Bij de start van het nieuwe onderwijsseizoen zijn de apocalypsen in
vertrouwde hoeveelheid komen aanrollen. Ik besefte een tijd terug een
film te hebben gezien, waarin de klas inderdaad de hel op aarde was.
Dat is in Kes,
het debuut van Ken Loach uit 1969.
Een schooljongetje wordt omspoeld door
dermate veel ellende, dat je als kijker
geneigd bent hem door het scherm naast je op de bank te trekken en
hem stroopwafels te voeren die gedoopt zijn in warme chocomel.

Gelukkig heeft hij een adembenemend
goede leraar. Die vraagt tijdens een les over ‘fact and fiction’
aan het jongetje
een verhaal over zichzelf te vertellen. Eerst wil hij
niet, gewend als hij is dat anderen voor
hem praten, maar als de leraar het lot van zijn klasgenoten aan het
verlangde verhaal verbindt, begint
het jongetje te
vertellen over zijn
valk.

De klas raakt geïntrigeerd, de leraar ook en wel
zodanig dat hij
zelf
komt kijken hoe het jongetje met de valk
omgaat. De rillingen lopen over je rug,
zo mooi. Dat kan dus niet goed gaan. Nu is er over het
algemeen weinig rechtvaardig op de wereld,
maar wat in Kes
gebeurt is godgeklaagd. Wat
een film! Het jongetje zelf krijgt geen
enkele aandacht. Hij
heeft een moeder zonder man, en
een soort broer die kwelgeest is.

Het jongetje voedt de valk op aan
een lijn, die hij dan weer laat
vieren en dan weer aan
trekt – een
ouder in spe.

Het beeld herinnerde me aan twee andere films,
waarin de school eveneens
een rolletje speelt. In 4
Havo, een klas apart, de VPRO-documentaire van Maarten Schmidt en
Thomas
Doebele uit 1992, zit een
legendarische scène over
een leerlinge op wie elke redelijke leraar het liefst meerdere
zwepen der wraaks tegelijk zou
laten neerkomen. Het meisje wordt dan gefilmd in haar eigen omgeving,
bij een manege geloof ik, waar ze vertelt over hoe ze haar paard
behandelt: ‘Strak houden, anders komt er niks van terecht’.

De andere film is ook een documentaire. Benoît
Mariage vertelt in Michel
Stree, Une âme chevaleresque uit
2007 over de Waalse
adolescent-kaper
van de bus met schoolkinderen in
Vielsalm, die als
eis had om voor de radio een verklaring
tegen onrecht en ongelijkheid af te
leggen. Heden verzorgt hij in een
steengroeve vogels en bet wondjes in hun poten.

Aldus blijkt de vader het kind van de man. Als
zevenjarige vond hij langs de weg een gewonde vogel, die hij meenam
naar de klas. De meester zei dat hij hem moest verzorgen, maar toen
de vogel een kraai bleek kwam het advies het dier te doden. Maar de
jongen genas de kraai en het beest bleef acht jaar bij hem tot het
stierf van de ouderdom.

Over, amen, uit. Of wat is nu de openbaring (die
een les kan zijn en een straf)?