Moet een arts enkel wonden helen?

Het is al een poos geleden dat ‘Dokter van het volk’ bij Epo verschenen is (2008). Het boek blijft een aanrader voor diegenen die nog geloven in sociale rechtvaardigheid, gedreven idealisme en billijkheid qua vergoedingen. Nimmer opgeven in de sociale en politieke strijd is het leidmotief. Anders geformuleerd: politieke actie voeren voor een andere en betere wereld, gericht op een kritische bewustwording van de maatschappelijke en economische krachtsverhoudingen.

‘Dokter van het volk’ is een lijvig en evenwichtig opgebouwd boek, waarin het niet enkel over Kris Merckx gaat, maar eveneens over zijn collega-artsen die het voortouw namen en zich blijven inzetten voor een niet-gecommercialiseerde geneeskunde. Centraal in het boek staat de bewogen ontstaansgeschiedenis van ‘Geneeskunde voor het volk’. Ook de steun en de inspanningen van progressieve comités, advocaten en professoren die de zaak genegen waren en zijn, worden belicht.

Het boek is eveneens een pleidooi voor de grenzeloze geneeskunde, voor projecten van de derde wereld en voor het bevorderen van de gelijkheidsgedachte en het antiracisme. We leren een auteur kennen vanuit zijn brede kijk op het wereldgebeuren. Daarom is het niet verwonderlijk dat zijn belangstelling en bekommernissen uitgaan naar de hele wereld in onze wachtzaal.

Geneeskunde voor het volk

Geïnspireerd door de sociale geneeskunde van de Canadees Norman Bethune en Che Guevara werd ‘Geneeskunde voor het volk’ samen met collega Michel Leyers in 1971 opgestart. Vandaag is ze uitgegroeid tot professioneel gerunde groepspraktijken. En belangrijk: de aflossing door jonge artsen en medewerkers blijft verzekerd. Dit is er niet gekomen zonder slag of stoot. Eén finaal doel stond de oprichters voor ogen: de sociale gezondheidskloof overbruggen en tegelijkertijd de patiënten politiek bewustzijn bijbrengen. Op zich geen evidentie. Het bracht bovendien een spanningsveld teweeg tussen activisme versus beroepsdeskundigheid. Kortom, tussen het koppelen van het medische werk aan politieke activiteiten. Na al die jaren heeft ‘Geneeskunde voor het volk’ aangetoond dat op een andere en kwalitatieve manier geneeskunde beoefenen mogelijk is. Kortom, kwaliteit en werken aan terugbetalingstarieven gaan perfect samen.

Een luis in de pels

De hardnekkige en moeizame strijd om erkend te worden als een legitieme organisatie door de medische wereld wordt gedetailleerd beschreven met tal van getuigenissen en ervaringen van patiënten en medestanders. Dat maakt het boek levensecht en het overstijgt daarmee de loutere anekdotiek. Niettemin komt nu en dan la petite histoire om de hoek kijken, zoals de tegenkanting van lokale politieke coryfeeën of de informele ontmoetingen met politieke zwaargewichten.

Maar wat vooral bijblijft, is de onverdroten juridische strijd met de ‘Orde van de geneesheren’. Het historische verloop van de tumultueuze schorsing door de Orde, het vonnis wegens het onwettelijk uitoefenen van de geneeskunde tijdens de schorsing, de dagvaarding voor de correctionele rechtbank en de aanhouding worden boeiend geschetst. Desondanks was er toch iets positiefs aan deze eindeloze en hallucinante strafcarrousel: de basis werd gelegd voor een algemene contestatie van de Orde.

Een diametrale visie op de gezondheidszorg zorgde onvermijdelijk voor een conflictsituatie. Je moest werkelijk de moed en het lef bezitten om tegen deze ultra-conservatieve beroepsvereniging in te gaan. In de jaren ‘70 en ‘80 werd de Orde volledig gecontroleerd door de Syndicale Kamers van Geneesheren van dokter Wynen. De auteur bekritiseert met recht en reden de egoïstische opstelling van het artsensyndicaat. Het antivolkse karakter van de dokterstaking is daar een mooi voorbeeld van. De eigen status en het inkomen van de dokters primeerden op de patiënt. Ongetwijfeld heeft de doktersstaking van 1964 een impuls gegeven aan de erkenning van het werk van ‘Geneeskunde voor het volk’. Geruggesteund door de sympathie en de massa-acties van de bevolking in specifieke dossiers heeft ‘Geneeskunde voor het volk’ geleidelijk aan bestaansreden gewonnen. Dit werd pas echt realiteit wanneer de gegevens over de milieuvergiftiging door Métallurgie Hoboken onder de publieke aandacht werden gebracht.

De strijd gaat verder

De strijd is alvast nog niet afgelopen. Zo pleit de auteur voor een verbeterde en correctere toepassing van de wetgeving i.v.m. de controlegeneeskunde. De ultieme oplossing ligt in het opdoeken van deze vorm van antigeneeskunde ! Ook de impact van de remgelden wordt kritisch onder de loep genomen en de invoering van medische profielen wordt als alternatief vooropgezet.
Het wordt de lezer snel duidelijk dat er een onlosmakelijke band is tussen de gezondheidsproblemen en de maatschappelijke context. Het politiek engagement van Kris Merckx vertaalt zich navenant in zijn interesse en acties voor de thema’s die te maken hebben met de (volks)gezondheid, zoals arbeid en milieu. Het is trouwens een van de basisprincipes van de organisatie: ongezonde of onveilige arbeidsomstandigheden in de openbaarheid brengen. De concrete dossiers zijn legio: de beroepsziekten,de loodvergiftiging en het asbestdossier – treffend de seriemoordenaar genoemd. De organisatie heeft zich daarnaast intensief ingezet voor de belangen van de dokwerkers en dit met enig succes: de officiële erkenning als beroepsziekte van de rugaandoeningen bij dokwerkers. Je komt dan als organisatie sowieso in het vaarwater van de arbeidsgeneesheren terecht: soms meer in dienst van de productie dan gericht op preventie en het vroegtijdig opsporen van beroepsziekten. Aan de ander kant toont Kris Merckx de intellectuele durf om te nuanceren en te wijzen op de positieve veranderingen in de moderne arbeidsgeneeskunde.

De gretige grijphanden van de big farma

Wat zeker niet mocht ontbreken, is een hoofdstuk over het invoeren van een volwaardig kiwimodel, ook wat een systeem van openbare aanbesteding voor gratis griepvaccins aan risicopatiënten betreft. Het onderzoek van dr. Dirk Van Duppen in de groepspraktijk van Deurne naar de zwendel met de cholesterolverlagers, was de aanzet tot de opzienbarende kiwicampagne. Een aantal gefundeerde argumenten worden aangevoerd om het kiwimodel toe te passen. En zoals de auteur schrijft: ‘De kracht van de feiten en argumenten liet toe een ruim front te vormen van artsen, universiteitsprofessoren en verantwoordelijken van sociale organisaties’. Alvast kostenbesparend in het kader van de precaire budgettaire situatie van de ziekteverzekering, maar zonder de belangen gerekend van de farmaceutische industrie. De Zocorsaga is hiervan dé illustratie hoe de betrokken ministers bakzeil haalden en de ziekteverzekering opzadelden met een meeruitgave van 50 miljoen euro.

Tot slot

De auteur lijkt me een rasverteller. Zowel de inhoud als de toon van het boek houden de lezer op koers. De gebeurtenissen, de conflictsituaties, het ontstaan en de groei van ‘Geneeskunde voor het volk’ worden met een vloeiende verteltrant zeer aanschouwelijk gemaakt. Daarbij schuwt de auteur de zin voor zelfkritiek niet. Hij haalt o.a. de tekortkomingen in de beginjaren van ‘Geneeskunde voor het volk’ aan en het soms te dogmatisch en te orthodox handelen.

Wat we moeten bewonderen in Kris Merckx en zijn progressieve collega’s is hun kritisch -ethische bewustzijn vertaald in gedreven acties tegen onrechtvaardigheid. Ze geven ons aan waar het werkelijk om draait in deze wereld.

Daarom als afronding de volgende passage uit het voorwoord: “Want al slaan we complexloos nieuwe wegen in, we blijven radicaal. Omdat het onrecht ons daartoe verplicht.” En in alle bescheidenheid voeg ik daar aan toe: het onrecht in al zijn vormen blijft de wereld genadeloos teisteren.

Uitgeverij Epo: www.epo.be

Geneeskunde voor het volk: www.gvhv.be