Geen bijster lekker weertje vandaag, laat ik dus nog maar
een stukje schrijven over het fijne nieuwe Vlaanderen waar we in leven. Meer
bepaald over wat ik beschouw als de achilleshiel voor de centrumrechtse (of zeg
maar gewoon rechtse) coalities die al vorm kregen of dat nog zullen doen in de
komende weken. Hoe vermijd je dat gewone mensen in toenemende mate geneigd
zullen zijn om het systeem te ‘gamen’,
als ze (blijven) zien dat de grote jongens (veel multinationals, een deel van
de financiële sector…) ongestoord verder gaan met weinig of geen belastingen te
betalen, gebruik te maken van belastingparadijzen of daar blijkbaar nog voor
aangemoedigd worden ook – onder het mom van ‘zuurstof geven aan de economie’.

Twee artikels in De Standaard van gisteren illustreerden die
weinig fraaie praktijken aan de top van het economische systeem nog eens ten
overvloede (een verhaal over de schimmige carrousels achter
voetbaltransfers, en eentje over de scheepskerkhoven in
Bangladesh en andere Aziatische landen, waar ook Europese reders blijkbaar
gretig gebruik van blijven maken, ook na invoering van Europese regulatie),
maar eigenlijk staan de kranten er elke dag vol van, zeker als je wat tussen de
regels begint te lezen. Het fundamentele rechtvaardigheidsgevoel van mensen –
of ze zich nu als links of rechts omschrijven – staat in toenemende mate onder
druk, en aangezien veel mensen beter geïnformeerd zijn dan vroeger, gaat die
trend niet onmiddellijk afnemen. Veeleer het omgekeerde. Mensen zijn zich er al
een tijdje van bewust dat het systeem geperverteerd is, daar hebben de meeste
lezers van Het Laatste Nieuws echt Piketty niet voor nodig.

En dan heb je als rechtse coalitie toch een probleem, me
dunkt: waar je bij Di Rupo I toch nog een beetje de indruk kreeg (zie bv. het
werk van John Crombez) dat ook de grote jongens een steentje zouden moeten dragen
(‘de sterkste schouders…’, weet je wel), zij het helaas een bescheiden
steentje, zie ik bij Bourgeois I (en ook bij de nakende Zweedse coalitie op
federaal niveau) niet direct mensen die achter dergelijk project hun schouders
zullen zetten. Veel misbaar maken over rashonden (Ben Weyts), dat wel, maar zie
je Jambon en co al fulmineren tegen belastingparadijzen? Nee, de grote jongens en
meisjes aanpakken zal geen ‘werf’ worden, het valt te vrezen. Groen, sp.a,
PVDA, … ze zitten allemaal op de oppositiebanken, of erger.

Wat we ongetwijfeld wel veel zullen horen:  mensen die het sociale zekerheidssysteem
misbruiken, moeten ‘geactiveerd’ worden, en desnoods uit het systeem geschrapt
worden, het mag geen ‘hangmat’ meer zijn, … 
Maar zeg me nu eens: hoe overtuigend klinkt dat als terzelfdertijd het ‘grootkapitaal’
ongemoeid wordt gelaten, om nog maar eens een ouderwetse negentiende^–eeuwse
term te gebruiken, die terug in de mode zou moeten geraken.

Jawel, nogal wat mensen misbruiken de ‘loopholes’ in het sociale
zekerheidssysteem, hoor ik bijvoorbeeld van een vriendin die bij de bank werkt,
maar geef ze eens ongelijk – zie ‘tit for
tat’ en andere speltheorieën – als
we alle dagen in de krant mogen lezen dat de 1 % of de 0.01 % het er helemaal
van blijft nemen. Iets gelijkaardigs geldt trouwens ook in het duurzaamheidsdebat,
maar da’s een ander verhaal. Zolang de happy few een levensstijl blijven
promoten waarbij het ecologisch niet op kan, ga je de gewone mens ook moeilijk
kunnen motiveren voor het groene verhaal. Dat lijkt me simpele logica.

In elk geval, op deze manier krijg je in sommige sectoren (bv.
in de zorg) een vicieuze cirkel: de nog resterende mensen met veel verantwoordelijkheidsgevoel/intrinsieke
motivatie  krijgen de indruk dat sommigen
‘het ervan nemen’, zeker als ook nog eens minder publieke middelen vloeien
ernaar, wegens besparingen  (sommigen
redeneren immers: waarom zou ik nog niet een paar dagen thuisblijven, als ik
terugkom is het toch direct ‘een zottenkot’ op de afdeling), worden op die
manier in toenemende mate met een nog hogere workload geconfronteerd, wat leidt
tot burn-outs, een trend naar meer zelfstandige verpleging (want daar kun je de
workload wel nog een beetje zelf in de hand houden), … en de overblijvenden die
geconfronteerd worden met nog meer werk. Dat kun je niet blijven volhouden.

En zo kun je in andere sectoren allicht ook wel wat voorbeelden
geven van een sociale zekerheidssysteem dat onder zware druk komt te staan. Je
kunt daar verontwaardigd over zijn, en terecht, ook op de mensen die het
systeem misbruiken, maar als je terzelfdertijd de grote jongens ongemoeid laat,
heb je eigenlijk geen morele poot om op te staan.

Misschien komt er stilaan een tegenbeweging, internationaal
(bv. Europees of onder druk van Amerika), om de 1% en multinationals ook te
laten bijdragen, maar het gaat traag, en zal dan toch zeker niet onder druk van
Bourgeois, Rutten en co zijn, vrees ik. Het nieuwe Vlaanderen zal sommigen
activeren, en anderen blijven laten cashen.

Dat lijkt me een enorm probleem voor de legitimiteit van ons
politieke systeem. Overigens ook internationaal. Maar bij linkse partijen
(sociaal-democraten hebben sinds kort ook terug het licht gezien, in
tegenstelling tot 10 jaar geleden), heb je tenminste nog het gevoel dat ze die
sterkste schouders ook terug meer willen laten bijdragen, ze zien ook in dat
het de laatste decennia verkeerd is gelopen. Bij N-VA, Open VLD, MR, … noem
maar op, krijg ik eerder de tegenovergestelde indruk.  De mantra ‘competitiviteit van de economie’,
weet je wel.

Sommigen ageren op dit ogenblik tegen fundamentalisten
elders in de wereld, maar het mag duidelijk zijn: wij hebben ook onze ‘heilige
koeien’.