Tussen 12 en 15 mei 2012 bezetten niet alleen in Madrid, maar ook in talloze andere Spaanse steden, tienduizenden jongeren en ouderen opnieuw straten en pleinen. Niet alleen om hun verontwaardiging te tonen en kreten van protest te laten horen, maar ook om hun sterk onderbouwde en weldoordachte voorstellen de wereld in te sturen.

In de eerste plaats hebben de talrijke asambleas (werkgroepen) een diepe indruk nagelaten. In zowat elke wijk van Madrid werden er tijdens het afgelopen jaar en in de voorbije dagen thematische volksvergaderingen georganiseerd in de publieke ruimte, buurtgebonden wijkinfrastructuur of in leegstaande en opgeknapte panden.

De gedisciplineerde en sterk methodisch onderbouwde manier van vergaderen en debatteren, valt op: op elke asamblea vind je een mix van jongeren en ouderen, studenten en werknemers, mensen met en zonder job.

Er wordt thematisch gewerkt en iedere meeting start bijna steeds met het verstrekken van ‘facts and figures’: de aanwezigen krijgen een overzicht van socio-economische gegevens, statistieken m.b.t. gezondheidszorgaspecten, de arbeidsmarkt, de huisvestingsmarkt, …

Dit bronnenmateriaal wordt bij elkaar gezocht door studenten, docenten, vakbondsmensen of professionals uit talrijke beroepsdomeinen.

Het feitelijk materiaal slaat niet alleen op de toestand in Spanje, maar wordt verbonden met de Europese situatie en niet zelden worden ook mondiale gegevens in kaart gezet.

Er wordt heel sterk visualiserend gewerkt: cijfers, symbolen en tekeningen ondersteunen en versterken het verhaal en de discussies.

In de eerste plaats informeren en onderwijzen de asambleas de aanwezigen op een heel conviviale manier. Veel mensen nemen gretig notities, stellen bijkomende vragen of vullen aan. In de interviews met jongeren hoor je hen stevige kritiek formuleren op het reguliere onderwijssysteem en de klassieke media, die bijna volledig in handen zijn van rechts georiënteerde mediamagnaten.

Het onderwijs en de media zijn te nauw verbonden met de vrije markt en haar principes van winst en concurrentie, klinkt het bij veel jongeren.

Recente besparingen in het onderwijs doen het inschrijvingsgeld flink stijgen en veel jongeren vrezen dat betaalbaar onderwijs niet langer tot hun mogelijkheden zal behoren.

In die zin is heel wat informatie en historische kennis die er wordt verstrekt in de asembleas ‘nieuwe kennis’ voor een flink deel van de aanwezigen.

De sprekers die het woord krijgen, wordt gevraagd om op een heldere en begrijpbare manier hun kennis en visie onder woorden te brengen.

Als toehoorder heb je dan ook nooit de indruk dat iemand de ‘slimste van de klas’ wil uithangen. Niemand wil het verschil maken op basis van titel, afkomst of status.

Opmerkelijk ook is dat je weinig tot geen klassiek ideologisch taalgebruik hoort vallen. We vroegen verschillende mensen of dit een bewuste keuze is.

Als antwoord kregen we opvallend dikwijls een verwijzing naar het versleten of holle karakter van veel van deze begrippen. Daarnaast worden we erop gewezen dat de klassieke instituties en politieke partijen deze begrippen schaamteloos gebruiken zonder dat deze woorden nog hun oorspronkelijke lading dekken.

“Hoe durft de PSOE (Spaanse Socialistische Arbeiderspartij vergelijkbaar met de SP.A) nog het woord socialisme te gebruiken?”, klinkt het bij sommige jongeren heel nadrukkelijk.

Wanneer we vragen of de indignados ‘antisystemisch’ zijn, knikt de ene van ja, terwijl anderen twijfelen. De Europese Unie wordt vooral in vraag gesteld m.b.t. de dominante rol die Angela Merkel en Duitsland spelen en vooral het onverantwoorde en graaizuchtige karakter van de financiële wereld wordt zwaar bekritiseerd. “We willen vooral een samenleving waarbij we heel bewust zorg dragen voor de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen”, klinkt het.

“Maar zomaar uit de Europese (munt)unie treden, is wellicht geen verstandige beslissing. Wij moeten met het volk meer greep krijgen op de politieke besluitvorming en het zijn vooral de elites die een onverantwoord gedrag vertonen, niet de werkende bevolking.”

In zowat alle interviews met indignados worden de klassieke instituties en politieke partijen resoluut failliet verklaard.

Eén van de slogans die je overal ziet opduiken, luidt niet toevallig: “que no, que no, que no nos representan” (nee, nee, nee, zij vertegenwoordigen ons niet langer!).

De jongeren verlangen naar een nieuwe samenleving en geloven niet langer in de verticale en dus ondemocratische structuur die de meeste instituties hanteren. Ook de vakbonden krijgen van veel jongeren het verwijt dat ze een te verticale structuur hebben en niet langer representatief zijn voor de vele werklozen, migranten, studenten, ouderen en werkende bevolking.

Eén jaar na de uitbarsting van verontwaardiging in Madrid en andere Spaanse steden trekken jong en oud op zaterdag 12 mei opnieuw massaal de straat op.

Uit de vier windhoeken zakken tienduizenden indignados af naar het plein Puerta del Sol in het centrum van Madrid. Indrukwekkend slagwerk wordt afgewisseld met strijdbare, spottende en komische slogans en spreuken.

Naast de verontwaardiging zijn er heel wat voorstellen zicht- en hoorbaar die heel sterk benadrukken hoe sterk aanwezig het geloof in de maakbaarheid van onze samenleving is. In het afgelopen jaar zagen talrijke werkgroepen het licht die veelal op een heel concrete manier het denkwerk koppelen aan acties en interventies.

Eén van de meest opvallende acties is erop gericht om de massaal toegenomen uithuiszettingen tegen te gaan. In diverse steden bundelen indignados de krachten om gezinnen en families te beschermen tegen de uithuiszettingen die het gevolg zijn van het niet langer kunnen afbetalen van dure hypotheken.

Telkens er een uithuiszetting dreigt, bezetten ze de woning tot de politie en de gerechtsdeurwaarders opnieuw vertrekken. Dat dit slechts tijdelijke oplossingen zijn, is iedere actievoerder zich van bewust, maar ondertussen worden ook nieuwe wetsvoorstellen door hen voorbereid die er kunnen voor zorgen dat er een nieuwe wetgeving ontstaat op vlak van hypothecaire leningen en schulden.

Wat er nu gebeurt is dat mensen die hun hypotheek niet langer kunnen betalen op straat worden gezet, maar daarnaast nog de hypotheeklast blijven dragen wat tot totaal uitzichtloze situaties leidt.

Sommige asambleas zoeken naar nieuwe woonvormen die erop gericht zijn om goedkoper en ook meer ecologisch verantwoord te wonen. De schatting is dat er vandaag meer dan 5 miljoen van de in totaal 25,8 miljoen huizen in Spanje leeg staan.

Heel wat werkgroepen verrichten studiewerk rond het ontwikkelen van nieuwe coöperaties over heel diverse levensdomeinen: niet alleen voedsel, maar ook de productie van allerlei andere goederen en diensten.

Andere sterk uitgewerkte acties richten zich op de nieuwe deportaties van migranten. In Spanje zijn enkele miljoenen migranten aan de slag die meestel niet over legale verblijfspapieren beschikken. De economische crisis en de hoge werkloosheidsgraad in Spanje leidt tot nieuwe deportaties door de regering-Mariano Rajoy (Partido Popular).

Ook bij de gewone bevolking is er duidelijk sprake van een toegenomen racisme. Naast de Latino’s, worden vooral de Afrikanen en de Arabieren geviseerd.

Niet alleen in België, maar in de meeste andere Europese landen is er duidelijk een nieuw soort nationalisme aan het ontstaan die elke ‘andere’ als gevaarlijk en bedreigend kapittelt.

In de straten van Madrid komen we dan ook talloze migranten tegen die niet langer toegang hebben tot de gezondheidszorg, het onderwijs en de woningmarkt. Ze leven letterlijk op straat en worden steeds sterker voorwerp van controle door de politie.

In het interview met Miguel Martinez Lopez (professor sociologie) krijgen we ook te horen dat er in diverse wijken van Madrid neonazi’s actief zijn die bij nacht en ontij erop uit trekken om migranten te brutaliseren, enkele keren zelfs met de dood tot gevolg.

Het verhaal van deze neonazi’s is verbonden met de dictatuur onder Franco, die opnieuw sterk onderwerp van gesprek is. Een reeks nieuwe maatregelen die zowel door de regering-Rajoy als door lokale overheden werden genomen, doen de bevolking herinneren aan het Franco-regime: manifestaties die worden verboden, het intimideren van actievoerders en demonstranten, pas goedgekeurde wetten die tot lange gevangenisstraffen kunnen leiden voor wie ‘ongehoorzaam’ is, willekeurige controles en aanhoudingen, …

Ook de media laten zich niet onbetuigd. In ‘La Razon’, een krant van rechtse signatuur, worden in de editie van woensdag 9 mei op de frontpagina de foto’s van 5 studenten afgedrukt met een door de redactie bij elkaar geharkt curriculum: onder de namen en de foto’s van de 5 studenten wordt vermeld dat ze deelnamen aan ‘gewelddadige’ acties, welke boetes ze eerder opliepen of naar welke ‘verdachte’ muziek ze luisteren.

Uit veel getuigenissen van de indignados resoneert de laakbare manier waarop het establishment de demonstranten en actievoerders criminaliseert.

Wanneer we de indignados vragen of ze naar verandering streven via electorale weg, volgt er meestal een smakelijke glimlach. De parlementaire democratie en de huidige kieswetgeving worden zwaar in vraag gesteld.

Het politieke landschap in Spanje wordt gedomineerd door de Partido Popular (PP) en de PSOE en leidt tot een soort tweepartijenstelsel. Andere partijen zoals Izquierda Unida (Verenigd Links) hebben weliswaar een flink deel stemmen gewonnen bij de laatste verkiezingen, maar wegen nauwelijks of niet door op het beleid.

De klassieke politieke partijen worden door veel jongeren ook in één beweging verbonden met de macht van de clerus en de monarchie die in Spanje blijkbaar nog zwaarder doorweegt dan in een land als België. En bovenal: binnen die partijen hebben de gewone mensen geen stem in het verhaal. Ze zijn bruikbaar en nodig als kiesvee, maar voor de rest wordt de inzet, het engagement en de kracht van de gewone mensen niet aangewend.

Veel indignados willen een totaal andere samenleving en huiveren bij de gedachte dat ze door bestaande politieke krachten zouden worden gerecupereerd. Elk logo dat verwijst naar een klassieke partij of institutie wordt uit hun optochten, manifestaties en vergaderingen verbannen.

Tijdens de grote demonstratie op zaterdag 12 mei zie je inderdaad geen enkele verwijzing naar een vakbond, NGO of bestaande politieke formatie.

Ook al zijn er heel wat demonstranten verbonden met één of meerdere klassieke instituties. No logo’s dus en dan krijg je een nieuw soort manifestaties en optochten die creatiever en meer divers zijn dan wij in België gewoon zijn: we zien clowns, symbolen, slogans, … heel beeldend en in allerlei vormen uitgewerkt.

De slogans zijn krachtig en vurig en mixen elementen van analyse met een prefiguratie van de geheel andere samenleving die de indignados voorop stellen. Op geen enkele manier voel je agressie of geweld. De sfeer is heel strijdbaar, maar ook heel kameraadschappelijk.

Wanneer nieuwe slierten demonstranten aankomen op het plein Puerta del Sol krijgen ze luid applaus en worden ze hartelijk verwelkomd. Het organiserend comité, dat de infostand bemand, bestaat uit ‘common people’ die zich heel low profile opstellen en er vooral op uit zijn om anderen aan het woord te laten.

Enkele abuelas (oma’s) zitten op een stoeltje in het hart van het plein mee te scanderen en schamen zich niet om ‘revolucion’ te roepen. Ook zij geloven blijkbaar in de revolutie. We spreken hen aan en meteen krijgen we een stevige schouderklop omdat we vanuit België naar hun land zijn afgezakt. Twee van de grootmoeders vertellen ons hoe sterk hun land erop achteruit is gegaan.

Ze hekelen de hoogmoed en de graaizucht van de rijke elites en langs hun neus weg benoemen ze de bedwelmende kracht die het voetbal op hun samenleving uitoefent. Eén van de oma’s beweert dat Real Madrid haar bussen laat inzetten om migranten naar de luchthaven te deporteren. We krijgen dit verhaal later bevestigd door andere mensen. Voetbal en stierengevechten als inzet om het volk koest te houden en te doen alsof Spanje een machtige natie is.

‘Joder’, de Spaanse vloek dondert meermaals over het plein.

“Weet je dat veel Spaanse jongeren ons land willen verlaten”, vraagt één van de oma’s. Ze vertelt ons dat heel wat hoogopgeleide jongeren op zoek zijn naar een beter leven in het buitenland.

“België en Nederland staan hoog op het lijstje van landen waar ze naartoe willen”, vervolgt ze. Wanneer ik haar vraag of deze jongeren op de hoogte zijn van het inburgeringsbeleid van minister Geert Bourgeois (N-VA) fronst ze haar wenkbrauwen en begint ze opnieuw hevig te scanderen: “no hay pan para tanto chorizo” (er is niet genoeg brood voor zo veel chorizo).

Tijdens ons verblijf interviewen we verschillende mensen die voor één van de twee grote vakbonden werken (CCOO en UGT) of er lid van zijn. In Spanje is slechts 15 procent van de werkende bevolking aangesloten bij een vakbond.

Tot na de val van het Franco-regime opereerden de vrije vakbonden noodgedwongen in de clandestiniteit. Anders dan bij ons overkoepelen de twee grote vakbonden diverse bonden; sommigen hebben een communistische signatuur, anderen hebben veeleer een katholieke signatuur.

Van belang is dat de twee vakbonden tot voor kort een bepalende rol speelden in de onderhandelingen en het afsluiten van collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO’s). Op 29 maart 2012 organiseerden de twee grote vakbonden een algemene staking die massaal veel volk op de been bracht en het land plat legde.

Deze algemene staking werd georganiseerd als verzet tegen de geplande hervormingen op de arbeidsmarkt door de regering-Rajoy.

Onder meer het ontslagrecht wordt zwaar aangetast wat maakt dat werknemers veel sneller kunnen worden ontslagen en ook de minimumlonen zwaar onder vuur komen te liggen. We horen verhalen van mensen die om 9 uur beginnen te werken en vaak tot één of twee uur ’s nachts doorwerken zonder dat ze hun overuren krijgen uitbetaald of in vakantie zien omgezet. “Je hebt niet te kiezen; ofwel aanvaard je dit, ofwel werven ze iemand anders aan. Want 4 op de 10 jongeren heeft geen werk.”

De verschillende vakbondsmensen drukken hun bewondering uit voor de strijd die de indignados voeren en hopen dat ze in de toekomst één strijd zullen kunnen voeren.

Aan de algemene staking namen heel wat indignados deel. Omgekeerd nemen heel wat vakbondsmensen deel aan de asambleas en de demonstraties van de indignados, zonder vlaggen of symbolen die naar de vakbond verwijzen.

“We voeren in wezen dezelfde strijd en de analyses die we maken, liggen heel dicht bij elkaar. De indignados kiezen om andere actiemiddelen te gebruiken dan wat wij gewoon zijn. We kunnen van hen leren. Maar ook omgekeerd: wij zijn er in de voorbije decennia in geslaagd om de regeringen onder druk te zetten en sterke collectieve arbeidsovereenkomsten af te sluiten die de bevolking sociale bescherming hebben geboden”, zegt Nacho, werkzaam bij de CCOO.

Uit één van de gesprekken blijkt dat de twee vakbonden willen inzetten op een werkmethode die is geïnspireerd op de indignados-beweging. In een aantal hoofdstraten van Madrid willen ze boxen plaatsen waarbij ze de bevolking uitdagen en uitnodigen om hun visie en voorstellen over de hervormingen op de arbeidsmarkt op papier te zetten.

De twee vakbonden kiezen op die manier uitdrukkelijk voor een soort bottom up-benadering en vanuit die aanpak willen ze evolueren in de richting van een volksraadpleging die ze bij de regering-Rajoy willen afdwingen.

Op dinsdag 15 mei zelf zakten de verschillende asambleas af naar het plein Puerta del Sol om er in de vorm van een grote volksvergadering de vruchten van hun denk- en doewerk met elkaar te delen. Over heel diverse domeinen worden voorstellen geformuleerd die betrekking hebben op het volledig anders herinrichten van onze samenleving.

De voorstellen worden op een heldere en wervende manier onder woorden gebracht.

Het zijn concrete ideeën die nog denkwerk vragen, maar je merkt duidelijk dat de aanwezigen hiermee aan de slag willen. We horen geen populistische of gezwollen retoriek. Het heeft niets van een verkiezingsmeeting, maar alles van een soort reëel democratische oefening.  

“Wij zijn veel realistischer dan wat men van ons ook moge beweren”, lacht Teresa, een jonge indignada die verkleed is als clown. “De kapitalisten verkopen hun leugens als waarheid terwijl wij onze dromen en onze hoop als haalbaar en realistisch ervaren. En niet wij, maar zij plegen dagelijks geweld. Ze beroven de mensen, werknemers worden met tienduizenden ontslagen omdat er elders meer winst kan worden gemaakt. Wij sluiten geen mensen op, wij deporteren geen migranten. Het wordt eens tijd dat we het geweld van de zogenaamde beschaafde mensen leren in kaart te brengen. Pas dan zal de revolte echt uitbreken.” 

Deze werkreis naar Madrid past in het kader van een documentaire die Victoria Deluxe wil maken over de relatie tussen de wereldwijde protesten van de indignados en de vakbondsstrijd in ons land en in de rest van de wereld.