‘Je moet gewoon jezelf zijn.’ Het is een gekende levenswijsheid die ons vaak wordt voorgehouden. Wel, steeds meer jongeren kiezen er zelf voor om niets meer te zijn. Eén op tien studenten overwoog al zelfdoding, één op honderd probeerde het. Onder jongeren is zelfdoding ondertussen de grootste doodsoorzaak. Achter deze cijfers gaan duizenden verschrikkelijke verhalen schuil, met hun specifieke oorzaken en omstandigheden. Maar de som van al die persoonlijke verhalen vormt een spiegel op een samenleving met een groot probleem.

In België neemt 1 op 8 van de inwoners antidepressiva. Dagelijks worden er 800.000 dagdosissen verkocht. Er zijn 800.000 verschillende verklaringen voor deze depressies, gaande van het verlies van een job tot een probleem in de hersenen. Deze diagnoses geven echter een onvolledig beeld. Ze zijn blind voor de problemen van een samenleving die steeds meer mensen niet de moeite vinden om in te leven. In Griekenland is sinds het besparingsbeleid het aantal zelfdodingen met een kwart gestegen. Dit toont aan dat zelfdoding niet enkel een individueel drama is, maar ook een sociaal probleem.

Individuele verklaringen zijn een symptoom van dat probleem, geen deel van de oplossing. Ze zijn een symptoom van een samenleving waarin de schuld voor sociale problemen bij het individu wordt gelegd. In zo een samenleving is werkloosheid een motivatieprobleem, racisme relatief en zijn vluchtelingen profiteurs. Het is een samenleving waar je verdacht bent tot het tegendeel bewezen is en kinderen een GAS boete krijgen als ze in een boom klimmen. Het is een samenleving waarin we tegen elkaar moeten concurreren, wantrouwen heerst en verschillende groepen tegen elkaar worden opgezet.

Ons leven wordt collectief geïndividualiseerd. We zijn manager van onze eigen personencultus, beheren ons imago met selfies op facebook of instagram en veroveren ‘swipend’ de markt op tinder. We kopen -afhankelijk van mode- in massaproductie geproduceerde gadgets om meer onszelf te zijn, blij omdat we een cola flesje met onze eigen naam krijgen.

Ik ben uniek, roepen we allemaal tezamen, ik heb authenticiteit gekocht hij was in reclame. We zijn vrij. Vrij om verslaafd te worden aan shoppen of alcohol. Vrij om plat racistische desinformatie te verspreiden op het internet. Vrij om massaal te kijken naar vulgaire pornografie waarin vrouwen niet meer zijn dan een lustobject.

Achter de vrijheid om voorgekauwde meningen over boeken die we niet gelezen hebben te delen, ligt een grote leegte. Achter de selfies, dure gadgets en zelfingenomenheid ligt veel onzekerheid. Hoe meer series we kijken, hoe minder we ons echte leven in handen nemen. Hoe meer tijd we spenderen aan sociale media, hoe minder tijd we maken voor sociale aangelegenheden in de realiteit. Steeds meer mensen verliezen zichzelf in een fictieve persoonlijkheid met een eigenheid die reeds voor hen is ingevuld. 

Er wordt ons voorgehouden dat als je maar hard genoeg je best doet, je alles kan bereiken. Meer geld, meer kleren, meer van hetzelfde. Waarom we meer moeten consumeren of wat we met al dat geld moeten doen, doet er niet toe. Wie het niet bereikt heeft gefaald, en dat is hun eigen schuld. Wie niet tevreden is met steeds meer van dezelfde leegte is abnormaal of gestoord en moet dus op zoek naar zichzelf. De samenleving kan je niet veranderen dus je kan je er maar beter aan aanpassen. Of beter: ontdekken wie je “echt” bent.

De race naar meer geld, meer consumptie, meer prikkels kan steeds minder jongeren bevredigen. Een doorgedreven individualistische en relativistische zoektocht naar ‘het zelf’ is opnieuw een symptoom van het probleem, en kan dus geen oplossing zijn. Een samenleving die er niet in slaagt jongeren een collectief perspectief te bieden zit met een groot probleem. Wat vanuit een individueel perspectief zelfmoord is wordt op het niveau van een samenleving sociale moord.

De huidige samenleving is in crisis. Niet alleen is ze gebaseerd op uitbuiting, oorlog en plundering van de natuur. In haar drang naar steeds meer winst vreet ze aan al het waardevolle. Minder subsidies voor jeugdhuizen of lokale cultuur, meer winst voor K3 en Plopsaland. Geen Miles Davis meer op de radio, Ian Thomas levert meer op. Waar winst het haalt van waarde wordt verlies het resultaat. Dat verlies is vaak tastbaarder dan we denken.

Er is nood aan een nieuw verhaal. Een verhaal dat antwoord op individualisering en concurrentie met solidariteit. Een verhaal waarin de intrinsieke waarde van mensen, natuur en cultuur opnieuw centraal staat. Het wordt dringend tijd dat we het woord samenleving letterlijk gaan nemen. Dat betekent ook dat we in elkaar zullen moeten gaan geloven in plaats van in de markt van concurrentie en ongelijkheid.

Het verhaal dat je alleen alles kan bereiken, maar dat collectieve actie zoals stakingen onzinnig zijn is gebaseerd op een leugen. Het is net andersom. Alleen tegenover een depressie, alleen tegenover je werkgever, alleen tegenover de natuur ben je machteloos. Maar als we ons niet tegen elkaar laten uitspelen maar samenwerken, zijn we tot grootse dingen in staat.

Samen zijn we in staat een einde te maken aan de gigantische ongelijkheid, oorlogen en de plundering van de planeet. Samen zijn we in staat om het waardevolle opnieuw een plaats te geven. Samen kunnen we bouwen aan een meer rechtvaardige samenleving. Bovendien is dat een verhaal dat de moeite is om voor te leven. Het is namelijk enkel wanneer mensen samenwerken dat ze echt zichzelf zijn. De homo sapiens is niet voor niets een sociale diersoort.