Je kunt het spijtig vinden dat de Grieken niet ‘all the way’
wilden gaan afgelopen vrijdag – althans voorlopig niet – bij de
onderhandelingen met Schäuble en co (lees: een Grexit echt overwegen) – en zo
hun voornaamste troefkaart uit handen gaven. Maar terzelfdertijd kun je die
angst voor het onbekende ook begrijpen: een Grexit kan op termijn goed
uitpakken voor Griekenland (ik behoor tot degenen die ervan overtuigd zijn dat
de monetaire unie in de huidige vorm niet kan werken, en ook politiek uiteindelijk
niet duurzaam zal blijken), maar het kan ook zijn dat er eerst een (lange) periode
van nog ernstiger economische en sociale problemen doorworsteld moeten worden. Dat
veel Grieken, of toch zij die nog iets te verliezen hebben, bang zijn voor de
afgrond, dat is menselijk. Het is zelfs bijna rationeel.

Je kunt het dus jammer vinden dat Varoufakis en Tsipras, in hun
pogingen om (althans tijdelijk) het kapitalisme van zichzelf te redden, een Grexit
niet echt overwegen (ook al omdat Varoufakis blijkbaar in de jaren ’80 een dure
les geleerd heeft in het Verenigd Koninkrijk van Thatcher). En ik vind het
jammer – ik vrees dat ze een beetje te veel water bij de wijn aan het doen
zijn. Zoals ik al snel begreep bij het backpacken in Indië – als je niet bereid
bent om écht weg te gaan, is je onderhandelingsmanoeuvreerruimte met een
riksja- en al zeker met een taxichauffeur nogal beperkt. Wat moet het dan niet
zijn als je met een BMW-chauffeur te maken hebt.

En toch, uiteindelijk
hebben de nieuwe Griekse leiders van de Grieken ook niet het mandaat gekregen
om te dreigen met een Grexit. Dat kun je betreuren, maar daarin verschillen die
Grieken niet van de meesten onder ons (inclusief mezelf). We zijn met zijn
allen bang om in de goot te belanden – en uitzonderingen, zoals kunstenaar Gert Dooreman deze week in DS Weekblad, bevestigen de regel. Dat is ook de reden
waarom “het grootkapitaal” – om maar eens een ouwerwetse PVDA-term te
gebruiken, erin slaagt om ons te blijven doen draaien voor een systeem waarvan
velen niet meer geloven dat het nog sociaal rechtvaardig en ecologisch duurzaam
is. Vrijwel niemand gelooft nog in een neoliberale samenleving, en toch blijven
we draaien – tot ook wij weggesaneerd worden.

Omdat we bang zijn voor de goot. Niet iedereen, ongetwijfeld,
en allicht voelen jongeren (of toch de ‘high potentials’ onder hen) die druk ook
iets minder aan dan mensen van middelbare leeftijd met een gezin, die met de
jaren hun manoeuvreerruimte/onderhandelingspositie op de arbeidsmarkt zien
afnemen/verslechteren. Maar uiteindelijk is het slechts weinigen onder ons gegeven
om echt lak te hebben aan de goot.

Dat we de laatste jaren met zijn allen op de buis gezien (en
in de krant gelezen) hebben hoe zelfs een deel van de middenklasse op straat
belandde in Griekenland was eigenlijk de beste propaganda die neoliberalen zich
konden dromen. De goot kwam ineens
akelig dichtbij, zeker nu in veel landen in Europa sociale verworvenheden op de schop gaan. 

Ik vrees dat we pas echt de structurele transformatie zullen
zien die we nodig hebben als (1) voldoende mensen echt niks meer te verliezen
hebben of (2) we die angst voor de goot van ons kunnen afzetten.

Ik vrees dat het eerste scenario nog altijd een stuk
waarschijnlijker is dan het tweede.