In de dystopische absurde satire The Lobster fileert de jonge Griekse filmmaker Yorgos Lanthimos (°1973) de obsessie van onze conformistische maatschappij voor koppels en een streng gereglementeerd bestaan maar ook de hypocrisie waarmee verbodsbepalingen worden voorgesteld als expressie van individuele vrijheid.

De regisseur van Dogtooth (over overbeschermende ouders die hun kinderen opsluiten) en Alps (over mensen die rouwende mensen bijstaan door overledenen na te spelen) speelt in The Lobster met ideeën over ware liefde en menselijke relaties in een behoudsgezinde samenleving.

Wie geen partner heeft belandt in een afgelegen hotel waar hij of zij 45 dagen krijgt om, met de hulp van een indoctrinatieprogramma, een partner voor het leven te vinden. Wie mislukt vera
ndert na die periode in een dier naar keuze.

Dat was een hond in het geval van de broer van David (Colin Farrell). Zelf kiest die voor een kreeft (want in staat oud te worden wanneer ze niet in een keuken verzeilt). De uitdaging is iets gemeenschappelijks te vinden bij een van de andere hotelgasten.

Wat moeilijk blijkt voor Davids mankende en lispelende vrienden maar quasi onmogelijk voor hemzelf. Hij besluit de rol van verliefde man te spelen en kiest voor een ‘harteloze’ vrouw als partner. Uiteraard verraden emoties (na de dood van zijn broer/hond) hem en moet hij vluchten naar de in het woud kamperende (en sporadisch opgejaagde) rebellen.

Liefde doet pijn

Het door Farrell vertolkte hoofdpersonage is een grappige, kwetsbare, sympathieke loser die in zijn blinde liefdesdrang de emotieloze wereld van bewaking en regels door elkaar schudt. Maar The Lobster blijft vooral een absurde, surrealistische komedie over een ongeneeslijke ziekte: liefde. En liefde doet pijn. Een gesprek met Yorgos Lanthimos, winnaar van e Juryprijs in Cannes.

Heb je de indruk dat jonge Griekse filmmakers creatief en kritisch reageren op de crisis van de laatste jaren?

“De filmmakers die nog in Griekenland leven en werken wel. Zelf woon ik al vier jaar in Londen en die afstand van mijn geboorteland heeft toch wel een impact, ik heb minder het gevoel van urgentie en frustratie dat ik bij een aantal generatiegenoten bespeur. Ik denk dat mensen veel dingen projecteren in mijn films, dingen anders interpreteren omdat ik een Grieks cineast ben.

Ik ben al een tijdje bezig en kon juist mijn eerste film Kinetta (2005) maken omdat er toen veel geld beschikbaar was voor de Griekse cinema. Wat nu niet meer het geval is. Bovendien konden
we toen als cineasten commercials draaien waardoor we inkomsten hadden en niet zo nodig betaald moesten worden voor onze films.

Toen ik mijn doorbraakfilm Dogtooth (2009) maakte was er van een crisis ook nog geen sprake. Dat verhaal van ouders die hun kinderen opsluiten in een waanwereld had dan ook eerder een universeel karakter.”

Hoe moeilijk was het om The Lobster gefinancierd te krijgen?

“Erg moeilijk, daarom is het ook een Europese co-productie tussen Groot-Brittannië, Ierland, Frankrijk, Nederland en Griekenland geworden. Het scenario kon niet zomaar in een vakje geplaatst worden, de stijl en sfeer waren moeilijk te definiëren.

Maar wanneer je uiteindelijk de mensen vindt die er zich achter willen zetten gaat alles plots vlot. Ik voelde me door de producenten erg gesteund om de film te maken zoals mijn vaste scenarist Efthimis Filippou en ik hem voor ogen hadden. Dat was belangrijk want The Lobster (2015) is de eerste film die ik in het Engels opnam en volledig op locatie in Ierland draaide.

Doordat ik over een groter budget beschikte dan bij Dogtooth en Alps kon ik bovendien uitgesproken esthetische keuzes maken. Er waren overigens nog landgenoten betrokken bij de film: Directeur Fotografie Thimios Bakatakis en de ‘Heartless Woman’ Angeliki Papoulia.”

Een cinema zonder labels

Zie je The Lobster als een romantische sciencefiction film of als een surrealistische zwarte komedie?

“Ik hou niet zo van labels en maak graag films die niet zo gemakkelijk te typeren zijn. The Lobster is voor mij zeker geen sciencefiction, het is een zeer hedendaagse film. Het verhaal speelt zich af in een parallelle wereld met eigen regels maar het is erg vertrouwd en gelijkend op wat we nu ervaren. Het is gewoon een andere kijk op onze realiteit. Tegelijk romantisch, grappig en donker.”

De verhalen die je vertelt in Dogtooth, Alps en The Lobster lijken te draaien rond zowel de moeilijkheden die mensen hebben met emoties als een samenleving die zijn burgers tracht te controleren.

“Wat me boeit is hoe men niet enkel de gevoelens maar vooral ook de gedachten van mensen tracht te controleren. Wanneer ik zie hoe de maatschappij ons dagelijkse bestaan wil reguleren vraag ik me af hoe vrij we wel zijn om te denken en voelen wat we willen.

Ik vraag me ook af hoe men ons gedrag wil bepalen en of er geen dingen zijn die veranderd zouden moeten worden opdat we ons echt vrij zouden voelen. Die zaken kwamen reeds aan bod in Dogtooth en Alps en nu dus ook in The Lobster.”

Colin Farrells personage ziet een mogelijkheid om te ontsnappen uit het erg gereguleerde hotel maar de rebellen in het woud bouwen een haast even controlezieke, disfunctionele en gekke samenleving op.

“Dat is natuurlijk de ironie van de situatie en geeft aan hoe diepgeworteld het zit. Ik hou erg van het verhaal van een personage dat de kracht vindt om uit een verstikkende, autoritaire samenleving te ontsnappen en lid te worden van een samenleving die het tegenovergestelde lijkt op het vlak van structuur en regels. Maar uiteindelijk besef je dat het allemaal niet zo verschilt van de wereld waaruit hij ontsnapt is waardoor alles opnieuw beklemmend aanvoelt. De vraag is of welke structuur ook kan werken voor iedereen.”

Moet er een ander systeem komen of moeten we op een andere manier met elkaar gaan omgaan?

“Dat vraag ik me af. Ik probeer de moeilijkheden die we ondervinden bloot te leggen en te onderzoeken zodat mensen kunnen beginnen na te denken over alternatieven.”

Onderzoek naar menselijke relaties

The Lobster is ook een satire over hoe we kijken naar relaties.

“Ik wil niet spreken over een satire maar ik ben inderdaad wel bezig met het onderzoeken van relaties. Wat me fascineert is de druk die op ons wordt uitgeoefend om in een relatie te zijn, het heersende idee dat we niet gelukkig kunnen zijn wanneer we alleen blijven. Het is opvallend hoe het idee van alleen zijn wordt verbonden met dat van een mislukking.

De samenleving spoort ons aan om snel een partner te vinden en suggereert daarvoor allerlei strategieën. Samen met mijn co-scenarist Efthymis Filippou heb ik die zaken voor The Lobster uitvergroot en tot het uiterste doorgedreven. Gewoon de realiteit tonen interesseert ons niet.”

Dat levert een kijkervaring die me herinnert aan de films van Luis Buñuel, de Spaanse regisseur van Le charme discret de la bourgeosie, Le fantôme de la liberté en Cet obscur objet du désir.

“Dat is flatterend want ik ben dol op de films van Luis Buñuel, maar ik tracht als filmmaker niemand te imiteren. Noch op het vlak van stijl, noch op vlak van sfeer of thematiek. Ik bewonder veel filmmakers en in verschillende periodes van mijn leven laat ik me door andere cineasten inspireren.

Ik spiegel me niet aan specifieke regisseurs en films maar tracht op een zo origineel mogelijke wijze eigen films te maken waarin elementen van mijn inspiratiebronnen geïntegreerd zijn. Ik ben geïnspireerd door cinema in het algemeen en door filmtaal.

Ik hou ook van Robert Bresson, John Cassavetes, Stanley Kubrick, Luis Buñuel zoals gezegd, Miklos Jancso,… Een ruime en diverse groep eigenzinnige filmmakers die me vooral aanzet om iets heel persoonlijk te maken.”

Een open einde

Wat je gelukt is met de aan Buñuels Un Chien Andalou herinnerende oogscène aan het einde van The Lobster. Een scène die veel spanning bevat. Hoe bepaal je hoe ver je kan gaan in het tonen van dingen?

“Het einde van The Lobster zag er altijd uit zoals het er nu uitziet. Je moet alleen kiezen op welk moment je stopt. Daarbij laat je je leiden door de vraag wat er nodig is. Ik dacht niet dat je in deze scène en deze film iets heel gewelddadig moest zien. Je hoeft zelfs niet te weten of het gaat gebeuren.

Ik verkies een open einde dat de kijkers aanzet om zich vragen te stellen en eigen antwoorden te ontwikkelen, zelf te bepalen wat er kan en gaat gebeuren. Het gaat om een zeer belangrijke levensvraag: wanneer je liefde gevonden hebt, wat ben je bereid om ervoor te doen? Gaat hij naar haar terugkeren of wegvluchten? Ik wil geen definitief antwoord geven of een visie opdringen dus moest het open genoeg blijven zodat de toeschouwer zelf kan beslissen”

Je zet mensen aan om vragen te stellen.

“Inderdaad, zo leren mensen ook dingen over zichzelf. Wanneer ze nood hebben aan een eenduidig antwoord op de vragen die de film stelt ontdekken ze iets over hun eigen verlangens, gevoelens en ideeën. Over of ze alleen willen leven of niet, over hoe ze de druk van de samenleving ervaren, over wat liefde voor hen betekent,….”

De kreeft en het hotel

Met deze filmtitel en dit thema verwacht diezelfde toeschouwer misschien een transformatie aan het slot. En je toont uiteindelijk een meer inwendige transformatie. Speel je bewust met deze verwachting?

“Ik ga ervan uit dat mensen naar de bioscoop trekken met voorkennis over mijn werk en over deze film zodat ze niet denken dat Colin Farrell in een kreeft gaat veranderen. Ik maak me ook geen zorgen over de verwachtingen van het publiek.

De film is wat hij is. Je kan je overgeven aan de film en er van genieten of je kan er met onbegrip naar kijken en dan haak je af. Welke andere gedachten je ontwikkelt bij het naar de bioscoop gaan en het bekijken van de film kan ik niet controleren. Daarom hou ik er ook geen rekening mee.”

De hotelscènes hebben een retro-look. Wou je ze ook kil maken?

“Voor mij zijn de hotelscènes helemaal niet koud. De locatie en de sfeer zijn een mix en contrast van iets mooi en idyllisch – met een fraai landschap, een prachtig hotel en mooi geklede gasten – waar mensen vertroeteld worden en tegelijk een omgeving die aanvoelt als een gevangenis. De koelheid die je ervaart vloeit misschien voort uit die juxtapositie van iets mooi en iets benauwend, onderdrukkend, donker.”

Er is een groot verschil tussen de wereld van hotel en die van het woud.

“Het landschap en de locatie zijn zo verschillend dat we ons meteen in een andere wereld bevonden, daar moest ik zelf niet veel aan toevoegen. Het kwam er voor ons enkel op aan om tijd te nemen voor die nieuwe wereld en ons aan te passen. Dat ging snel want je zit visueel meteen in een compleet andere wereld.”

Het woud is een heel aardse wereld, in fel contrast met het hotel dat met zijn corporate meubilair een meer kunstmatige uitstraling heeft.

“Het hotel moest heel vertrouwd ogen maar via de details diende duidelijk te worden dat het voor een heel ander doel was ingericht. Daarmee wou ik spelen.”

Je speelt ook met de oprechtheid van mensen en de kwetsbaarheid van mooie liefdesverhalen zoals de relatie tussen het koppel dat dit vrijgezellenhotel uitbaat.

“De scène waarin onder druk maskers afvallen geeft aan dat je heel oprecht van iemand kan houden maar dat er toch ook grenzen zijn aan die liefde”.

Deadline in zicht

The Lobster herinnert aan Logan’s Run van Michael Anderson waar het leven van mensen eindigt wanneer ze dertig worden. Een deadline verandert je kijk op het leven.

“Die film heb ik niet gezien maar het klopt dat je onder tijdsdruk anders gaan denken en reageren. Door de singles 45 dagen te geven om een partner te vinden in dit hotel zetten we als filmmakers onze personages natuurlijk onder druk om te ageren en reageren, om na te denken over hun way of life. Dat ze er schijnbaar kalm onder blijven heeft alles te maken met het feit dat in hun wereld deze spelregels normaal zijn, wat ze voor de toeschouwer natuurlijk niet zijn.”

Je hebt ook scènes verwijderd.

“De belangrijkste verwijderde scènes draaiden rond kinderen van gescheiden en ondertussen in dieren veranderde ouders die op een andere locatie bewaard werden om opgevoerd te worden wanneer er een koppel in crisis verkeerde.

De kinderen dienden te zorgen voor verzoening en troost. Maar daardoor introduceerden we opnieuw een andere wereld en de film was al lang genoeg. Bovendien wilden we niet te veel expositiescènes om voldoende aan de verbeelding over te laten.” 

Een droom van een cast

Hoe vlot heb je bekende acteurs zoals Colin Farrell, Rachel Weisz, John C. Reilly en Léa Seydoux kunnen overtuigen?

“Dat ging redelijk makkelijk. Door het filmonderwerp en de locatie kon ik acteurs van over heel de wereld aanspreken en niet enkel Griekse acteurs. Omdat ik ondertussen ook al enkele films gemaakt heb waren de meeste acteurs vertrouwd met mijn werk waardoor ik hen snel mijn scenario kon bezorgen.

Beviel hen dat, dan konden we elkaar ontmoeten om te zien of we identiek dachten over films maken en over dit project. Vanaf het moment dat we de draaiperiode hadden konden we dan zien of dat paste in de agenda’s van de acteurs.”

Wie was er eerst aan boord?

“Dat weet ik niet meer zo goed. We zijn wel met de hoofdacteurs begonnen. Met Rachel Weisz lag het ingewikkelder omdat ze nog voor ik het scenario geschreven had zelf contact opnam. Ze wou absoluut met me werken. Ik zag dat natuurlijk zitten dus toen mijn scenario af was stuurde ik het eerst naar haar. Zij vond het prachtig maar twijfelde omdat ze niet zeker was dat ze het personage zou kunnen spelen.

Ondertussen had Colin Farrell al toegezegd dus toen Rachel alsnog de stap wou zetten was ze eigenlijk de tweede acteur op ons lijstje. Maar goed, dit duo was natuurlijk een uitstekend begin en hielp om anderen te overtuigen. Al moet ik zeggen dat alle acteurs stonden te popelen om mee te doen”.

Wat brengt de toekomst?

“Ik werk momenteel aan twee projecten: The Favourite, een Engelse historische film over de politieke machinaties tijdens de regeerperiode van Queen Anne met opnieuw Rachel Weisz en, samen met mijn vaste scenarist Efthymis Filippou, ook aan een psychologische thriller. Het zal afhangen van de financiering welk project eerst gerealiseerd zal worden.”

‘The Lobster’ loopt vanaf 28 oktober in de zalen.