De prijsuitreiking van SKEPP, kandidaat voor de Skeptische Put?

De prijsuitreiking van SKEPP, kandidaat voor de Skeptische Put?

vrijdag 20 april 2012 11:05
Spread the love

Trots kondigt De Standaard op 19 april aan dat ze de avond voordien de Zesde Vijs 2011 heeft gewonnen van SKEPP, de Studievereniging voor Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en het Paranormale, voor ‘het verspreiden van objectieve kennis over pseudowetenschap en het paranormale’. Proficiat! Laten we de prijsuitreiking zelf eens kritisch onder de loep nemen, als eerbetoon aan de geest van de prijs.

De zelfpromotie

Eerste vaststelling, de winnaar kondigt de trofee aan via een scoop over zichzelf op pagina 3, een ganse pagina met één beeld op de cover van de wetenschapsbijlage en een heel kort duidend interview met Patrick De Witte van SKEPP, op de derde pagina van die bijlage. De Witte is geen wetenschapper of academicus, wel een journalist (columns in De Standaard) en radio- en televisiepresentator (Radio 1, Canvas: Comedy Casino).

De ‘wetenschapsredactie’

Ten tweede, bij het vernemen van deze prijs zou men denken dat de journalisten Joël De Ceulaer en Geerdt magiels in bloemetjes worden gezet, aangezien zij een aantal stukken over pseudowetenschap en het paranormale schreven die heel wat discussies deden oplaaien (zie o.a. Over SKEPP, Of wanneer wetenschap een ideologie wordt (DWM), of op Apache: Sceptisch tegenover Skepp). Niettegenstaande is het de wetenschapsredactie van DS die de prijs toebedeeld krijgt, en bovenvernoemde journalisten blijken daar geen deel van uit te maken, hoewel zij wel regelmatig voor de wetenschapsrubriek schrijven. Geerdt Magiels is weliswaar bioloog en wetenschapsfilosoof, maar maakt vreemd genoeg deel uit van de redactie Letteren. De Ceulaer was tot voor kort verbonden aan Knack, maar werkt sinds vorig najaar mee aan de DS weekendkrant. “Maar, er bestaan geen muren tussen onze redacties, dus hij zal ook gewoon stukken maken voor de weekkrant”, aldus hoofdredacteur Bart Sturtewagen. (DS, 29 september, 2011). Hieruit kunnen we enigszins afleiden dat beide journalisten toch mee in de feestvreugde mogen delen. Beide journalisten zijn filosoof van opleiding maar schrijven bij voorkeur over gepopulariseerde wetenschap, Darwinisme en pseudowetenschappen. 

De winnaars?

Derde vaststelling, de wetenschapsredactie van DS bestaat slechts uit twee personen, Steven Stroeykens en Hilde van den Eynde. Uitgaande van de laudatio bij de prijsuitreiking – de jury bestaat nota bene uit: Patrick De Witte, Tom Schoepen (?), Tim Trachet, Maarten Boudry, Geerdt Magiels (!) – verbaast het toch een beetje wat de motivatie is.  Deze winnaars zijn weliswaar erg verdienstelijke journalisten die de lezer gevat en accuraat informeren over wetenschap en technologie. Maar in verhouding berichten zij eerder zelden over onderwerpen als pseudowetenschap en het paranormale. Ze staan al helemaal niet bekend voor het schrijven van kritische essays, opiniestukken of boeken over deze onderwerpen. Met betrekking tot Stroeykens vermeldt de laudatio slechts één tekst waarin hij een speelse reflectie neerzet over tarotlezers (DS, 10 maart 2012), en dit in de rubriek ‘resonantie’. Het is een informatief en kort stukje, maar het bevat geen verbluffende argumenten en je kan moeilijk zeggen dat het potten breekt.  Stroeykens maakte daarentegen wel enkele sceptische bedenking aan het adres van SKEPP. Het pleit natuurlijk voor deze organisatie dat ze zo open staan voor kritiek.

Wat van der Eynde betreft, wordt er in de laudatio verwezen naar een stuk uit 2004. Acht jaar geleden dus. Maar ook, om toch een actueler wapenfeit te kunnen vermelden, naar een interview dat ze vorig jaar af nam. Kortom, de vraag waarom net deze twee journalisten deze eer krijgen, blijft wat onbeantwoord. Is het misschien toch de bedoeling om De Standaard in het algemeen van een schouderklopje te voorzien, wat voor SKEPP natuurlijk ook een mooie mediagenieke gelegenheid is om zichzelf nog eens in de kijker te zetten: geef een krant de prijs, en je bent nieuws! Of is het een manier van Magiels en De Ceulaer om hun collega’s een opstekertje cadeau te doen, nadat die met lede ogen moesten aanzien hoe ook hun imago indirect op de helling kwam te staan tijdens die ontspoorde kruistochten tegen pseudowetenschap en andere irrationaliteit?

SKEPP als ‘de standaard’

Ten vijfde, we mogen natuurlijk niet vergeten te vermelden dat de jury deze prijs ook wenst te geven omdat deze journalisten, ondanks het feit dat ze maar met twee zijn, in een volwaardige berichtgeving kunnen voorzien. Het is, aldus de jury, dan ook niet meer dan normaal dat men “in deze wetenschapsrubriek regelmatig zeer kritische stukken over pseudowetenschap lezen, teksten die evengoed in het tijdschrift van SKEPP hadden kunnen en mogen staan.” De opmerkzame lezer begrijpt hieruit dat de jury met enige ironie zichzelf tussendoor even op de borst klopt, indirect ook andere journalisten en opiniemakers wil bedanken voor het aanleveren van die ‘zeer kritische stukken’ en tegelijk ook dat soort stukken als standaard wil aanprijzen. Kortom, voor zover ze dat nog niet deden, Stroeykens en van den Eynde, worden met de Zesde Vijs op een sympathieke wijze uitgenodigd om in de toekomst (nog) wat meer aandacht te hebben voor de strijdpunten van SKEPP.

Geen zelfverheerlijking

Zesde vaststelling, de laudatio vermeldt eveneens: “Om niet aan zelfverheerlijking te doen, wordt de Zesde Vijs niet aan leden van SKEPP toegekend en voor zover we weten zijn deze journalisten dat ook nooit geweest.” Daarmee legt de jury er niet alleen de nadruk op dat men alle verwijten van doorstoken kaart en zelfbediening bij deze al formeel wenst te weerleggen – anticiperen op kritiek is een veelgebruikte zogenaamde ‘immunisatiestrategie’ van pseudowetenschappers – en tevens dat men ook heel wat andere mensen heeft overwogen, eigenlijk graag had wil bekronen, maar dat die om opgegeven redenen helaas eenvoudigweg niet in overweging genomen konden worden. Magiels is redactielid van het tijdschrift van SKEPP en De Ceulaer heeft als journalist al dermate veel aandacht gehad voor de leden en de strijdpunten van SKEPP, dat men met zijn bekroning de prijs evengoed aan zichzelf had kunnen geven. De Ceulaer kreeg de Zesde Vijs overigens al in 2005. Ten slotte, met de opmerking dat de winnaars nog nooit lid van SKEPP zijn geweest, werpen zij ook, wellicht onbedoeld, bij de buitenstaander de vraag op waarom deze experts van de wetenschapsredactie, die SKEPP als organisatie al sinds het ontstaan ervan op de voet volgen, eigenlijk géén lid zijn?

Andere kandidaten dan een krant?

 Als zevende en laatste vaststelling, is het wel vreemd dat SKEPP een krant bekroond. In de beladen debatten die deze krant de laatste maanden heeft gelanceerd, was het voor de redactie erg belangrijk haar neutraliteit te benadrukken, want die stond samen met het onderwerp ook ter discussie. Daarmee is deze prijs enigszins een giftig geschenk omdat hiermee SKEPP hiermee formeel beklemtoont dat DS zich volgens hen uitermate verdienstelijk heeft opgesteld in het faciliteren van hun verhaal. Zelfs in die mate dat een krant verkozen is boven alle andere kandidaten die zich gedurende het voorgaande jaar verdienstelijk hebben gemaakt in het ontmaskeren van pseudowetenschap. Dat is niet alleen ironisch, omdat die ‘zeer kritische stukken’ uit deze debatten in DS voornamelijk van de hand waren van SKEPP-leden. Jurylid Maarten Boudry leverde toen twee stukken aan en applaudisseert dus eigenlijk voor zichzelf. Andere opiniestukken waren helaas in de minderheid. Een open brief van 22 van academici aan de UGent van dezelfde vakgroep van de betrokken Skepp-leden met een felle kritiek op Boudry, toch een primeur voor een redactie, werd geweigerd. Gelukkig was DWM wel bereid om de tegenstem aan bod te laten komen.

Dat een krant won is tevens heel frappant, want in 2012 zijn er bijzonder kritische onderzoeken gepubliceerd over pseudowetenschap. Denken we aan het baanbrekende boek van Raymond Tallis, Aping Mankind. Neuromania, Darwinitis and the Misrepresentation of Humanity (2011), waarin glashelder wordt aangetoond dat de evolutiepsychologie in wezen een pseudowetenschap is, en waarin terecht gewaarschuwd wordt voor de gevaren van een dogmatisch reductionisme gestoeld op de prille wetenschap die de neurologie is, dat niet in aanmerking kwam. Natuurlijk, wie de ideologische voorkeur van erelid en erevoorzitter Prof. E. Vermeersch of redactielid Prof. J. Braeckman kent, of van de juryleden Boudry en Magiels, begrijpt dat dit niet het soort scepticisme is waar zij op zitten te wachten.

Wat dichter bij huis dan: Prof. G. van den Berghe (UGent) schreef een uitermate fascinerend boek: Kijken zonder zien. Omgaan met historische foto’s (2011) waarin hij de receptiegeschiedenis van een 15tal bekende foto’s onder de loep neemt, en heel wat overgeleverde mythes ontmaskerd. Van den Berghe is een collega van de meeste SKEPP-leden, men kan zich dus afvragen hoe het komt dat zij hem zo nadrukkelijk vergeten zijn.

Enkele vragen aan de jury en de winnaar…

Naast deze vaststellingen over de Zesde Vijs 2011 is deze prijsuitreiking misschien ook een mooie gelegenheid om de twee partijen een beetje op hun kritisch gewicht te wegen door hen enkele vragen voor te leggen.

Om te beginnen, aan de hooggeachte jury van SKEPP, ‘grootinquisiteurs van de rede’, zoals ze zichzelf noemen, als blijkt dat DS in de debatten over pseudowetenschap vorig jaar wat in nauwe schoentjes kwam te zitten, zelfs in die mate dat de ombudsman moest tussenkomen, is dit dan geen voldoende reden om toch wat voorzichtiger te zijn met die prijs, en vooral het morele gezag ervan? DS opende meermaals een debat en moest het daarna wat uit de weg gaan of vroegtijdig sluiten, zonder dat alle partijen evenveel ruimte kregen. De aangehaalde onderwerpen waren tevens erg complex en gespecialiseerd en dus weinig geschikt voor een pro- en contra in korte krantenstukken. DS bestond het desondanks om de legitimiteit van een vakgroep aan de UGent te grabbel te gooien en toen bleek dat de documentaire waar men zich op baseerde (geen wetenschappelijk onderzoek) door de rechter voor mediamanipulatie veroordeeld werd, volgde rechtzetting noch verontschuldiging. In de wetenschapsrubriek van DS werd het oordeel van de rechter als een aanslag op de vrije meningsuiting afgedaan, zomaar, zonder betoog. Aangezien SKEPP de kritische geest hoog in het vaandel draagt, is het misschien toch wat onbezonnen om de prijs aan de ‘wetenschapsredactie’ te geven, omdat de buitenstaander daarmee mogelijks totaal ten onrechte denkt dat Joël de Ceulaer en Geerdt Magiels voor hun uitschuivers worden beloond? Of omdat de eigenlijke wetenschapsredactie (die twee krachten dus) dit door de vingers heeft willen zien?

Tevens, het is natuurlijk niet zo bedoeld, maar doordat een DS journalist mee in de jury zit, wordt deze prijsuitreiking misschien opgevat als een strategisch of zelfs een incestueus onderonsje. Was het daarom niet verstandiger geweest om, in het belang van de objectiviteit van deze prijs over het aanleveren van objectieve kennis over pseudowetenschap, ofwel een ander jurylid ofwel een andere winnaar te overwegen?

Ten slotte, aan de winnaars: het is een publiek geheim dat DS en SKEPP goeie maatjes zijn. Zit DS daarom niet wat verlegen dat hen deze eer van de Zesde Vijs te beurt valt? Tevens, als we op 2011 terugkijken, dan merken we dat SKEPP bijvoorbeeld flink stelling nam in de zogenaamde patattenoorlog, of in het debat over de psychoanalyse. Is het dan niet inconsequent om dan de Skeptische Put niet uit te reiken? De laudatio vermeldt: “geen van de gedoodverfde kandidaten stak boven het maaiveld der malloten uit, en geen van hen verdient verdere aandacht.” Betekent dit volgens DS dat SKEPP inzake psychoanalyse of het GGO-debat van mening is veranderd?

Laten we ook niet vergeten om in het bijzonder Stroeykens en van den Eynde te vragen wat zij bijvoorbeeld van de gevoerde debatten over pseudowetenschap in DS vinden die hun collega’s met hun SKEPP-vrienden in hun krant voerden, en in het licht daarvan, of ze deze prijs geen belangenvermenging vinden? Is de samenwerking tussen SKEPP en DS niet veel te zichtbaar om dit anders dan een ongemakkelijk partijtje netwerking te zien? De lezer stelt immers vast dat trouwe SKEPP-auteurs er voortdurend een podium krijgen. Twee voorbeelden. De dag van de prijsuitreiking publiceerde DS bijvoorbeeld nog een merkwaardig en toch wel dogmatisch opiniestuk (De schuldvraag is zinloos, 18 april) van Jan Verplaetse, waarin die ondermeer betoogt dat zoiets als toerekeningsvatbaarheid in rechtspraak een achterhaald concept is. Ofte: met de neurologische scanner is dat zo gepiept. De dag na de uitreiking en dus samen met de aankondiging van het goede nieuws, brengt jurylid Maarten Boudry een stuk (God en de alwetende eenhoorn, 19 april) waarin hij een hoogstdringend maatschappelijk probleem op de korrel neemt: formele godsbewijzen. Joël de Ceulaer bracht er nochtans al een stuk over (DS, 14 april), blijkbaar was dat nog niet voldoende.

Natuurlijk, met deze vragen maken we de klassieke SKEPP-fout dat we van wetenschappers verwachten om zich uit te spreken over iets dat niet zuiver wetenschappelijk is. Richten we ons daarom rechtstreeks tot de ombudsman van DS: beste Tom Naegels, brengt de prijsuitreiking volgens u, voor zover we die ernstig mogen nemen en tegen de achtergrond van bovenstaande bedenkingen, geen deontologische problemen met zich mee? Het is natuurlijk wel een verdienstelijke vriendendienst: DS kan positief nieuws over zichzelf brengen en de honneurs daarvoor gaan naar SKEPP, dat zo ook nog eens positief in de media komt. Maar toch wel een doorzichtige manier om elkaars imagoschade die ze door de recente samenwerking opliepen wat op te krikken, niet? Anders gezegd, wie verdient er volgens u de prijs van de Skeptische Put?

p.s. Joël De Ceulaer twitterde alvast uitgelaten dat DS de Zesde Vijs heeft gekregen, en ook dat hij het jammer vindt dat de psychoanalytische gemeenschap de Skeptische Put niet kreeg. Heel de psychoanalytische gemeenschap wordt nog maar eens snel even gelijk gesteld aan kaartleggers, helderzienden en wichelroedelopers. De nuance (een ‘bad company-argument’) en de neutraliteit van DS, waarvan acte.

take down
the paywall
steun ons nu!