22 juli was de laatste dag van ‘de
twaalfde legislatuur’ sinds de stichting van de huidige
grondwettelijke orde van de Portugese Republiek op 25 april 1976,
exact twee jaar na de coup die de Anjerrevolutie inluidde. Terwijl de
regerende coalitie zichzelf feliciteerde voor het werk van de
afgelopen jaren, demonstreerden zo’n 3000 leden van de
intersyndicale vakbond CGTP-IN voor het Portugese Parlement.

Toch werd er ook door de voornamelijk
linkse oppositie uitbundig geklapt voor Assunção
Esteves, de
centrumrechtse voorzitter van de Assembleia
da República, een juriste
die eerder ook rechter was in het Constitutioneel Hof van Portugal.
Ze is bovendien een voormalige basketbalster, die naast Portugees ook
vloeiend Duits, Frans en Engels spreekt. Het werk dat zij de
afgelopen jaren heeft geleverd wordt alom gewaardeerd.

De meeste Portugese partijen zijn pas
na de coup tegen de dictatuur op 25 april 1974 gesticht, en in die
tijd kwam je niet weg met een rechts klinkende naam. De grootste
partij in de huidige, regerende coalitie heet Partido
Social Democrata (PSD), en
deze partij correspondeert zo ongeveer met de Vlaamse Open VLD, en
met de Nederlandse VVD. Premier en regeringsleider Pedro Passos
Coelho is lid van deze partij. De PSD regeert momenteel het land
samen met het christendemocratische Centro
Democrático e Social – Partido Popular (CDS-PP
/ (Sociaal en Democratisch Centrum – Volkspartij).

De Partido
Socialista (PS) is
vergelijkbaar met de SP.a in Vlaanderen, of de PvdA in Nederland.

Links van de PS is er nog:

• Bloco
  da Esquerda: een
  socialistische partij waarin marxistische,
  mandelistisch-trotskistische en eurocommunistische partijen samen
  zijn gegaan, te vergelijken met de Belgische PVDA/PTB en de
  Nederlandse SP, al zullen marxistische scherpslijpers beginnen te
  sputteren en te discussiëren.
• Livre/Tempo
  de Avançar (L/TDA,
  ‘Vrij/Tijd om Vooruit te gaan’): recentelijk opgericht, vergelijkbaar
  met Groen in Vlaanderen en met GroenLinks in Nederland, met een
  sterke basisdemocratische organisatie en deels wat meer socialistisch
  en radicaal dan de Lagelandse evenknieën.
• Coligação
  Democrática Unitária:een
  gezamenlijke lijst van de Partido Comunista Portugûes (PCP) en de
  ecologisch-communistische partij Partido Ecológico ‘Os Verdes’, die
  ook wel as
  melâncias
  – de watermeloenen: groen van buiten, rood van binnen – worden
  genoemd.

Voorlopig is het nog de periode van de
pré-campanha,
de periode van rust voordat het verkiezingscampagnecircus goed en wel
van start gaat. De voorganger van premier Passos Coelho, de socialist
José Sócrates, zit al sinds eind vorig jaar in voorarrest op
verdenking van corruptie, fiscale fraude en witwaspraktijken. Of de
aantijgingen gefundeerd zijn moet nog blijken, maar er bestaat in
Portugal in elk geval geen straffeloosheid voor machtige figuren.

Eerst heerste er ter linkerzijde vooral scepsis over de aantijgingen
tegen Sócrates, ook omdat hij werd gearresteerd op de dag dat
António Costa werd gekozen als nieuwe leider van de Partido
Socialista, wat het
vermoeden deed rijzen dat dit een beschadigingscampagne uit
conservatieve justitiële hoek zou kunnen zijn.

Maar inmiddels lijkt
het onderzoek naar de handel en wandel van Sócrates verband te
houden met een uitdijend onderzoek in Brazilië dat de code Operação
Lava Jato (‘Operatie Car
Wash’) heeft gekregen. Dit is het grootste corruptieschandaal dat
Brazilië ooit gekend heeft, waarbij medewerkers van, onder andere,
tal van corporaties waaronder negen grote bouwbedrijven en het
Braziliaanse staatsolieconcern Petrobras verdacht worden.

Momenteel
zijn er reeds twaalf mensen veroordeeld, en de eventuele
betrokkenheid van nog ruim tweehonderd medewerkers van bedrijven,
ambtenaren en politici wordt onderzocht. De verdenkingen betreffen
zaken zoals georganiseerde misdaad (bendevorming), kartelvorming,
valsheid in geschrifte, fraude, witwas- en omkooppraktijken en andere
misdaden.

Het was onder de centrumlinkse
Sócrates en onder toezicht van de Trojka dat een
herfinancieringsprogramma, dat werd uitgeruild tegen een
bezuinigingspolitiek, in gang gezet is geweest, een beleid dat door
de centrumrechtse premier Passos Coelho werd voortgezet. Portugal
blijft nog tot minstens begin 2021 onder toezicht van het IMF, en tot
2037 van de Europese Commissie.

Dit betekent dat bepaalde
beleidsmatige bakens uitgezet zijn geweest, waarbij de Europese
Commissie en het IMF menen te kunnen bepalen dat er niet van mag
worden afgeweken.

Ondertussen leven veel gepensioneerden in Portugal
in erbarmelijke omstandigheden en hebben anderhalf tot twee miljoen
mensen – die bijna allen in de perifere regio’s en in het
uitgestrekte, dunbevolkte binnenland wonen – moeizaam of geen toegang
tot gezondheidszorg.

Het Portugese Ministerie van
Gezondheid bracht onlangs het nieuws naar buiten dat 40% van de
gevallen die op de spoeddiensten van ziekenhuizen worden behandeld
‘vals’ zijn, en dat deze gevallen net zo goed in een lokaal centrum
van het Sistema Nacional de
Saúde (SNS)hadden kunnen zijn
behandeld. De SNS is de momenteel zwaar ondergefinancierde Portugese
National Health Service. Wat
er echter niet meteen bij werd verteld, maar wat alle dagbladen
meteen aan dit communiqué hebben toegevoegd, is dat het gemiddeld
115 dagen duurt voordat je in die afgelegen gebieden voor het eerst
een arts te zien krijgt. Dat zou kunnen verklaren waarom mensen die
ook geen huisarts hebben zich ‘onnodig’ naar een spoeddienst
verplaatsen.

Zo zijn er meer zaken die, als gevolg
van de bezuinigingspolitiek, wringen. De uitverkoop van bedrijven in publiek eigendom is bijvoorbeeld een doorn in het oog van
vooral linkse, patriottische Portugezen. Zij komen op voor de
voorwaarden waaronder de ‘res publica’ – de publieke zaak, oftewel
de duur bevochten Portugese republiek – kan bestaan.

Onlangs is de
nationale luchtvaartmaatschappij TAP Portugal voor een habbekrats aan
Gateway, een bedrijf dat grotendeels eigendom is van de Braziliaanse
Amerikaan David
Neeleman, verkocht. Dit heeft geleid tot ontsteltenis onder een
aanzienlijk deel van de Portugese bevolking.

In de afgelopen vijf jaar zijn
bovendien een half miljoen vooral hoogopgeleide Portugezen
vertrokken, meestal voordat zij kinderen hebben gekregen. Dit is een
demografische aderlating voor het land: de Portugese maatschappij
maakt een soort Fast
Forward-vergrijzing door.

Inmiddels is de overheid vooral aan het werken aan strategieën om
jongeren en afgestudeerden in Portugal perspectieven te bieden, en om
reeds geëmigreerde Portugezen terug te lokken. ‘Ieder nadeel heb z’n
voordeel,’ zei Johan Cruyff ooit: de nieuwe Portugese diaspora stuurt
ieder jaar miljarden euro’s terug naar Portugal, en al deze mensen
zijn zich in elk geval aan het aanpassen aan de situatie dat Europese
landen echt niet langer de plak zwaaien op het wereldtoneel.

Over verschoven verhoudingen
gesproken: António Costa is de half-Goaanse, zeer populaire,
gedoodverfde toekomstige socialistische premier van Portugal. Van
2007 tot april jongstleden heeft hij zijn ambt als burgemeester van
Lissabon met verve vervuld, en in zijn reputatie van onkreukbaarheid
is zelfs geen deukje verschenen.

Als Costa inderdaad premier wordt,
dan zal het voor het eerst zijn dat het moederland van een voormalig,
Europees koloniaal imperium bestuurd zal worden door iemand die
(zichtbare) genetische roots in één van de ex-koloniën heeft.
Costa is in Portugal geboren, en was tijdens een eerdere loopbaan een
begenadigd jurist. Het feit dat hij een donkere huid heeft, en
half-Indisch van afkomst is, is hier een compleet non-issue.

Het is
de moeite waard om te vermelden, juist omdat het hier helemaal geen
issue is. António Costa voert een campagne die vooral draait rond
het woord confiança,
ofwel vertrouwen: hij wil met zijn partij mensen weer terug
vertrouwen geven. Vertrouwen in de toekomst, op economische
perspectieven, in zichzelf. Hij heeft alle kandidaten voor het
parlement een document laten tekenen waarin ze onder meer beloven dat
zij bij ernstige verdenkingen van corruptie vanuit het Openbaar
Ministerie onmiddellijk hun zetel zullen opgeven.

Eind juli 2015 zijn slechts linkse
partijen middels billboards bezig om in Lissabon een alternatief voor
de bezuinigingspolitiek uit te dokteren. Daarbij heeft de Partido
Socialista het probleem dat zij de bezuinigingspolitiek onder
voormalig premier Sócrates zelf is begonnen. Ze voeren dus oppositie
tegen een beleid dat door hen ingezet is geweest, maar dat door de
centrumrechtse partijen een wending heeft gekregen die een doorn in
het oog is van de PS. Zo wordt er door de huidige regering druk
gefoefeld met de werkloosheidsstatistieken.

De werkloosheid is met
name omlaag gegaan doordat honderdduizenden voornamelijk
hoogopgeleide Portugezen het land hebben verlaten, en doordat men
ocupados,
mensen die bijvoorbeeld drukbezet zijn met het volgen van opleidingen
maar die nog steeds geen vooruitzicht op werk hebben, niet meetelt.

Passos Coelho en zijn PSD praten over
de verkiezingen in oktober alsof alles al beslist is, om linkse
stemgerechtigden te ontmoedigen te gaan stemmen. Deze partij beweert
dat Portugal een slechtere credit
rating gaat krijgen van
Moody’s en Standard&Poors als de socialisten de verkiezingen
zullen winnen. Met andere woorden, als Portugezen op de ‘verkeerde’
partij stemmen, dan zal dat worden afgestraft – zie Griekenland en
Syriza – door de credit
rating agencies, en door de
Trojka, die tegenwoordig is omgedoopt tot The
Institutions.

Wat het spannend maakt is dat het heel
goed mogelijk is dat de Partido
Socialista in oktober als
grootste uit de bus komt, maar dat ze niet over voldoende zetels zal
beschikken om een regering te vormen. De Partido Socialista kan een
minderheidsregering vormen, maar alle partijen links van de PS zijn
gekant tegen een voortzetting van de bezuinigingspolitiek.

Als gevolg
daarvan zie je dat de PS wat oppervlakkige kreten tegen de
austeridade
laat horen, om zoveel mogelijk stemmen ter linkerzijde naar zich toe
te trekken. De kans blijft dan groot dat een minderheidsregering
weinig stabiel zou blijken te zijn, en snel zal vallen, wat mensen
die het nog niet al te slecht hebben zou kunnen doen beslissen dat de
centrumrechtse partijen in elk geval stabiliteit bieden. Dat geeft de
PS weer een motief om, wellicht, alsnog een coalitie te vormen met
één van de meer radicaal-linkse partijen. Zo’n partij zal in een
sterke positie staan om een stempel op een nieuwe regering te
drukken, mits ze het spel goed speelt.

Een stevige meerderheid zal
linkse partijen wellicht langer de tijd geven om een verschil te
maken, al zijn alle partijen links van de PS, vanwege de vele
neoliberale recepten van de laatste partij, sceptisch over haar
vermogen om over haar schaduw te springen. De perceptie heerst met
andere woorden dat de PS te zeer verweven is geraakt met delen van
het establishment, en de particuliere belangen van deze sectoren van
de maatschappij teveel dient.

Het worden spannende maanden:
miljoenen mensen in Portugal vallen buiten de boot, en de nood wordt
bij deze mensen steeds groter, al functioneren de gemeentelijke
overheden – die, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Italiaanse
gemeenten, gelukkig nauwelijks schulden hebben gemaakt – in grote
delen van het land redelijk tot zeer goed. Dat vangt een deel van het
leed en de ellende op, zelfs in een aantal voorsteden van Lissabon
aan de zuidoever van de Taag, waar je in sommige wijken inmiddels
weer krotten, ruïnes en schrijnende armoede ziet.

De Portugese bevolking is divers, en
er zit van oudsher veel veerkracht in de Portugese maatschappij, al
zijn er nu ook zeer veel, deels bejaarde, mensen die in al te
kwetsbare omstandigheden belanden, soms met de dood tot gevolg. De
huidige regering lijkt als electorale stunt 26 miljoen euro extra
vrijgemaakt te hebben voor hoogdringende operaties in de
gezondheidscentra in het binnenland. De vraag is echter hoeveel
kwetsbare, oude mensen na de verkiezingen weer zullen sterven,
wachtend op een operatie wegens de al te vaak voorkomende prostaat-
of borstkankers.

Eind juli hing er in Lissabon een
billboard van de Partido
Socialista aan de Cais do
Sodré, de Sodrékaai, waar een trein- ,en metrostation en een
veerhaven naast elkaar liggen. Op het billboard staat: ‘Emprego,
Emprego, Emprego’, oftewel ‘Jobs, Jobs, Jobs’, de slogan waarmee de
Belgische regering onlangs een verdere ontmanteling van de
verzorgingsstaat en een aantal belastingverhogingen voor iedereen
behalve de vermogenden en de grote bedrijven aankondigde.