botsing der beschavingen’.  Dus als integratie niet lukt dan ligt het aan die minderheid, aldus Nelissen, Homans daarin volgend. Dat is nu wat in de sociale psychologie blaming the victim wordt genoemd, het slachtoffer zelf de schuld geven van wat er gebeurt.  Daar is Homans zeer sterk in: het wij-zij denken versterken, onder het mom om het wij-zij denken te bestrijden en de mislukking van dit laatste in de schoenen van de ‘zij’ kant te steken. Ook blaming the victim is een kernidee in de ideologie van het sociaaldarwinisme. Ten tijde van Darwin misbruikte de bourgeoisie de ideeën van Darwin om racisme, discriminatie, armoede, ongelijkheid en uitbuiting pseudowetenschappelijk te verrechtvaardigen. Dat werd toen sociaaldarwinisme genoemd, een zeer ongelukkig woord want het is een ideologie waar niets sociaal of darwinistisch aan is. We zouden het beter Spencerisme noemen, naar Herbert Spencer, toentertijd de vader van het sociaaldarwinisme. Later is het neoliberalisme die sociaaldarwinistische denkbeelden terug gaan oprakelen. De armen, de langdurig zieken, de leefloontrekkers, de werklozen, de allochtonen, de vluchtelingen, de slachtoffers van racisme en discriminatie zelf de schuld geven van hun miserie is een framing die bijna dagelijks wordt toegepast door de neoliberale politici om hun asociale politiek te verrechtvaardigen. De Supersamenwerker beschrijft dit historisch en actueel.

Foutieve vooronderstellingen

Mark Nelissen  gaat ervan uit dat allochtonen ‘teveel cadeaus krijgen’ en , ‘te veel cadeaus geven, is gelijk aan pamperen’

Tenslotte vertrekt Mark Nelissen van foutieve vooronderstellingen. Hij gaat ervan uit dat allochtonen alle kansen (of ‘cadeaus’) krijgen, maar ze niet grijpen. Hij schrijft: “Maar als onze samenleving wel cadeaus geeft op een ander gebied, financieel bijvoorbeeld, blokkeer je de motivatie voor de inspanning om hogerop te klimmen. Homans heeft gelijk als ze zegt dat net dat discriminatie is. Te veel cadeaus geven, is gelijk aan pamperen.”  En verder: “Als je pamperen vervangt door een aanmoediging om de geboden kansen te grijpen, zal dat de allochtoon op zo’n niveau brengen dat hij de slachtofferrol niet meer hoeft aan te wenden”.

Er bestaan bergen wetenschappelijk bewijs dat allochtonen gedicrimineerd worden in het onderwijs, op de arbeidsmarkt, in de woningmarkt. Dan spreken over ‘de slachtofferrol aanwenden’ is een brug te ver.

Er bestaat ook stevig bewijs dat als je die discriminatie wegwerkt en gelijke kansen daadwerkelijk geeft dit tot prachtige resultaten en motivaties van iedereen leidt. Het mooiste voorbeeld is het contrast tussen ons onderwijs en het Finse onderwijs. Dat zie je in deze reportage waarbij een ploeg Brusselse jongeren op bezoek gingen bij een concentratieschool in Finland. Wetenschappelijk is dat uitgewerkt in de Pisa studies: Finland scoort het beste bij alle leerlingen, precies omdat de ongelijkheid er het kleinste is, omdat onderwijs er gratis is voor iedereen en omdat ze een brede gemeenschappelijke basis hebben voor iedereen, allochtoon en autochtoon. In Finland is iedereen mee, minder dan 1 procent blijft zitten, bij ons ligt dat in Brusselse op bijna 100 procent bij allochtone jongeren. In Finland zijn zowel de jongeren als de leerkrachten enorm intrinsiek gemotiveerd.

9 Brusselse jongeren gingen zich laten inspireren door het Finse onderwijs.  Bekijk de reportage.

“De Homo sapiens kan een Homo super sapiens worden wanneer de Homo socialis in hem kan bloeien.”

De supersamenwerker verschijnt in september 2016 bij EPO.

Opinie in De Morgen: De wetenschap achter solidariteit