Vrees dat ik niet de enige ben, maar ik kan het toch niet laten om enkele – naar ik vrees niet
echt politiek correcte – opmerkingen bij de Charlie Hebdo-commotie in onze
media neer te pennen.
1.
Ik heb persoonlijk grote moeite met het
bovenhalen van de “grote woorden” over democratie en persvrijheid in Europa als
zijnde onze ‘core values’ als de
afgelopen vijf jaar in de eurozone een nogal autoritair socio-economisch bewind
is gevoerd, zonder veel respect voor democratische geplogenheden (zie bv. het
weinig smakelijke spelletje dat ook nu weer opgevoerd wordt rond Griekenland
door Europese leiders om toch maar het juiste verkiezingsresultaat te krijgen).
Op zijn minst zou je dan toch verwachten
dat we eerst ons eigen huis op orde krijgen, qua democratie, voor we durven
zeggen dat we in onze Europese ‘ziel’ geraakt zijn nu een redactie is
uitgemoord. Om nog maar te zwijgen over het door Europa zedig wegkijken van de
bootvluchtelingentraffiek en -moord op de Middellandse Zee, Aleppo, en andere
tragedies aan onze grenzen. Er is zelfs
geen geld genoeg voor vluchtelingenopvang, terwijl Bill Gates alleen vorig jaar
9 miljard rijker werd, ik zeg maar wat. Ik denk dat veel gewone lui in het
Midden-Oosten ondertussen zo hun eigen idee hebben over die veelgeroemde ‘democratische
waarden’ in Europa, ook al haten ze ongetwijfeld tezelfdertijd hartsgrondig de
jihadisten, en terecht. En dan zwijgen
we nog over de bedenkingen die ze moeten hebben als wij dit “het 9/11 van
Europa” –nog zo’n over the top term –
noemen, terwijl elders de ene slachtpartij na de andere gebeurt, zonder dat het
de modale burger hier nog veel kan schelen. Misschien moeten we dus toch maar even een
beetje een toontje lager zingen, al is dat duidelijk niet besteed aan de Yves
Desmets van deze wereld.
2.
Ik heb er ook wat moeite mee dat al die
columnisten en ‘scherpe pennen’ van ons nu uitermate lovend spreken over
Charlie Hebdo, en meer bepaald de cartoons over Mohammed o zo belangrijk blijken
te vinden voor onze absolute persvrijheid (met een beetje slechte wil doet het
denken aan wat Bert Bultinck recent schreef over de – doorgaans bijna unaniem
lovende – overlijdensanalyses van beroemde Belgen). Terwijl diezelfde “pennen die ertoe doen”, als je het
bv. over Mohammed hebt die een schaap langs achteren pakt op een webforum, of
een ander plat/vulgair statement in die aard pleegt, er doorgaans als de kippen
bij zijn om die stemmen weg te zetten als verzuurde lui of erger. Ze halen doorgaans hun neus op voor
de webfora, waar – ongetwijfeld minder arty – soms krek dezelfde praat te lezen
staat als in de meer ‘affronterende’ Charlie-cartoons. Op webfora gaat het voor
die heren opiniemakers – het zijn
doorgaans heren – duidelijk niet om ‘freedom
of speech’, dat zijn duidelijk stemmen die er niet toe doen in ons Europa,
dan hebben ze het over de ‘riolen van het internet’. Voor
alle duidelijkheid: niet dat ik het eens ben met dat soort statements, maar je
moet toch een beetje consequent zijn als “scherpe pen”, me dunkt. Als je een en ander al
niet “kunnen” vindt op webfora, dan vraag je je af waarom moslims het in etalages
in hun gezicht geslingerd moeten krijgen.
3.
Uiteraard mag en moet je alles kunnen zeggen en schrijven wat je wil
zonder te moeten vrezen om door Kalashnikovs overhoop geschoten te worden. En
ik geef grif toe dat Charlie Hebdo lef en ballen had om moslimextremisten aan
te pakken met hun cartoons, in tegenstelling tot bv. Jonas van Geel bij ons die
gisteren in ‘Tegen de Sterren Op’ met een tenenkrommende ‘spotten met katholieken’– medley uitpakte. “Hilarisch”, volgens De
Standaard (Valerie Droeven) vandaag, ik vond het vooral ‘blijven schoppen tegen
een tegenstander die al tegen de grond ligt’. Nee, dan heeft Charlie meer
ballen – ik ben het er overigens mee eens dat we moslimextremisten moeten
bekampen, zowel qua ideologie als op het terrein. Maar ik vraag me toch eerlijk
gezegd af waarom, als Zwarte Piet niet kan om racistische redenen, en een hele
groep mensen schoffeert anno 2015 (en daar is iets voor te zeggen), je erin zou
slagen om met bepaalde “plastische” Mohammed cartoons enkel één groep moslims –
moslimextremisten – te provoceren. Ik vrees ervoor. Die nuance zal allicht
verloren gaan voor vele gewone – gematigde – moslims. Overigens las ik vandaag
in DS dat de bedoeling
van Charb was: “We gaan door met spotten
met de islam tot die godsdienst even banaal is geworden als het katholicisme.
“ Sorry, maar als je dat soort statement
laat optekenen (ook al zeg je elders dat je moslimextremisten viseert, en niet
de islam zelf) dan vrees ik dat de nuance toch een beetje verloren gaat. Overigens,
een godsdienst, of ruimer, spiritualiteit, is niet “banaal”, voor mensen die
geloven, tot spijt van Joël De Ceulaer en andere Maarten Boudry’s. Het maakt
bij vele mensen het wezen uit van hun identiteit. Zelf ben ik allang geen
katholiek meer maar toch vond ik, decennia na mijn ontkerkelijking, Jonas Van
Geel’s medley er serieus over (noem me “Tindemaniaans” if you want). Kun je nagaan hoe gelovige moslims reageren op betreffende
cartoons. Moet kunnen, jawel, en je hoeft een en ander uiteraard niet te lezen
of te bekijken, maar ik vrees dat cartoonisten toch ook een klein beetje voor
zichzelf moeten nagaan waar de grens ligt. In het leven moet je vaak ook
grenzen trekken en compromissen sluiten, waarom zou dat voor cartoons niet zo
zou zijn, ook al moeten cartoonisten altijd een beetje grenzen opzoeken willen
ze enige impact hebben. Soit, geeft die
lui van al-Quaeda allerminst het recht om ze overhoop te schieten. Dus nee, voor de slechte verstaander, dit is
geen argument als “zouden ze het zelf gezocht hebben”. A propos, ik wou nog
effen signaleren dat de manier waarop ‘Europa nu bijna unaniem op zijn democratische
persvrijheidspaard gaat staan’ toch een beetje weg heeft van moslims in Baluchistan
die massaal vlaggen van Amerika verbranden na één of ander incident met de
koran in de pers vernomen te hebben. ‘Rally around the European flag’ – het is
eens wat anders in deze Eurokritische tijden. Waarmee ik niet wil zeggen dat
het afslachten van journalisten te vergelijken is met korans in het toilet
draaien, ik heb het over de respons. Blijkbaar hebben wij het ook nodig om af en
toe eens onze “Europese identiteit” te affirmeren, wat die dan ook moge zijn.
4.
Nog een andere ongetwijfeld weinig politiek correcte
opmerking: pen en cartoons zijn wel degelijk bijzonder krachtige wapens in deze
tijden van internet en sociale media waar ‘sharen’
bon ton is. Het discours van ‘Het is maar een pen en onschuldige tekeningen’ versus ‘brute kalashnikovs afvuren op
onschuldige journalisten’, tja, die vlieger gaat niet op, vrees ik. Mensen vechten altijd en overal met de wapens
die ze hebben. Ik denk dat cartoonisten relatief veel macht hebben in de 21ste
eeuw, omdat ze vlijmscherp kunnen uithalen (zelf heb ik veel respect en
bewondering voor pakweg Lectrr) en potentieel een wereldwijd publiek hebben. Al-Quaeda
denkt dat duidelijk ook. Vanuit politiek-strategisch oogpunt kun je dergelijke
actie dus begrijpen. In tegenstelling tot het afslachten van
jezidische vrouwen bv. en andere afschuwelijke middeleeuwse praktijken waar IS
zich aan schuldig maakt.
5.
De huidige westerse “norm” en mainstream
levensstijl is – vrees ik – in een aantal opzichten even leeg en (spiritueel) hol
als die van jihadisten. Alles staat meer en meer in het teken van
competitiviteit en economisering van hele sectoren, wat massa’s verliezers creëert,
niet alleen meer vooral elders in de wereld zoals vroeger, maar nu ook in toenemende
mate in onze eigen samenlevingen in het Noorden. Het wereldbeeld van jihadi’s
sluit uit of erger (slacht af), maar onze westerse maatschappijen doen dat ook,
zij het een stuk minder opvallend. Honderden
miljoenen mensen vallen ook in ons socio-economisch systeem uit de boot, zeker globaal
bekeken. Enig voordeel is allicht dat wij met ons neoliberale kapitalisme niet
terug naar het verleden (de middeleeuwen) willen. Maar we helpen de planeet wel
(en dus onze toekomst) naar de verdoemenis met ons maatschappijmodel.
6.
Laatste opmerking: ik vind persvrijheid even
belangrijk als iedereen, en vind wat in Parijs gebeurd is een grote tragedie,
zeker ook voor hun families. Maar ik vrees dat het niet meer haalbaar is om in
het Westen nog een soort ‘cocon’ van vrije meningsuiting en democratie te vrijwaren, als
elders de wereld in brand staat. Die tijd is voorbij – o.m. door voortschrijdende
globalisering. Alles is meer en meer met alles verbonden. Dus ofwel proberen we
elders in de wereld de situatie te verbeteren
(of tenminste te helpen en zeker niet doelbewust stokken in de wielen te
steken) ofwel gaan we naar toenemende polarisering en chaos, ook bij ons vrees
ik. Terreur, democratie, Ebola, klimaatverandering, gated communities en andere
indicatoren van toenemende socio-economische polarising binnen landen, … in se wijzen ze
allemaal in dezelfde richting. We zitten allemaal op dezelfde boot nu, en wat
elders gebeurt zullen we ook hier voelen en vice versa. Het is een illusie te
denken dat Europa een soort door besneeuwde bergen omgeven Heidi-land van democratie en persvrijheid kan blijven, als aan onze
grenzen gruwelijkheden gebeuren en samenlevingen desintegreren. Toenemende interdependentie en globalisering zal
ook ons politieke systeem beïnvloeden, of we dat nu willen of niet – overigens lijkt
de huidige generatie Europese machthebbers er veel aan gelegen om zelf een
handje toe te steken richting een meer autoritair systeem (maar da’s een ander
debat).
Ofwel gaan we uiteindelijk allemaal kopje
onder, ofwel slagen we erin een ander, meer rechtvaardig en duurzaam, pad voor de (hele) mensheid te vinden wat noodzakelijkerwijs ook impliceert dat veel meer mensen gaan vinden dat hun leven ‘zin’ heeft.
Of we een en ander als menselijke soort in ons hebben,
zal de tijd uitwijzen.
Voorlopig ziet het er in elk geval beroerd
uit.
