(10) De functies van de oudste religie van de mensheid, de vooroudercultus

Enkele begrippen.
Wat is het verband tussen vooroudercultus, animisme, sjamanen en totemisme?
De vooroudercultus is de cultus van de verering van de voorouders, een religie. Een equivalent van devooroudercultus is het christendom, het hindoeïsme enzovoort.
In de vooroudercultus  neemt men aan, gelooft men dat mensen een ziel (vaak meer dan een) hebben. Het woord anima is het Latijns woord voor ziel, vandaar animisme. Er is geen equivalent voor animisme, alle religies ook de zogenaamd monotheïstische  godsdiensten, zijn ook gebaseerd op het animisme.
De priesters van de vooroudercultus hadden in niet-verwante talen een eigen naam. Het woord sjamaan komt van de Evenken, een Siberische stam, en wil bij hen zeggen “hij/zij die weet” . Sjamanen konden mannen of vrouwen zijn. Het is in wezen een synoniem van priester. Zij zorgen voor het contact met de zielen van overledenen. Zij kunnen daarnaast een hele reeks taken hebben die strikt genomen niet tot het religieuze domein horen. Als ze b.v. een huwelijk inwijden vervullen ze de functie van een burgerlijke stand.
In het totemisme geloofde men dat dieren, planten of objecten ook een ziel kunnen hebben. In veel gevallen was een totem een symbool voor een clan. Het was mogelijk dat voorouder en totem één begrip waren (geworden). Veel elementen van het totemisme bestaan nog in het hindoeïsme waar de ziel van mensen en dieren dezelfde zijn en wederzijds kunnen verhuizen. Daarom zijn runderen en sommigen apensoorten in het hindoeïsme heilig. Totems waren aparte organisaties die over clangrenzen en vaak over stamgrenzen heen bestonden.
Voorbeelden van vooroudercultus. Wat vroeg men aan de voorouders?
 

Vooroudercultus van de Australiërs
Elke Australische stam had mythes waarin de oorsprong van de stam, in de regel gesticht door voorouders in een lang vervlogen tijd, de droomtijd , verteld werden. In bijna alle Australische stammen hoorden de mensen bij een totem die een directe band had met de voorouders “Ze geloven universeel dat hun overleden voorouders en verwanten hen gedurende hun slaap bezoeken en hen raad geven of waarschuwen tegen gevaren, of hen liedjes tegen magie overbrengen.”  Het waren met andere woorden goede zielen.
Elke totem had een ceremonie die als doel had de voorraad van het totemdier of de totemplant te vergroten. Een totem had een totemhoofd die bepaalde wanneer deze ceremonie – strikt volgens de tradities – werd uitgevoerd. Elke totem had ook een heilige opslagplaats (een spleet in een rots, een gat in de grond enzovoort) waar de heilige voorwerpen van de totem bewaard werden. Vrouwen, kinderen of niet geïnitieerde jonge mannen mochten er niet komen.  In sommige stammen had een individu ook een eigen, een individuele totem en soms was er een sekstotem.
Wat vroegen de Australiërs aan hun voorouders? Goede raad, bescherming tegen gevaren waaronder slechte magie, de vergroting van het aantal totemdieren en totemplanten.

De Akamba in Kenia
De Akamba waren en zijn een van de belangrijkste stammen van Kenia. Onderstaande informatie komt uit het boek van de Zweedse antropoloog Gerhard Lindblom, ‘The Akamba in British East Africa, an ethnological monograph’, dat in 1920 verscheen en gebaseerd was op zijn verblijf bij de Akamba tussen 1910 en 1912.
Bij een jachtpartij leverde elke afdeling van het dorp een gelijk aantal mannen. Voor men vertrok werd aan de sjamaan  gevraagd onder welke auspiciën men de jacht zou aanvangen. Er werd ook een bierfeest gehouden voor de Mulungu, de voorouderlijke geesten, en er werd gebeden voor een goed resultaat. Bij dergelijke gelegenheden offerde men ook voor een overleden beroemde jager . Een dergelijk man was, net als andere eminente mannen begraven aan de voet van een wilde vijgenboom waar offers gedaan werden. “Het idee dat religie en magie deel uitmaken van de noodzakelijke voorbereidingen van jagen of militaire expedities om het succes ervan te verzekeren is een feit dat toepasbaar is voor de hele mensheid.” Dit is een voorbeeld dat een religieuze ceremonie vaak een concentratie- en motivatieactiviteit is die de deelnemers individueel en collectief motiveert.
In tijden van grote droogte was het in East Ukamba vroeger de gewoonte een kind te offeren aan de geesten van de voorouders.
Wat vroegen de Akamba aan hun voorouders? Succes bij de jacht en oorlog, het doen ophouden van een droogte, dus zekere oogsten.
 

De Baluba in Kongo
De Baluba waren (en zijn) een Kongolese stam die in Katanga leefde.
De voorouders ”(…) beschermen diegenen die hen eren; ze beschermen hen van ongelukken, verdedigen hen tegen hun vijanden, wreken zich bij gelegenheid op hen enz.” Ze vallen ook de vijanden van een individu of een dorp aan. Wie de naam van een voorouder droeg, b.v. Nkulu, werd door die voorouder beschermt.  Een geest Ngoy vroeg aan dezelfde voorouder ook bescherming tegen vijanden, ziekte, hongersnood.“
Wat vroegen de Baluba aan hun voorouders? Succes bij de jacht en oorlog, bescherming tegen vijanden, ziekte, hongersnood enz.

De Kwaio op Malaita
De Kwaio zijn de inwoners van het eiland Malaita in Melanesië. Het zijn rechtstreekse afstammelingen van de Afrikanen die 65.000 tot 80.000 jaar geleden Afrika verlieten.
“Priesters offeren varkens aan voorouderlijke geesten van wie voorspoed en het leven zelf afhangen.”De Kwaio vroegen voorspoed. Bij hen, maar niet alleen bij hen, moesten de voorouders goed presteren en deden ze dat niet dan konden ze door de Kwaio, hun eigen nakomelingen verstoten worden maar voorouders die moedige krijgers waren geweest konden hun nakomelingen verlaten omdat ze in de strijd te laf waren.”

Samenvatting. Jagers en verzamelaars, boeren zonder staat vroegen aan de voorouders een goede jacht, veel dieren, veel planten. Boeren vroegen een goed oogst. Beiden vroegen bescherming en/of de overwinning op hun vijanden.
Deze wensen waren alle voordelig voor de reproductie van de clan/stam en het individu. Dat is een belangrijke functie van de vooroudercultus: het verenigde de leden, het motiveerde hen door het geloof dat hun voorouders hen hielpen.

Er kunnen duizenden voorbeelden gegeven worden van volkeren en wat ze vragen aan hun voorouders. De vooroudercultus is de moeder van alle godsdiensten. De meeste kenmerken van deze cultus komen vandaag voor in alle bestaande religies. Christenen noemen hun oppergod “Vader”. Het “Onze vader” is er het belangrijkste gebed en in de “Weesgegroet” neemt Maria de rol van voormoeder over van een echte voormoeder. En wat vragen de christenen o.a. in het “Onze vader”? “Geef ons heden ons dagelijks brood”. Wanneer worden de voorouders herdacht? Op Allerzielen en Allerheiligen!

Maar dat waren niet de enige functies van de oudste religie. Ons onderzoek is niet gedaan.

Marc.Vermeersch@gmail.com