De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Washing (2): spijtig genoeg …. keuze te over !

Washing (2): spijtig genoeg …. keuze te over !

dinsdag 29 november 2022 08:22
Spread the love

Washing

 

We gingen al eerder in op washing in het algemeen (https://www.dewereldmorgen.be/artikel//washing-1-niets-wast-witter/, dd. 28 11 2022   ) en op enkele voorbeelden van washing  (https://www.dewereldmorgen.be/artikel//washing-1-niets-wast-witter/, dd. 28 11 2022).

 

In onze setting slaat washing op het “uiterlijk proper maken, door-kuisen, reinigen van iets ter presentatie”. Het gaat om “oppoetsen”. Iets wat in wezen A of B of C  is, wordt voorgesteld als AAA na het wassen.  Men stelt iets dus (meestal) (veel) beter, lees ‘vaak anders’ voor dan dat het in werkelijkheid is. Het proces is quasi altijd een bewust, geprovoceerd of bewust georganiseerd proces, al vindt het vast en zeker ook af en toe eerder onbewust plaats. We bekijken het hier op ondernemingsniveau.

 

Hier bekijken we opnieuw enkele andere vormen van washing, waaronder de meest bekende met name ‘greenwashing”.

 

Greenwashing

 

Greenwashing is het bekendste voorbeeld en recent de meet geciteerde toepassing van washing.

In het Frans heet dit “écoblanchiment”. Men stelt iets, zichzelf, zijn acties, zijn onderneming als (veel te) groen voor in vergelijking met de werkelijkheid. Dit is in, want ‘groen’ is in, in al zijn varianten. Men doet dus alsof iets goed is of niet slecht is of beter is voor het milieu dan het is voor het milieu.

Voorbeeld een uit 2015 t.e.m. heden: dieselgate is eenvoudigweg grootschalig gesjoemel met autosoftware waardoor een wagen groener lijkt te rijden dan hij rijdt; deze dieselgate slaat over (of lijkt over te slaan) van de “wagen van het volk” Volkswagen in Duitsland, naar andere merken in Duitsland (Porsche, Opel, Daimler, Audi, Peugeot, Citroën, …) en naar merken in Frankrijk (Renault, Volkswagen, Peugeot, …), in Italië (Volkswagen, …  ), in de USA (Volkswagen, ….), in de UK (Volkswagen, …), …… en explodeert finaal bijna overal; ook de EU faalde in dit dossier glansrijk door haar oververtrouwen in de autoindustrie.

Voorbeeld twee:  een Franse documentaire (Wood Industry, a business against nature, 2017, regisseur Marie Maurice) stelt de geclaimde  oorsprong van de vezelplaten van Ikea’s meubilair, gemaakt van afval-, recuperatie- en klein hout, in vraag door de toeleveringsketen door te lichten en een link pogen te leggen naar massale ontbossing o.a. in Roemenië.

Voorbeeld drie:  Tariq Fancy was van 2018 tot 2019 eindverantwoordelijk voor de duurzame investeringen van de vermogensbeheerder BlackRock (> 9.000.000.000.000 dollar onder beheer). Hij  publiceert een essay onder de titel ‘The secret diary of a sustainable investor”. Hij legt er in uit hoe volgens hem ….  “zgn. duurzame investeringen” de wereld eerder bestendigen dan positief veranderen. Het is de moeite om te lezen.

Voorbeeld vier: de (Nederlandse) Reclame Code Commissie oordeelt in 2021 op vraag van de “VU Climate and Sustainability Law Clinic”, gesteund door “Reclame Fossielvrij” en “Greenpeace”, dat de reclame van Shell ‘CO2-neutraal’ op haar vrachtwagens misleidend is voor het grote publiek.

Voorbeeld vijf: uit een onderzoek van 51 fondsen in 2021 blijkt dat zgn. groene of duurzame fondsen (die alleen in groene of resp. verantwoorde projecten investeren) nauwelijks meer groene impact hebben op de wereld dan andere fondsen; dit is typisch greenwashing volgens Greenpeace.

Voorbeeld zes: uit een onderzoek van de EU in 2021 blijkt dat men alleen al in on-line aanbiedingen 344 “allégations apparemment douteuses” vindt; in 42 % van die gevallen hebben de nationale autoriteiten redenen hebben om te geloven dat de statements vals zijn, bedrieglijk zijn of als oneerlijke praktijk kunnen bestempeld.

Voorbeeld zeven:  uit een onderzoek in 2022 blijkt dat 59 % van de onderzochte groene “statements” van Europese modegroepen ofwel ongegrond zijn ofwel bedrieglijk zijn tegenover de consument ofwel de richtlijnen niet respecteren uitgevaardigd door bevoegde autoriteiten. “Mode” staat aldus niet erg “modieus” aan?

Voorbeeld acht. Ook de Belgische FSMA of financiële productsupervisor vindt in 2022 dat banken actief in België te veel greenwashen (citaat):” De onderliggende waarde van een gestructureerd beleggingsproduct is vaak een complexe index, met ESG-filters …. Maar die index dient enkel om het rendement te bepalen. Het grootste deel van het geld dat de klant inlegt, wordt niet in die index belegd, maar dient voor de algemene funding van de bank zelf. Banken mogen niet de indruk wekken dat dergelijke producten een duurzaam beleggingsdoel hebben, lees: 100 procent groen zijn. Zoiets veronderstelt dat het ­geïnvesteerde geld effectief in duurzame activa wordt ­belegd, zoals in green bonds….”.

Voorbeeld negen dateert van vandaag 29 november 2022.  The Great Green Investment Investigation is een pan-Europees onderzoek naar duurzame beleggingen, onder leiding van Follow the Money; 26 journalisten uit 9 landen onderzochten 130.000 beleggingen die “donkergroen” zouden hebben moeten zijn, met een totale waarde van ruim 619 miljard euro. Uit dat net afgerond onderzoek van het journalistencollectief Follow The Money blijkt dat de helft van de zgn. donkergroene fondsen investeert in de fossiele industrie of de luchtvaart. Donkergroene fondsen zijn beleggingsfondsen fondsen die een expliciet sociaal of milieudoel moeten nastreven en geen schade aan het klimaat mogen toebrengen . Wie investeert in de luchtvaart en de fossiele industrie doet dat duidelijk wel. Het geld stroomt dus ook naar bedrijven als Shell, Lufthansa en Glencore. Hiermee staat de volledige toekomst van duurzaam beleggen staat op het spel, nog maar eens. De EU-reglementering haalde dus niets uit?

Jaarlijks worden de (slechtste) greenwashers zelfs uitgeroepen tot de top-greenwashers van het jaar (vb. 2021, 2020,…    ) en krijgen ze een weinig bewonderingswaardige “prijs”. Iedereen doet blijkbaar zijn best om te greenwashen maar niemand wil écht de prijs winnen?

Greenwashen is duidelijk (nog altijd) “IN”?

 

Culture washing

 

Dit is het oneigenlijke, ten onrechte gebruik van of het citeren van of simuleren van een “bepaalde cultuur” om het imago van het bedrijf, land, persoon of organisatie op te krikken. Specialisten omschrijven het als “…pretend having a strong and vibrant culture, while the culture that actually thrives within their walls is completely different from the one that is put forward. Generally, it’s way more traditional than advertised, sometimes even toxic..”.

Sommigen stellen hetzelfde doch vanuit een ander oogpunt:

-Tony Hsieh, president van Zappos: “Your culture IS your brand”;

-Robert Stephens: “Marketing is a tax that you pay for having an unremarkable culture.”

 

Voorbeeld: “… the world of Agile in software development, and of course, 100% of IT companies say and pretend they are agile. No company wants to be perceived as “non-agile”. Everyone wants to be agile, but many organizations do not give themselves the means to take the slightest step forward in this direction..”.

 

Damagewashing

Dit houdt in dat men (te lang) doet alsof (men niet weet of) iets (dat men zelf doet) al dan niet er is en/of iets als dan niet schadelijk is. Achteraf blijkt dat men het wist of bv. als producent had kunnen weten.

Voorbeeld een: asbestproducenten werden  (soms met succes, soms zonder) aangesproken op gigantische schadevergoeding aan asbestslachtoffers.

Voorbeeld twee: chemische onkruidverdelgersproducenten werden veroordeeld tot gigantische schadevergoeding aan bepaalde kankerpatiënten.

Voorbeeld drie: tabaksproducenten zijn veroordeeld tot gigantische schadevergoeding aan kankerpatiënten; de industrie wist dat het schadelijk was en zweeg er veel te lang over.

Voorbeeld vijf: PFAS-PFOS producenten en dito vervuiling worden jaren doodgezwegen door allen die erover aan de alarmbel moesten of hadden moeten of kunnen trekken.

Voorbeeld zes: de alcoholindustrie marginaliseert volgens journalistieke research de effecten van alcohol al jaren, o.a. via zgn. “kenniscentra”; vb. in Nederland: het Kennisinstituut Bier, een belangenorganisatie van bierbrouwers en “het wetenschappelijke instituut op het gebied van verantwoorde bierconsumptie en gezondheid.

Defending-more-(than-one-)definition(s)-washing

Men verdedigt (al dan niet maar wel vaak tegen betaling)

-in een zelfde situatie, rond een zelfde concept of uitdaging

-ofwel na elkaar (in inhoudelijk dalende volgorde)

-of zelfs tegelijkertijd

-verschillende concepten (vb. van ethiek), alhoewel inhoudelijk zwaar verschillend en zelfs vaak noodzakelijkerwijze tegenstrijdig zonder expliciet de wijziging in visie of de cumul van visies te verantwoorden.

Dit ondermijnt volledig je geloofwaardigheid. Dit is zeker zo, als je een zogenaamd expert bent.

 

Voorbeeld: we zagen in de Belgische en internationale ethische producten- en dienstenmarkt personen én organisaties tegelijkertijd

-én de Ethibel-label-visie op ethische producten uitdragen/ondersteunen/uitwerken

-én de Towards Sustainibility-label-visie ondersteunen/uitwerken;

deze zijn o.i. incompatibel: de Ethibel-labelvisie gaat veel verder en heeft meer diepgang.

 

Voorbeeld twee: we zagen in de Belgische en internationale ethische producten- en dienstenmarkt personen én organisaties  na elkaar

-personen die achtereenvolgens lang de Triodos-(stichting)-ethiek-en-duurzaamheidsvisie uitdragen/verdedigen/uitwerken

-vervolgens lang de Towards Sustainibility-label-visie ondersteunen/uitwerken.

De Triodos-visie heeft meer meer diepgang.

 

Distributionwashing

Bij distributiewashing beschouwt men zijn zelfstandige distributeurs bijna als een ’schoothond” die

-(bijna) alles moet slikken wat de co-contractant (bv. een bank, merkkleding, een restaurantketen) wil,

-en/of moet slikken dat men de afgesloten overeenkomsten niet respecteert,

-en/of finaal de verantwoordelijkheid krijgt voor veel van wat er op grotere schaal mis gaat.

 

Voorbeeld: Argenta krijgt een veroordeling (in beroep voor het hof van beroep) in België in 2008 voor het afdanken van  zelfstandige agenten die weigerden boetes aan Argenta zelf opgelegd (door een beslissing van de CBFA (voorganger van de FSMA)) aan Argeta zelf te vergoeden.

Inclusie- en diversiteitswashing

 

Dit houdt in dat men doet alsof men diversiteit aanvaardt en promoot in zijn onderneming en doet alsof men inclusie echt promoot; maar de facto doet men niets of niet veel.

 

Dit is het geval in vele ondernemingen:

-bij sommige ondernemingen in België bestaat er al meer dertig jaar een wanverhouding van 95%/5 % in de verhouding der geslachten bij de werknemers;

-bij één onderneming in België zijn zelfs o.a. de waarden diversiteit en transparantie opgenomen in de statuten; indien men de laatste tien jaren evenwel hun rapporteringen en site bekijkt vinden we

a)geen cijferreeksen over de jaren heen;

b)geen uitleg over alle jaren heen;

c)alleen af en toe wat uitleg over diversiteit in de man-vrouw verhouding en af en toe over NL-FR, niets over een regenboog-continuum, niets in relatie met ethische oorsprong, niets in relatie met huidskleur, niets in relatie met religie, niet over Duitstaligen, ….. We zien meer dimensies niet dan we er wel zien.

 

Bij inclusie is het vaker nog wat gevoeliger en moeilijker.

 

Voorbeeld: het lijkt ons moeilijk echt inclusief te zijn als onderneming  …. als je klanten je alleen kunnen bereiken op een digitale manier (website, smartphone, mails, ….). Er zijn nochtans digitale ondernemingen actief die zichzelf de waarde inclusie meegeven, zelfs in de statuten en er bijna elke maand over publiceren.

 

Eating-simultaniously-of-two-dishes-washing

Hier verbergt men (bewust of door er over te zwijgen) dat men zich laaft

-aan twee intrinsiek tegengestelde bronnen,

-en/of aan twee deontologisch of ethisch incompatibele bronnen,

-en/of aan twee wettelijk niet cumuleerbare bronnen.

 

Voorbeeld een: de anders zo open–en-directe-en-vranke Wetstraat -journalist (en later politicus) Siegfried Bracke kluste tijdens zijn werk (bij de onafhankelijke/neutrale VRT) volgens de pers jarenlang bij tegen betaling bij voor structuren van een Belgische politieke partij; het spreekt vanzelf dat men van professionele journalisten (die over de politiek commentaren leveren) verwachten kan dat ze zich niet laten betalen om bij te klussen door een bepaalde politieke partij.

Washing is van allle tijden, alle aarden, alle mensen?

Bronnen:

Https://www.primospopuli.com/en/the-culture-of-culture-washing/.

Follow The Money, Duurzame’ fondsen investeren in luchtvaart en fossiele industrie, nieuwsbrief dd. 25 11 2022.

PR & SAD & Belga (2012),  Zware straffen op grootste asbestproces ooit, in

https://www.standaard.be/cnt/dmf20120213_081, 13 februari, 15:02.

JTA & Belga (2012), Eternit: ‘Gelijkaardig proces in België moet ook kunnen’, 13 februari, 16:10.

Baumers, K. (2013), Asbestbaron Louis de Cartier de Marchienne (91) sterft net voor uitspraak, inhttps://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20130521_00591437, 22 mei, 06:00.

Https://www.demorgen.be/nieuws/voormalige-topman-eternit-ziet-straf-vernietigd-door-italiaans-hof-van-cassatie~bb9e7948/.

Https://www.humo.be/nieuws/dossier-asbest-gevangenisstraf-voor-ex-topman-eternit-vernietigd~b0a7a14b/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F.

Https://www.trouw.nl/binnenland/zo-kon-eternit-tientallen-jaren-zijn-gang-gaan-met-asbest~b18d4f80/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F.

Https://comiteasbestslachtoffers.nl/nieuws?page=7.

Https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/03/28/eternit-ook-in-beroep-veroordeeld–maar-schadevergoeding-fors-ve/.

X & Belga (2022), Monsanto ook in beroep veroordeeld tot betalen schadevergoeding aan kankerpatiënt die Roundup gebruikte, in https://www.standaard.be/cnt/dmf20220621_96015533, 21 juni, 18:27.

Ghijs, I., Eckert, M. (2021), ONKRUIDVERDELGER, Europa liet glyfosaat toe op basis van bedenkelijke studies, in https://www.standaard.be/cnt/dmf20210702_97774090, 3 juli, 03:25.

Https://truthinitiative.org/research-resources/tobacco-prevention-efforts/5-ways-tobacco-companies-lied-about-dangers-smoking; https://stopswithme.com/exposing-big-tobacco/big-tobacco-found-guilty/; https://applications.emro.who.int/docs/FS-TFI-198-2019-EN.pdf?ua=1.

Https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2879177/.

Https://www.apache.be/2022/05/05/zeeland-kreunt-onder-antwerpse-pfas-affaire.

Https://www.apache.be/2022/04/19/verborgen-antwerpse-pfas.

Https://www.apache.be/2021/12/08/waarom-zweeg-de-politiek-over-PFAS-vervuiling.

Https://www.apache.be/2022/01/06/zwijndrecht-welkom-pfas-gevarenzone. Https://www.apache.be/2022/03/31/thomas-goorden-pfas-pfos-politiek-interview.

Https://www.apache.be/2022/02/14/nieuw-antwerps-stadsdeel-pfas-gebied-ghelamco.

Https://www.apache.be/2022/02/08/de-wever-weyts-schauvliege-pfas-probleem.

Https://www.apache.be/2022/02/04/vervuilde-grond-omgeving-van-3m-moet-verwijderd-worden.

Https://www.apache.be/2022/01/28/lantis-zweeg-tegen-burgerbewegingen-over-pfas-vervuiling. Https://www.apache.be/2022/01/19/politiek-cynisme-ondergraaft-PFAS-PFOS-onderzoekscommissie.

Https://www.apache.be/2021/12/27/hoge-concentraties-korte-pfas-antwerpse-lucht;

Https://www.apache.be/2021/10/27/pfas-en-politieke-struisvogels.

Https://www.kennisinstituutbier.nl/expertpanel; FTM, Propaganda alcoholindustrie bereikt de huisarts, in FollowTheMoney, augustus 2022.

Https://www.towardssustainability.be/

Https://www.towardssustainability.be/en/board-directors

Https://www.towardssustainability.be/en/advisory-commission

Https://www.newb.coop/nl/over-newb/organisaties.

Https://www.financite.be/fr/article/label-financite-fairfin-le-1er-label-de-finance-solidaire.

Https://www.financite.be/fr/news/quand-lindustrie-sauto-controle.

Https://www.moustique.be/actu/consommation/2022/06/03/quand-lindustrie-sauto-controle-239592.

Https://www.moustique.be/actu/consommation/2022/06/03/quand-lindustrie-sauto-controle-239592).

Https://www.newb.coop/nl/over-newb/organisaties

Https://moneytalk.knack.be/geld-en-beurs/beleggen/duurzaamheidslabels-voor-beleggers-hoe-doorprik-je-de-verkooppraatjes/article-normal-1605773.html & Https://ethischbeleggen.com/towards-sustainability-wordt-het-duurzaam-beleggingslabel-van-febelfin-de-norm/

Https://www.mo.be/analyse/toon-de-belegger-dat-hij-met-zijn-geld-de-wereld-kan-veranderen

Https://www.triodos.be/nl/persberichten/2021/towards-sustainability

Coeckelbergh, D.(2022), De vzw-obligatie, Gompel-Svacina, ISBN 9789463713542, 409 p.;

Claerhout, P., Coverbel cvba (2022): “…SFDR kwam er om ‘greenwash’ tegen te gaan en om de  transparantie voor de belegger te vergroten….” (in https://ethischbeleggen.com/).

Decock, S. (2021), BELEGGEN, Alleen select clubje mag zich nog duurzaam noemen, in www.standaard.be, 17 maart, 03:25 h.

Decock, S. (2021), Wanneer is mijn fonds duurzaam?, in www.standaard.be, 20 maart, 03:25 h;

Decock, S. (2022),  BELEGGEN, Wittebroodsweken van duurzaam beleggen zijn definitief voorbij, in https://www.standaard.be/cnt/dmf20220812_97533262, 13 augustus, 03.25.

Coeckelbergh, D.(2022), De vzw-obligatie, Gompel-Svacina, ISBN 9789463713542, 409 p.

Https://www.hln.be/binnenland/argenta-moet-schadevergoedingen-betalen-voor-ontslagen-agenten~a0fc9710/.

Https://www.ubabelgium.be/nl/academy/master-class/item/872/avoid-d-i-washing-in-talent-attraction

Https://www.demorgen.be/nieuws/bracke-schreef-52-columns-en-9-interviews-voor-sp~b8c13342/

Ex-collega’s vinden dat Siegfried Bracke journalistiek ontsiert, in Mediakritiek.be, 28 januari.

Siegfried Bracke (N-VA) gaf één betaald mandaat niet aan, in Het Nieuwsblad, 15 februari.

Berlan, A., Carbou, G., Teulières, L. (2022), Greenwashing, Manuel pour dépolluer le débat public, ISBN 9782021492903, maart, E-book in Adobe ePub ;

Hervé, Y. (2020), Stop au greenwashing, Comment les marques peuvent nous aider à changer le monde?, ISBN 9782818809709, juni, E-book in Adobe ePub

Berg, C. (2016), Greenwashing – Fabriquer ses produits ménagers, ISBN 9782842218508, mai, E-book Adobe ePub

The Culture of Culture-Washing

Https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/consumer-rights-and-complaints/enforcement-consumer-protection/coordinated-actions/dieselgate_nl

Https://dieselgate.com/

Https://www.vroom.be/nl/nieuws/volkswagen-moet-sjoemeldiesels-terugbetalen-23283/ Https://www.vroom.be/nl/nieuws/rechter-is-volkswagen-rijders-niet-gunstig-gezind-22318/ Https://www.deingenieur.nl/dossiers/dieselgate

Teffer, P. (2017), Dieselgate, hoe de industrie sjoemelde en Europa faalde, Volt, ISBN 9789021407258, september, 288 p.

Ewing, J. (2017),  Het dieselschandaal, de schokkende waarheid achter de Volkswagenfraude, Xander Uitgevers B.V., ISBN 9789401605465, 464 p.

Https://www.vroom.be/nl/nieuws/porsche-zit-met-een-benzinegate-23653/

Https://www.vroom.be/nl/nieuws/moet-opel-100-000-dieselwagens-met-sjoemelsoftware-terugroepen-20842/

Https://www.vroom.be/nl/nieuws/heeft-mercedes-ook-geknoeid-met-zijn-dieselmotoren/

Https://www.vroom.be/nl/nieuws/audi-verdacht-van-sjoemelsoftware-op-a6-diesel-20144/

Https://www.standaard.be/cnt/dmf20211201_98249212

Https://www.standaard.be/cnt/dmf20211201_98249212

Https://www.standaard.be/cnt/dmf20210609_98455587

Https://www.test-aankoop.be/mobiliteit/auto-s/nieuws/dieselgate-uitspraak-italie

Https://www.hln.be/buitenland/volkswagen-schikt-dieselgate-zaken-in-twee-amerikaanse-staten~a57486fd/

Https://www.automobielmanagement.nl/auto-milieu/2022/05/30/volkswagen-betaalt-britse-dieselrijder-2-500-euro/

Https://www.automobielmanagement.nl/auto-milieu/2020/01/27/achtergrond-dieselgate-woekert-maar-voort/

Teffer, P. (2017), Dieselgate, hoe de industrie sjoemelde en Europa faalde, Volt, ISBN 9789021407258, september, 288 p.

Wood Industry, a business against nature, 2017, regisseur Marie Maurice, beschikbare talen: ENG & FR, duur: 52 minuten,  productie: Premières lignes, https://javafilms.fr/film/wood-industry-a-business-against-nature/.

DWM (2021), Klacht van rechtenstudenten gegrond – Shell reclames met claim CO2-vrij zijn misleidend, in                      https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2021/08/27/klacht-van-rechtenstudenten-gegrond-shell-reclames-met-claim-co2-                      neutraal-zijn-misleidend/.

Inrate (voor rekening van Greenpeace) (2021), Les fonds de développement durable n’orientent guère les capitaux vers le développement durable – Une évaluation statistique des fonds de développement durable en Suisse et au Luxembourg;

Https://www.greenpeace.org/luxembourg/fr/communiques-de-presse/11514/la-finance-pas-vraiment-verte-les-fonds-dinvestissement-durables-ne-font-pas-honneur-a-leur-nom-2/ ….

Gerretsen, I. (BBC Future)(2022), Environnement : pourquoi “bio” et “vert” ne signifient pas ce que vous pensez, in https://www.bbc.com/afrique/monde-60967759,  April 8.

Raskin, J., (2022), DE GROTE MARKT, Bij de bank is de klant niet altijd koning, in

https://www.standaard.be/cnt/dmf20220712_97804235, 13 juli, 03.25; Jaarverslag FSMA, 2021.

Https://www.eco-business.com/news/11-brands-called-out-for-greenwashing-in-2021/

Https://www.eco-business.com/news/8-brands-called-out-for-greenwashing-in-2020/

Coeckelbergh, D., Over NewB ‘To (New)B(e) of not to (New)(B(e)” (paperback: https://dirkcoeckelbergh.eu/winkel en e-pub: https://www.bol.com/nl/nl/p/to-new-b-e-or-not-to-newb-e/9300000132110605/).

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!