Op Shell kun je niet genoeg schelden – dat was altijd mijn overtuiging. Moest iemand de weg naar Shell vragen, dan zou ik antwoorden: ‘Ga de Hel binnen, loop door tot de middelste van de zeven ringen, en vraag het daar nogmaals.’ Het is ook makkelijk schoppen op Shell: als giga-concern dat tot de kop in de olie en teerzanden zit, is het niet moeilijk het bedrijf voor te stellen als de verpersoonlijking van het kwaad. Met het herpubliceren van de klimaat-documentaire van Shell door de Correspondent (in samenwerking met The Guardian), schijnt dus weer een mooi moment te zijn aangebroken, om zich te verbazen over dat Shell ‘tegen beter weten in’ heeft gehandeld, en om het bedrijf te beschuldigen van ‘hypocrisie’.
In het kort: de documentaire van Shell, die werd geproduceerd in 1991, heeft het over de invloed van de mens op het klimaat. Het bespreekt alternatieve energiebronnen, en heeft het expliciet over maatregelen die overheden kunnen nemen. Ook in de communicatie rond die tijd, die ook is opgevolgd door De Correspondent, heeft Shell het over een soort ‘koolstoftax’, opgelegd door de overheid, en niet (zoals nu het geval is) met emissie-aandelen vrijgelaten aan de grillen van de markt.
Dit klinkt heel progressief, ‘al in 1991’, en juist daarom wekt het handelen van Shell daarna – het lobbyen, in samenwerking met andere olie-concerns, tegen maatregelen van de overheid – begrijpelijk wat wrevel op. Veel media (De Correspondent en The Guardian voorop) zien de video immers als het bewijs dat Shell er al in 1991 vanaf wist, en het daarom een maatschappelijke plicht had naar deze inzichten te handelen.
Wacht even … men is erover verbaasd dat het bedrijf ‘al in 1991’ afwist van de klimaatverandering. Denken zij nu echt dat bij Shell enkel imbecielen werken? Je kunt zeggen wat je wilt, maar de medewerkers van Shell zijn binnen hun vakgebied en door de bank genomen zeer competent. Sowieso, rond 1990, met de publicatie van het eerste IPCC rapport, en het welslagen van klimaatmodellen in het reproduceren van temperaturen op aarde onder invloed van plotselinge schommelingen (door vulkanen) van gassen in de atmosfeer, raakte de hele wetenschap stilaan overtuigd van het idee van klimaatverandering door de mens. Shell had, zoals vrijwel elk groot bedrijf, banden met de wetenschap, en had natuurlijk mensen in dienst die langetermijn-invloeden op het bedrijf in kaart moesten brengen. Uiteraard wist Shell van de invloed van de mens op het klimaat af. Elk olie-concern wist dat.
De volgende vraag is dan: brengt dat dan zonder meer een maatschappelijke plicht mee? Dat lijkt me niet. Boomknuffelaars zoals ondergetekende zouden het graag anders zien, en vandaar ook de afkeer van een bedrijf als Shell. Maar ‘populair worden bij boomknuffelaars’ is niet het doel van Shell. Het uiteindelijke doel van Shell is niet heiliger of minder heilig dan dat van de producent van biologische voeding, of van zonnepanelen. Die is domweg: ‘stinkend rijk worden’.
Hoe kun je dan in godsnaam verwachten dat Shell lobbyt tegen zijn eigen bedrijfsbelangen? Dat Shell met vernieuwende technologieën voor alternatieve energiebronnen in een ‘gat in de markt’ springt dat er op dat moment geenszins was? Zoals Shell zelf in het filmpje en in zijn communicatie daarna aangeeft: dat is de plicht van de overheid. Die moet nieuwe regels stellen, waarna alle oliebedrijven zullen moeten doen wat je van een individueel bedrijf niet kan of mag verwachten: zich conformeren naar de nieuwe standaarden.
Wat mij dan ook nog het meest verbaast aan het filmpje is dat het sowieso is gemaakt. Het was en is de taak niet van Shell om burgers te informeren over klimaatverandering. Allicht was dan ook het doel van Shell zich te werpen op de alternatieve energiebronnen die zonder twijfel spoedig zeer nodig gingen zijn. Zoals het filmpje immers aanhaalt, kwam de wereldgemeenschap, na het ontdekken van het gat in de ozonlaag, immers in hoog tempo met wetten die de CFK’s die het gat veroorzaakten, te bannen. Het probleem van de klimaatverandering is nog vele malen groter: toch zeker zullen regeringen zich in het zweet werken om hier wetgeving rond te bouwen, waarna olieconcerns zich zullen moeten aanpassen? In dat geval was Shell een groene voorloper geweest.
Helaas, zoals we weten, liep het net wat anders. Tegen de verwachtingen van Shell, tegen de verwachtingen van elke redelijke mens in, is het klimaatprobleem compleet genegeerd geweest, door journalisten, door politici, in de eerste 15 jaar na het uitkomen van de klimaatdocumentaire – het was wachten op An Inconvenient Truth van Al Gore voordat het eindelijk op de politieke agenda terechtkwam. En dat is treurig. Politici horen in de eerste plaats ons, de burgers, te vertegenwoordigen. Zij waren in 1991 nét zo goed op de hoogte als Shell, ExxonMobil en al degenen die we nu verwijten ‘ons, de burgers’ niet voldoende te hebben geholpen. Al in de jaren 80 waren er parlementaire debatten over het klimaatprobleem. Maar er werd niks gedaan.
Het is toch schrijnend dat uitgerekend Shell al in 1991 oproept tot overheidsingrijpen, en we vervolgens 25 jaar moeten wachten op onze politici, op een Parijs-akkoord dat globaal de emissies bindend aan banden wil leggen?
En waar waren de media, de ‘controleurs van de parlementaire democratie’? Er is vrijwel geen enkele krant met een klimaatredactie die naam waardig – met The Guardian als enige noemenswaardige uitzondering – dit gebrek aan kennis en interne controle geeft, in eigen land, ruimte aan klimaatnegationisten in zogenaamde ‘kwaliteitsmedia’ als De Morgen of De Standaard om hun feitelijk nauwelijks onderbouwde standpunt uit te dragen.
Kortom, in plaats van Shell nog maar eens te verwijten, moeten we ons afvragen waar de media en de politici al die tijd waren. Dat lijkt me de enige conclusie die we echt kunnen trekken uit de documentaire en de communicatie van Shell in de jaren ’90. Niet dat Shell hypocriet is, of ‘een fout bedrijf’, terwijl het gewoon zijn bedrijfsdoel nastreeft. Wel dat we echt wel heel hard in de steek zijn gelaten door de actoren die wel als doel hebben ons te beschermen.
