“De aarde moet wel plat zijn als het VB niet racistisch is”

Opinie -
vrijdag 16 november 2018 13:10
Een nieuwsgierige mens gluurt in deze gravure nieuwsgierig voorbij de platte aarde in het universum (Public Domain)

Volgens politicoloog Carl Devos in De Morgen is het Vlaams Belang geen racistische partij. David Van Petegehem weerlegt die stellingname. "Racisme-light is nog steeds racisme"

“Het Vlaams Belang kan niet meer gekwalificeerd worden als een racistische partij.” Dat is althans het oordeel van een tal opiniemakers en een rechter. In een artikel dat verscheen in Knack laat Peter Casteels politicoloog Carl Devos aan het woord die stelt dat het Vlaams Belang (VB) geen racistische partij is. Volgens Devos verwijst “racisme enkel naar de biologische component van rassen”.

Als de aanwezigheid van die component in de politieke ideologie van het VB ontbreekt, dan blijft het een vrijblijvend verwijt om de partij van racisme te beschuldigen. De Islamkritiek van het VB valt volgens Devos daarbuiten. Racisme is volgens Devos immers een misdrijf dat bestraft moet worden. Maar omdat het zelfevident is dat kritiek geen misdrijf is, valt het sterk te betwisten om de Islamkritiek van het VB als racistisch te zien.

Racisme is niet louter een juridische kwestie. De strijd tegen racisme kan niet enkel en alleen voor de rechtbank gevoerd worden. Carl Devos verliest bovendien uit het oog dat er achter het onherstelbare idee van ras een bepaalde manier van denken over menselijke verschillen schuilgaat die – in weliswaar sterk afgezwakte vorm – het nog steeds goed doet bij allerhande extreemrechtse partijen die overal in Europa mainstream dreigen te worden.

Op de website van de jongerenafdeling van het VB daagt men weliswaar “om het even welke tegenstander uit een verwijzing naar ras te vinden in welk Vlaams Belang-programma dan ook”. Maar dit is een valse uitdaging omdat sociale categorieën (volk, wit/blank, neger, crimigranten, moslim,…) de plaats kunnen innemen van de notie van ras. De logica van wat de Duitse socioloog Wulf D. Hund negatieve socialisering noemt blijft wel intact.

In racismeonderzoek gebruikt men ook vaak het concept ‘racialisering’. Hier gaat het dan niet om ‘ras’ zelf, maar over het proces dat ertoe leidt bepaalde groepen te zien als raciale groepen. De racialisering of negatieve socialisering van moslims heeft dan als resultaat dat ze precies een ras zouden zijn. Maar moslims zijn natuurlijk geen ras. Het beste onderzoek leert daarentegen wel dat in racialiseringsprocessen steevast sprake is van een constante bemiddeling tussen biologisch verschil en culturele andersheid.  

“Ze zijn hier niet op hun plaats”

Wat racisme is, valt moeilijk te vatten in één definitie. Racisme wijst op een negatieve verhouding tot het bestaan van de ander. In de racistische verbeelding maakt de ander deel uit van een bepaalde menselijke out-groep, waarvan de aanwezigheid als ondraaglijk wordt ervaren. Dat kan vele gedaantes aannemen en het is in voortdurende ontwikkeling. Voor zover de aanwezigheid van de ander als een ondraaglijke last wordt gezien, vertrekt elke vorm van racisme vanuit de existentiële ervaring dat er alleen maar mensen kunnen zijn zoals diegene die tot de in-groep behoren, en omdat de ander van de out-groep dat niet is, worden ze als being out of place gezien, horen ze hier niet thuis.

In racisme draait het vooral om hoe de in-groep zichzelf ziet. De echte dan wel ingebeelde verschillen die men bij de ander detecteert spelen natuurlijk wel een rol. De paradox is alleen dat in de racistische verbeelding de ander wordt gezien als een gedegenereerde versie van de in-groep (bv. ‘ze leven nog in de middeleeuwen’). De ander wijkt af van het ideaalbeeld van wat mens-zijn betekent.

Zoals reeds aangestipt is het ook van groot belang te begrijpen dat het onderscheid tussen biologisch en cultureel racisme op een valse tegenstelling berust. In elke vorm van racisme zijn biologische en culturele kenmerken steevast met elkaar verweven. Racisme zonder de evocatie van het lichaam van de ander is eigenlijk ondenkbaar.

Het beste soort van onderzoek in de genetica en de biologische antropologie laat weliswaar zien dat biologische rassen niet in mensen bestaan. Maar veel onderzoek laat zien dat ras een sociale realiteit is en dat het in elke vorm van racisme aldus steevast draait rond biologie (lichamen) en cultuur (religie, ethische overtuigingen, eetgewoontes, klederdracht,…). Het moet dus letterlijk genomen worden als er wordt beweerd dat bepaalde culturele uitingen (de Islam bv.) vreemd zijn aan Europa en hier niet thuishoren, dat betekent immers ook dat de mensen met deze culturele belevingen hier niet op hun plaats zijn.

Dat bepaalde menselijke groepen niet beantwoorden aan ‘ons’ ideaal mensbeeld en dat ze daarom hier niet thuishoren is de geleefde, geëmotioneerde en bovenal verwarde ervaring die aan de basis ligt van elke vorm van racisme. Op grond daarvan kan er op verschillende manieren een racistische politiek in werking treden tegen de ondragelijke last van de ‘bio-culturele’ aanwezigheid van de ander.

Er liggen dan juist geteld vijf oplossingen in het verschiet: discriminatie, assimilatie, segregatie, deportatie, genocide. Discriminatie is de huidige geïnstitutionaliseerde situatie. Assimilatie is de droom van de nationalistische hardliners binnen het N-VA. Segregatie en/of deportatie zijn een mogelijke uitkomst als het VB aan de macht komt. Genocide is het absolute nulpunt van racisme.

Make white Europe great again  

In de jaren negentig toen de burgeroorlog volop woedde in het uiteengevallen Joegoslavië waarschuwde de Franse socioloog Jean Baudrillard voor de opmars van een “wit fundamentalistisch Europa”. Tijdens de laatste gemeenteraadsverkiezingen voerde het VB de verkiezingsstrijd met de slogan ‘eerst onze mensen’. Velen vroegen zich toen af wie ze daarmee op het oog hadden en of het een zachtere versie was van de klassieke slogan ‘eigen volk eerst’.  

Maar hierover kan weinig misverstand bestaan: ‘Eerst onze mensen’ is wit fundamentalisme. Met ‘eerst onze mensen’ doelt het VB op alle mensen in Vlaanderen die zij als Vlaams en wit zien. Allochtonen, vluchtelingen, nieuwkomers, moslims en niet-Belgische stemgerechtigden horen daar niet bij. Volgens één van de officiële partijstandpunten worden zelfs arbeiders die aan de andere kant van de wereld meedraaien in het economische circuit van fair trade niets gegund.

Het wit fundamentalisme wordt bovendien ook heel sterk in beeld gebracht in de politieke beeldcommunicatie van het VB. Het beeld dat bij de verkiezingscampagne ‘eerst onze mensen’ hoort is een witte vrouw die een kind op de rug draagt.  Het valt zelfs op dat het VB iets heeft met witte vrouwen. Met de vrouw brengt het VB de biologische component van haar racistische ideologie in beeld. Al vanouds staat de vrouw symbool voor vruchtbaarheid.

In de geracialiseerde verbeelding van het VB garandeert de witte Vlaamse vrouw het voorbestaan van de witte Vlaamse cultuur – dat is biologie en cultuur samengebald in krachtige symboliek. Daar kan zelfs geen twijfel over bestaan, want in navolging van het Duitse Alternative für Deutschland (AfD) vatte het VB in januari 2018 haar verkiezingscampagne aan met een opvallend campagnebeeld waarin de geïdialiseerde witte Vlaamse vrouw wordt gedehumaniseerd tot een biologische kweekmachine. De AfD-affiche toont de buik van een in een graslandschap liggende, zwangere witte vrouw en met grote drukletters daarboven de veelzeggende boodschap: “Neue Deutsche?” Macher Wir Selbe”. In de VB-versie van deze bio-politieke propaganda zien we een zwangere rechtopstaande vrouw die naar haar eigen buik kijkt met daarboven in grote letters de lichtelijk aangepaste boodschap: “Nieuwkomers? Die maken we zelf”.

Maar goed, deze bio-politieke nieuwkomers-ideologie staat veraf van het Lebensborn-programma van Heinrich Himmler, want het is waar dat pseudowetenschappelijke theorieën over de noordelijke rassen geen enkele rol spelen in het partijprogramma van het VB. Nochtans sluit deze bio-politieke propaganda naadloos aan op de pan-Europese droom van Maurice Bardèche (1907-1998), één van de bekendste naoorlogse ideologen van het fascisme en traditioneel gezien één van de huisideologen van het VB. De geestelijke vader van het Vlaams Blok, Karel Dillen, vertaalde in 1951 één van zijn boeken, Neurenberg, het beloofde land waarin Bardèche een groot vraagteken plaatst bij de Shoah. 

Volgens Bardèche kon in het licht van de Franse arbeidsimmigratiepolitiek het voorbestaan van het naoorlogse Europa enkel gegarandeerd worden als de superioriteit van het ‘witte ras-alleen’ terug wordt opgeëist. Geen wonder dus dat Bart Claes, de huidige voorzitter van VB-jongeren ook de jeugdpresident is van #MakeEuropeGreatAgain, wat de facto betekent dat wit Europa terug groot moet worden. Het VB is niet zomaar louter een Vlaams-nationalistische partij: ze huldigt nog steeds de pan-Europese idealen van Karel Dillens grootste ideologische held van het naoorlogse fascisme.

De droom van een wit Vlaanderen in een wit Europa laat weinig aan de verbeelding over. Wat als de Europese cultuur wordt gezien geraakt hier verweven met huidskleur en is wederom een voorbeeld van een ideologische fusie van biologie en cultuur. Nochtans hebben VB-voorzitter Tom Van Grieken en zelfs Filip Dewinter er verschillende keren op gewezen dat huidskleur er niet toedoet.

In wetenschappelijke zin hebben raciale categorieën zoals wit en zwart inderdaad geen enkele betekenis, maar wel in een ideologische zin. Als huidskleur er niet toedoet, dan geldt dit natuurlijk ook voor de eigen huidskleur. Maar in de politieke beeldcommunicatie van het VB draait het enkel om witte vrouwen, mannen en kinderen. In opiniestukken op de website van het VB gaat het geregeld over de ‘witte stadsvlucht’, ‘de bange blanke man’ en de ‘schaars overgebleven witte scholen’ in Antwerpen.

Het is daarom van belang om voor ogen te houden dat er in racisme eveneens sprake is van een dialectiek: trots zijn op je eigen volk wordt afgemeten aan het negatieve oordeel dat men velt over de ander. Geen Vlaamse grond en identiteit zonder de racialisering van de ander. De ander wordt gezien als een Fremdkörper, want zoals een VB-liedje luidt, bevinden we ons hier op Vlaamse grond. Bloed speelt weliswaar geen rol meer in deze ideologische verzinnebeelding, maar de bodem wel.

De huidskleur van de ander doet er bovendien wel toe bij het VB. Toen Dewinter in opspraak kwam voor zijn ‘n-woord-tweet’ nam Van Grieken zijn verdediging op zich. Volgens Van Grieken is er geen verband tussen het onaanvaardbare Engelse scheldwoord ‘n-woord’ en het volgens hem perfect Nederlandse woord ‘n-woord’. Ter ondersteuning hiervan beroept hij zich op Van Dale dat het woord ‘n-woord’ omschrijft als “lid van een van de zwarte rassen die oorspronkelijk uit Afrika afkomstig zijn (door sommigen als scheldwoord ervaren)”.

Wie deze archaïsche woordverklaring onderschrijft, moet wel erkennen dat huidskleur ertoe doet, en bovendien aannemen dat er verschillende zwarte rassen bestaan, wat een negentiende eeuwse opvatting was die wetenschappelijk gezien allang achterhaald is. Er zijn geen zwarte rassen want er zijn geen biologische rassen. Wie het woord ‘n-woord’ in de mond neemt, heeft het etymologisch gezien op onvermijdelijke wijze over huidskleur en dreigt bepaalde mensen te beoordelen op basis van hun huidskleur. De kleurenblinde mentaliteit waar Van Grieken zich achter denkt te kunnen schuilen kan in deze semantische kwestie niet overtuigen.

“Anti-blank racisme”

In een opiniestuk uit 2017 op Doorbraak schrijft Van Grieken in een moeilijk te volgen gedachtenkronkel dat er geen sprake kan zijn van omgekeerd racisme, maar wel van anti-blank racisme. Anti-blank racisme bestaat zeker, zoals bijvoorbeeld het zwarte nationalisme in de Verenigde Staten of bepaalde strekkingen binnen het afrocentrisme.

Natuurlijk worden witte mensen ook geregeld geracialiseerd in moppen en krijgen ze allerhande racistische beledigingen over zich heen. Maar in Vlaanderen zijn er geen bewegingen actief die deze nationalistische/afrocentrische ideologieën aanhangen en het valt moeilijk in te zien dat de Islam theologisch gezien gericht is tegen witte mensen.  Belangrijker is dat witte mensen niet door zwarte mensen of door andere mensen van kleur op basis van de vijf raciale criteria van de Belgische antiracismewetgeving worden gediscrimineerd.

In omgekeerde zin voert de Frans-Senegalese historicus Pap Ndiaye terecht aan dat racistische beledigingen minder doorwegen dan effectieve vormen van discriminatie waarmee vele gekleurde mensen in Vlaanderen te maken krijgen op de woon- en arbeidsmarkt.  Het existentiële gevoel om uitgesloten te worden weegt veel zwaarder door en oefent een negatieve invloed uit op de levenskansen van de gediscrimineerde ander.

Tijdens een verkiezingsdebat in Antwerpen georganiseerd door de Afrikaanse jongerenbeweging Kilalo vatte één van de toehoorders de situatie heel goed samen toen ze vertelde dat witte mensen en partijen in Vlaanderen het recht hebben om racistische opvattingen erop na te houden. Het punt is alleen dat zij als zwarte vrouw daar niet onder hoeft te lijden. Dit is geen slachtofferdenken. Veel empirisch onderzoek toont aan dat racisme een gezondheidsrisico inhoudt. Het komt er nu op aan om dit soort van onderzoek dat vooral in de VS wordt verricht ook in Vlaanderen uit te voeren. 

Het feit dat Van Grieken en het VB geloven dat anti-blank racisme een groeiend probleem is in Vlaanderen is in werkelijkheid een politieke strategie. Hiermee proberen ze wat de Engelse sociologe Miri Song omschrijft als ‘een cultuur van raciale gelijkwaardigheid’ te installeren. De cultuur van raciale gelijkwaardigheid mondt uit in een wit slachtofferverhaal. Iedereen wordt op hetzelfde hoogte in de samenleving geplaatst: niemand gaat meer vrijuit zodat ook iedereen van racisme kan beschuldigd worden.

Witte mensen krijgen op die manier het recht om het racisme van de ander aan te klagen en zichzelf voor te stellen als het slachtoffer ervan. Sommige extreemrechtse partijen in Europa gaan zelfs zover om in verkiezingscampagnes de rollen om te keren en duwen hun ‘eigen’ landgenoten in de beklagenswaardige rol van de onderdrukte Noord-Amerikaanse indiaan (Lega Nord in Italië) of zwarte mensen (Schweizerische Volkspartei in Zwitserland). Het is een gefrustreerde reactie van een ideologische valsspeler die vaststelt dat hij ondanks zijn vals spel aan de verliezende hand is – dat is althans zijn inschatting van de situatie. Hij ziet de grond onder zijn voeten wegzakken en verliest de controle over het debat, want de ander spreekt terug en emancipeert zich in een witte samenleving waarin het tot op heden een ondergeschikte rol heeft moeten spelen.

Die tijd is voorbij. Het feit dat Europa tijdens de afgelopen decennia sterk gediversifieerd is geraakt is een onomkeerbaar gegeven. Als je dan verdedigt dat Europa terug groot moet worden, wat vraagt om een witwasoperatie, zoals het in november 2017 expliciet werd verkondigd tijdens een massabetoging in Polen, dan is dat een zorgwekkende evolutie.

Wachten op de Tartaren

Religie is niet denkbaar zonder religiekritiek. De geschiedenis van het Christendom kan volledig geschreven worden als religiekritiek, om te beginnen met Jezus van Nazareth die de Farizeeërs op de korrel neemt. Vervolgens Paulus die kritiek levert op bepaalde Joodse rituelen (de besnijdenis en de spijswetten) en het veelgodendom. Augustinus bekritiseert de Manicheeërs en zo loopt dat eeuwenlang door tot de hedendaagse religiekritiek van de nieuwe atheïsten. Religiekritiek kan inderdaad niet meteen gelijkgeschakeld worden met racisme. Kritiek op extremistische varianten van religieuze beleving die in alle wereldreligies voortkomen is gerechtvaardigd.

Het VB zet met haar Islamkritiek echter een stap verder en orakelt dat de Islam niet thuishoort in Europa. Ze laten eveneens uitschijnen dat de Islam voor de deur staat en dat Europa onder de voeten zal gelopen worden. Immigratie wordt gezien als het paard van Troje en dus gaat het niet enkel om een religie maar ook om de mensen erachter die naar hier komen en waarvan wordt gelooft dat ze voortplanting gebruiken als een geheim wapen om Europa te islamiseren. 

Een opvallend kenmerk van racisme is ook – volgens de onlangs overleden Canadese politieke wetenschapper Moishe Postone – dat de ander steevast over een enorme macht lijkt te beschikken. Hiermee verwijst hij naar de samenzweringstheorieën in het antisemitisme; de vrees dat Joden achter de schermen de touwtjes in handen hebben en de wereld willen veroveren.

Het VB-discours over de Islam stuurt daar ook heel duidelijk op aan. Maar tot nu toe blijft het wachten op de inval van de Tartaren, net zoals in de roman De woestijn van de Tartaren van de Italiaanse schrijver Dino Buzzati (1906-1972). In dat verhaal wordt de protagonist erop uitgestuurd om als officier de wacht te houden op een afgelegen militaire post. De vijand laat echter op zich wachten en duikt niet op vanuit de woestijn. Het enige onheil dat zich op de wachtpost voltrekt is de leegte en zelfvervreemding.

Dat is misschien ook het noodlottige gevolg van een volgehouden Islamkritiek. De obsessie die velen met de Islam tot ontwikkeling hebben gebracht sinds 9/11 voedt een ongelukkig bewustzijn. Wie zijn eigen identiteit afmeet aan een voortdurende obsessionele kritiek van de leefwereld van de ander vernietigt uiteindelijk zijn eigen menselijkheid. Dit soort van obsessionele kritiek valt niet te verwarren met een gefundeerde religiekritiek, bovendien moet zo’n kritiek constructief blijven. De Islamkritiek van het VB en haar ideologen staat daar mijlenver van af.

Deportatie en segregatie

Afhankelijk van de omstandigheden en machtsverhoudingen moet racisme in de praktijk omgezet worden. Er moet vroeg of laat politiek gehandeld worden. Alleen kunnen de verdere evoluties en uitkomsten van zo’n politiek handelen niet voorspeld worden. Maar we kunnen wel de inschatting maken dat het dan wel eens heel fout kan gaan lopen. De geschiedenis van Europa biedt op dat vlak talrijke dramatische voorbeelden, van pogroms tot vernietigingskampen en van deportatiepraktijken tot het bouwen van muren en afspanningen. Op grond daarvan kunnen we de inschatting maken dat het VB bij een machtsovername zal overgaan tot een politiek van deportatie en/of segregatie om de Vlaamse identiteit te beschermen. De VB-campagne ‘keer tevreden terug’ uit 2011, in beeld gebracht met een vliegtuig van Air Maroc, wijst alvast op plannen voor een deportatiepolitiek. Een foto van Tom Van Grieken met de Franse huisideoloog van Nouvelle Droite, Alain de Benoist is een aanwijzing op een mogelijk politiek plan voor segregatie. Volgens de analyses van De Benoist kan de ‘multiculti’ enkel maar uit de wereld geholpen worden door het recht op verschil te verdedigen, wat in praktijk onvermijdelijk zal leiden tot segregatie.

Natuurlijk staat het iedereen vrij te geloven dat deze twee mogelijke politieke scenario’s niet ingegeven zijn door racisme en het VB veeleer te zien als een fatsoenlijke rechtse partij met een legitieme kritiek op minderheden in Vlaanderen. Het kan allemaal in een democratie – de vraag is alleen wie dan voor de gevolgen zal instaan, tenminste als de democratie en de rechtstaat dan nog niet aan diggelen zijn geslagen.

Racisme-light is nog steeds racisme

Ter afsluiting: wat links en rechts is, doet er vandaag in de politieke arena van Vlaanderen nog steeds toe. Het is een bepalende factor in het racismedebat dat steeds opnieuw de gemoederen verhit wanneer er zich feiten voordoen die als racistisch worden gezien. Ter rechterzijde worden de feiten dan steevast gerelativeerd omdat ze geloven dat racisme een uitgehold concept is: het concept wordt misbruikt door de linkerzijde en minderheden grijpen voortdurend naar het concept om zich in hun slachtofferrol te kunnen omwentelen.

Op de website van VB-jongeren lezen we hierover het volgende: “Is het je ook al opgevallen dat ‘racisme’ nooit wordt uitgelegd door tegenstanders die het maar al te graag gebruiken?”. Vervolgens formuleren ze een definitie van racisme als “de haat of de minachting voor een ander volk”. Hieruit kan dan volgens VB-jongeren geconcludeerd worden dat het VB geen racistische partij is, want gevoelens van haat en minachting zijn hen totaal vreemd. Verder staat er te lezen dat het VB opkomt voor alle Vlamingen omdat ze het recht hebben om zichzelf te zijn. Net omdat ze dat belangrijk vinden, valt het moeilijk in te zien waarom ze dat “recht om zichzelf te zijn” aan anderen zouden ontzeggen. De liefde voor het eigen volk rechtvaardigt echter wel een kritiek op de multiculturele samenleving, hoewel ze er van overtuigd zijn dat “huidskleur of raciale afstamming” daarin geen enkele noemenswaardige rol speelt.

Ik geloof echter dat ik duidelijk heb aangetoond dat het in racisme nog niet zozeer draait over de al dan niet ingebeelde ‘andersheid van de ander’. In de concrete ideologische situatie van het VB wordt het ‘eigen volk’ op raciale gronden gedefinieerd: sloganesk klinkt het ‘eerst onze mensen’ en dat wordt verder in beeld gebracht met een Vlaamse witte vrouw met een kind op haar rug, die akelig genoeg ook dienst doet als biologische kweekmachine. Dit is wit fundamentalisme.

Het VB mag dan wel keer op keer beweren dat de huidskleur of raciale afstamming van de ander geen enkele rol speelt. Maar het kan niet verbergen dat daarentegen wel het eigen zogenaamde ras (het blanke Europese ras), huidskleur (wit), en nationale afstamming (Vlaming) een symbolische rol spelen in hun politieke ideologie.

De ander wordt in dit ideologisch verhaal letterlijk naar de achtergrond geduwd. De ander wordt enkel afgemeten aan het eigen geracialiseerde zelfbeeld. Hiermee is aangetoond dat de politieke ideologie van het VB een racistische component bevat.  Daar valt helemaal niets op af te dingen.

Het gegeven dat Carl Devos en verschillende andere opiniemakers nu beweren dat het VB geen racistische partij is, maakt dat ze het racisme salonfähig maken. Hiermee zetten ze de sluizen wagenwijd open voor een ideologische verbreding tussen het NVA en het VB. Het feit dat beide partijen elkaar als concurrenten zien zal een xenofoob-gespierd populistisch discours enkel maar meer slagkracht geven. Dat is een gevaarlijk pokerspelletje, waar minderheden in Vlaanderen wederom het gelag voor zullen moeten betalen. Racisme-light is nog steeds racisme.   


David Van Peteghem (1976) studeerde wijsbegeerte (UA) en theologie en religiewetenschappen (KUL). Hij is mede-auteur van het boek Samen Vooruit in Antwerpen (Critica, 2018) uitgebracht onder redactie van hoogleraar sociologie Stephen Bouquin (Université Paris Saclay)

Bronnen:

  • Casteels, P. (2018, Oktober 30) Hoe racistisch is het Vlaams Belang nog? ‘Het cordon heeft de tegenstanders lui gemaakt’ 
  • Hund, W. D. (2006). Negative Vergesellschaftung: Dimensionen der Rassismusanalyse. Westfälisches Dampfboot.
  • Garner, S. (2017). Racisms: an introduction. Sage.
  • Wolfe, P. (2016). Traces of history: Elementary structures of race. Verso Books.
  • Wade, P. (2015). Race: an introduction. Cambridge University Press.
  • Marks, J. M. (2011). The alternative introduction to biological anthropology. New York: Oxford University Press.
  • Deleuze, G., & Guattari, F. (2013). Mille plateaux: Capitalisme et schizophrénie, 2. Minuit.
  • Doron, C. O. (2016). L’homme altéré: races et dégénérescence (XVIIe-XIXe siècles). Editions Champ Vallon.
  • Jean, B. (1995). Le crime parfait. Paris: Editions Galilée.
  • Bar-On, T. (2016). Where have all the fascists gone?. Routledge.
  • Miles, R. (2004). Racism. Routledge.
  • De Morgen (2017, Januari 5). Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken: “Niets mis met het woord neger”
  • Van Grieken, T. (2017, Oktober 5). Minderheid in eigen land
  • Ndiaye, P. (2008). La condition noire: essai sur une minorité française. Calmann-Lévy.
  • Song, M. (2014). Challenging a culture of racial equivalence. The British journal of sociology, 65(1), 107-129.
  • Postone, M. (2008, Augustus 26). Anti-semitism and National Socialism
  • Buzatti, D. (2016). De Woestijn der Tartaren. Wereldbibliotheek (vert.)


Content

take down
the paywall
steun ons nu!