Vakbonden verenigen zich tegen xenofobie in Zuid-Afrika

Zuid-Afrika werd de laatste weken opgeschrikt door een opflakkering van xenofoob geweld. Een tiental mensen verloor het leven, duizenden durven hun huizen niet meer in en winkels zijn verwoest. Maar het moeilijkste is de continue angst voor wat nog komen zal. Op donderdag 23 april liepen duizenden mensen in Johannesburg mee met de People’s March tegen xenofobie en voor een menswaardig en solidair Zuid-Afrika. FOS stapte mee.

De laatste week was het xenofobe geweld een vast gespreksonderwerp onder de collega’s op het FOS-kantoor in Johannesburg. Met spanning volgden we de laatste ontwikkelingen. Niet onbegrijpelijk als je weet dat vijf van de zes werknemers buitenlanders zijn in dit land. Drie Belgen en twee Zimbabwanen. Toch hebben de recente feiten een andere impact op de Zimbabwaanse collega’s dan op ons, de Belgen. 

Geweld tegen Afrikanen en Aziaten

Het geweld is gericht tegen Afrikaanse en Aziatische inwijkelingen. Als blanke Europeanen lopen we nauwelijks gevaar. Zeker als we niet in de armere buurten komen. Het lijkt onbenullig, maar wij kunnen ons leven bijna ongewijzigd verderzetten terwijl zij continu moeten opletten. De vooroordelen tegen onder andere Zimbabwanen, Mozambikanen en Malinezen zijn diepgeworteld. Ze zouden jobs afpakken van de Zuid-Afrikanen, met hun vrouwen aan de haal gaan en de criminaliteit in het land doen stijgen.

Het is niet de eerste keer dat migranten in Zuid-Afrika het slachtoffer zijn van xenofoob geweld. In 2008 waren er gelijkaardige xenofobe aanvallen waarbij er 62 doden vielen. De diepliggende oorzaken bleven toen onopgelost. De focus lag op het controleren en beheersen van het geweld, maar daarna veranderde er niets. Het was dus slechts een kwestie van tijd tot het geweld weer zou losbarsten.

Politieke onkunde

Een tweetal weken terug zei Goodwill Zwelithini, de koning van de zulu’s in Zuid-Afrika, dat “buitenlanders hun koffers moesten pakken en weggaan.” Zijn uitspraak gooide olie op het vuur. Het geweld tegen Afrikaanse en Aziatische inwijkelingen laaide op. De politiek aarzelde om het geweld te veroordelen en om de koning op het matje te roepen. Dagen gingen voorbij zonder een duidelijk standpunt van het ANC. Integendeel, de zoon van president Zuma herhaalde de woorden van de Zulukoning.

Pas na dagen van geweld gaf president Zuma een speech voor het parlement. Het was voor velen een teleurstelling. Hoewel hij geweld tegen migranten leek af te keuren, verklaarde hij ook de Zuid-Afrikanen te begrijpen. Er zouden te veel mensen illegaal naar Zuid-Afrika komen om hier een job te zoeken. De focus ligt sindsdien op de illegalen. 

FOS-partner ILRIG, Internationaal Instituut voor Arbeidsonderzoek en informatie, stuurde een duidelijk persbericht de wereld in: “We verwerpen de notie dat mensen zonder geldige documenten illegaal zijn. Niemand is illegaal. De huidige grenzen werden door kolonialisten opgelegd. Het is fout en reactionair van het ANC om die grenzen te blijven erkennen door de beweging van mensen te controleren. Wij zeggen duidelijk: niemand is illegaal en wij steunen het vrij verkeer van mensen.”

Land in crisis

Het lijkt inderdaad ongeloofwaardig dat een politieke partij die erin slaagde het apartheidsregime omver te werpen en de regenboognatie oprichtte nu verdeeldheid zaait onder de bevolking. Maar migranten en sans-papiers zijn wel een ideale zondebok en bliksemafleider voor de vele problemen in Zuid-Afrika onder het ANC-bestuur.

Zwelinzima Vavi, de voormalige algemeen secretaris van de grootste koepelorganisatie van vakbonden in Zuid-Afrika (COSATU), vatte het op de persconferentie van de grote betoging tegen xenofobie perfect samen: “Zuid-Afrika zit in een crisis: hoge werkloosheid, armoede, extreme ongelijkheid, ondermaatse huisvesting, slechte voorzieningen, een falende overheid en corruptie maken mensen hopeloos en kwaad. De woede van de bevolking richt zich naar de zwaksten in de samenleving. Namelijk migranten uit de buurlanden die hier hun bestaan willen verbeteren.” 

Het mag dan ook niet verbazen dat vooral in buurten waar veel armoede en werkloosheid zijn het xenofobe geweld het sterkst tot uiting komt. Elke vorm van xenofobie moet veroordeeld worden. Tegelijk is het ook belangrijk om deze arme buurten te ondersteunen en ook hun situatie te verbeteren. ‘No to xenophopia’ betekent dus evengoed een neen tegen onmenswaardige omstandigheden. Solidariteit met alle kwetsbare groepen in de Zuid-Afrikaanse samenleving is de enige oplossing, maar blijkt niet evident te zijn. 

Sociale cohesie

De aantasting van het sociale weefsel van de maatschappij is een feit. Het apartheidsregime hanteerde een verdeel-en-heerstactiek onder de zwarte bevolking, waarmee ze verbondenheid en eenheid tegenhielden. In 1994 kozen de Zuid-Afrikanen als natie voor vrede en gelijkheid, maar de ANC-regering heeft niets gedaan om de sociale cohesie en solidariteit tussen de verschillende groepen in de samenleving te stimuleren. Integendeel, de overheid hanteert zelf een verdeel-en-heerstactiek en faalt zo in de ultieme opdracht die het na de apartheid kreeg. 

Tegelijk kaart ILRIG ook terecht het falen van sociale organisaties aan: “De stijgende xenofobie onder delen van de arbeidersklasse is een reflectie van de zwakheid en achteruitgang van progressieve arbeidersorganisaties. Zij moeten ‘niet-Zuid-Afrikanen’ opnemen in hun activiteiten en hen in de organisaties integreren. De mythes rond immigranten moeten aangevochten worden. De blijvende oplossing voor xenofobie is het opbouwen van progressieve organisaties die solidariteit promoten en de fundamentele oorzaken van de problemen van de arbeidsklasse aanpakken.”

People’s March: no to xenophobia

De xenofobe aanvallen laten diepe sporen na bij de vele Zimbabwanen, Mozambikanen, Nigerianen en andere getroffen nationaliteiten. Hun angst en ongerustheid zijn merkbaar. Ze zijn teleurgesteld in de regenboognatie. Hun tweede thuis, het land waar diversiteit verwelkomd wordt in plaats van verguist, laat hen in de steek. Gladys, een jonge Zimbabwaanse vrouw, vertelt: “Mijn familie in Zimbabwe is heel ongerust. Ze zijn bang dat ik op weg naar huis van mijn werk aangevallen word. Als ik thuis ben, stuur ik onmiddellijk een bericht dat ik veilig binnen ben.”

Continu over je schouder kijken en steeds alert zijn is uitputtend. Duizenden Afrikanen plannen een terugkeer naar hun land. Ze gaan ervan uit dat ze daar minder gevaar gaan leiden. Maar velen hebben geen andere keuze dan te blijven. Innocent woont al 17 jaar in Zuid-Afrika. Zijn vrouw en drie kinderen wonen nog steeds in Zimbabwe. Elke maand stuurt hij een groot deel van zijn salaris naar hen op. “Mijn leven in Zuid-Afrika was goed, maar nu met de xenofobie ben ik steeds voorbereid op het ergste. Je weet nooit wat er gaat gebeuren. Je kan niet wachten tot ze jou ook aanvallen. Daarom verblijf ik nu in een opvangkamp. Ik ben teleurgesteld, maar ik moet hier blijven. In Zimbabwe is er geen werk en ik moet een gezin onderhouden”, vertelt hij ons. 

Grondstroom

Gelukkig is er nu een grondstroom van verontwaardiging onder de Zuid-Afrikanen. Organisaties, vakbonden, universiteiten, kerkgemeenschappen en individuen verenigen zich in één coalitie tegen xenofobie en voor menselijke waardigheid. Zij organiseerden op enkele dagen tijd een grote demonstratie door het centrum van Johannesburg. Daarmee willen zij strijden voor een Zuid-Afrika dat niet-discriminerend, meelevend en verwelkomend is, waar diversiteit wordt toegejuicht en mensenrechten en sociale rechtvaardigheid worden nagestreefd. 

FOS vond het belangrijk om mee te lopen om onze solidariteit met de getroffen migranten en de arme gemeenschappen in Zuid-Afrika te tonen. We verzamelden aan Pieter Roos Park in Hillbrow waar de sfeer er al onmiddellijk in zat. Met dans, gezang en krachtige leuzen toonden de aanwezigen hun verontwaardiging voor het xenofoob geweld en hun hoop in de toekomst. Een man uit Nigeria liet ons vol enthousiasme weten: “Als ik eerlijk ben, moet ik zeggen dat het de voorbije weken vreselijk was om hier in Zuid-Afrika te leven. Maar vandaag, dankzij deze opkomst voel ik de liefde weer. Dit geeft me kracht.”

Vreedzame betoging

Als de betoging door Jeppe Street trekt, een buurt die zwaar getroffen werd door plunderingen van winkels met buitenlandse eigenaars, is de verbroedering tussen de demonstranten en de omstanders groot. Vanuit hun appartementen, de winkels en sommigen zelfs tijdens hun knipbeurt met kappersschort nog aan, zingen de inwoners mee. Voor die paar uren dat de betoging duurde, was er van xenofobie weinig op te merken. 

De demonstratie verliep volledig geweldloos. 7000 mensen lieten vol vuur en met waardigheid hun stem horen. Niet evident, gezien het machtsvertoon van de politie. Gepantserde voertuigen en bewapende agenten reden dwars doorheen de demonstranten. Gelukkig raakten de gemoederen hierdoor niet verhit en liepen de mensen rustig verder.

Voorzichtigheid geboden

Hoewel deze betoging een ongelooflijk positieve sfeer teweegbracht in downtown Johannesburg, is de weg naar werkelijke verandering nog lang. Politiek, civiele maatschappij, werkgevers,… zullen zich moeten inspannen om een rechtvaardigere, menswaardigere samenleving te creëen.

Na de betoging kondigden de grote vakbondsfederaties COSATU, FEDUSA en NACTU aan dat zij samen met president Zuma maatregelen hebben uitgestippeld om het onmiddellijke geweld en tegelijk ook de onderliggende oorzaken ervan aan te pakken. Dit zou de start moeten betekenen van een structurele aanpak. Het is nu afwachten of dit in de praktijk iets zal opleveren en het niet bij lege woorden zal blijven, zoals gebeurde na het xenofoob geweld in 2008.

29 april 2015 
Auteur: Naomi De Bruyne 
Contact: Karolien.Debel@fos-socsol.be