Gisteravond is in het Brugse Concertgebouw ‘More Music!’ van start gegaan, een nieuw indoor muziekfestival dat het Concertgebouw organiseert samen met Muziekcentrum Cactus. “Een boeiende ontmoeting op het raakpunt van op het eerste zicht (sic) uiteenlopende muzikale werelden”, zo luidt de aankondiging. Het programma ziet er dan ook bijzonder heterogeen uit, van de folkrock van Sinead O’Connor over de dubstep van Mala tot de avant-gardejazz van Fred Van Hove (76).
De Japanse geluidskunstenaar Ryoji Ikeda mocht gisteravond het festival openen.
Zowel Ryoji Ikeda als Goran Bregovic (vanavond) stonden eigenlijk al op het reguliere programma van het Concertgebouw, nog voor er sprake was van ‘More Music!’. Die ‘boeiende ontmoeting op het raakpunt van uiteenlopende muzikale werelden’ zou je dus best interpreteren als een ratjetoe van concerten die eigenlijk niets met elkaar te maken hebben, maar omwille van het concept toch bij elkaar kunnen horen.
Een en ander heeft te maken met het aantrekken van Bert Docx als curator, die niet alleen met zijn eigen groep Flying Horseman aantreedt, maar ook de kunstenaars Philippe Werkers en Wim Lots laat exposeren, en Fred Van Hove, Eric Thielemans, Dans Dans en Mittland Och Leo op het programma plaatste. Wie enkele maanden geleden Docx’ bijdrage aan ‘De Canvasconnectie’ volgde, weet dat zijn interessesfeer bijzonder ruim is, in elk geval veel ruimer dan die van de doorsnee cultuurconsument. Meegenomen is wel dat tickets voor ‘A track’ – zo heet zijn aandeel – slechts zeven euro in voorverkoop kosten.
Hoe dan ook, More Music! (het Concertgebouw houdt van uitroeptekens) is gisteravond zeer succesvol gestart met een goedgevulde parterre voor een artiest die het nauwelijks van zijn cd’s moet hebben (die zijn zo goed als onbeluisterbaar), maar van de livereputatie die hij opbouwde. Persoonlijk zie ik Ikeda ook meer als een sound artist dan als een componist. Dat hij ‘superposition’, zijn nieuwste werk, een symfonie noemt, lijkt me nogal overdreven.
‘Superposition’ werd gecreëerd in coproductie met het Concertgebouw en zowat alle organisaties die het dit voorjaar brengen. In Japan zelf is hij nauwelijks bekend. Hij woont en werkt in Parijs. Ikeda experimenteert al jaren met computergestuurde geluiden en beelden. Dat leverde in het verleden multimediale kunstwerken op die door velen beschouwd worden als steriele muziek gecamoufleerd met visueel-technische hoogstandjes. De liefhebbers zullen het daar ongetwijfeld niet mee eens zijn, maar Ikeda zegt zélf dat zijn muziek ‘geïnspireerd is op de wiskundige noties van de kwantummechanica’.
Wat daarmee bedoeld wordt, kan Ikeda moeilijk uitleggen, want “dat zou de kijker in de war kunnen brengen en invloed hebben op wat hij ervaart. Ik vind dat je kunst niet in woorden kunt vatten. En dat maakt kunst ongetwijfeld net zo interessant.”
Interessant of interessanterig, wie zal het zeggen? Ryoji Ikeda maakt de vergelijking met J.S. Bach, waarin de relatie met wiskunde volgens de kenners ontegensprekelijk is. Toch hoor ik nooit wiskunde als ik Bach beluister, als ik Ikeda’s werken beluister wél. Ik haat wiskunde.
‘Supersposition’ liet gisteren de elektronische geluiden zo knallen dat ze openspatten op de tientallen videoschermen die op het podium aangebracht waren. Eén groot scherm achteraan, dat geregeld opgedeeld werd in kleinere schermen, tien kleinere vooraan en nog tien daarachter. Die lieten een spel van allerlei soorten rechte lijnen zien waarin beelden, cijfers, letters en strepen razendsnel voorbij raasden, zowel horizontaal, verticaal als schuin.
Ryoji Ikeda ziet ‘superposition’ als een soort remix van alles wat hij de afgelopen twintig jaar deed: “We kunnen wel over bepaalde specifieke aspecten spreken, maar de diepere zin van elk werk blijft onbesproken”, beweert Ikeda. “In ‘superposition’ stel ik natuurlijk wel enkele wegen voor, onder andere door teksten en definities te projecteren. Maar dat is alles.” De toeschouwer wordt haast gedwongen kruiswoordraadsels in te vullen met letters die sneller voorbijflitsen dan het menselijk oog aankan, maar af en toe worden wél zinnen duidelijk, zoals ‘All untrustable art we shall reject’. Ik moest eraan denken of dit misschien een aanwijzing was voor het publiek om zijn manier van werken te interpreteren.
Midden in de ‘symfonie’ komen Stéphane Garin en Amélie Grould plaatsnemen aan een lange tafel vol elektronische machinerie die op het podium staat. We zien hoe ze de toestellen manipuleren tot het aanmaken van beelden. Dat doen ze met behulp van microfilms (van The New Yorker), knikkers, stemvorken of gewoon met hun vingers.
We kregen ook citaten van de Britse wiskundige Alan Turing door onze strot geramd, aangevuld met allerlei varianten die Ikeda zelf bedacht. Heel even sloop er ook een melodie door de kakofonie van klanken, aangedreven door elektronische strijkers.
‘Superposition’ duurde ongeveer één uur. Bij het binnenkomen kregen we oordopjes aangeboden, maar we hadden ook wel een zonnebril kunnen gebruiken, want de onverwacht flitsende oprispingen van het beeldmateriaal liet onze ogen geregeld dichtknijpen. Je kunt er niet omheen dat Ikeda zich vooral tot de nerds onder ons richt. Zijn muziek richt zich tot de hersenen en niet tot de onderbuik: “De muzikale compositie is voor mij een wiskundig gegeven, terwijl het geluid een fysiek gegeven is”, zegt hij in een interview met Artpress. “Ik maak een duidelijk onderscheid tussen die twee aspecten. Muziek en geluid zijn niet hetzelfde. Geluid is een natuurlijk verschijnsel, een trilling van de lucht in een bepaalde omgeving. Natuurlijk heeft muziek geluid nodig om tot expressie te komen. Maar de muzikale puls wordt gevormd op het niveau van de structuur, van de wiskundige wetten die de expressie ervan bepalen. Dat heeft ertoe geleid dat sommige componisten onspeelbare muziek hebben gemaakt. Die houding is erg idealistisch, maar waarom niet? Alles welbeschouwd is muziek enkel structuur.”
Misselyk
