Scholen worden berispt omdat ze aan
armoedebestrijding doen

Dat onze huidige regering
niet de sociaalste aller tijden is, is intussen duidelijk. Dat deze regering
bespaart op een domein als onderwijs dat de meest kwetsbare gezinnen in onze
samenleving dat extra duwtje in de rug geeft, is ontoelaatbaar. Toch is Vlaams
Minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) van plan om deze legislatuur
zwaar te snoeien in het algemeen onderwijsbudget. Ze gaat nog een stap verder:
in haar beleidsnota staat te lezen dat de extra werkingsmiddelen voor gelijke
onderwijskansen zullen ‘evolueren naar een basistoelage die voor elke leerling
gelijk is’. Dit is niets minder dan een herverdeling van geld van scholen met
veel kansarme leerlingen naar scholen met een rijker publiek. Nu uit een
rapport van het Rekenhof blijkt dat scholen met veel kansarme leerlingen hun
extra werkingsmiddelen niet gebruiken waarvoor ze bedoeld zijn – te weinig voor
onderwijs, te veel voor armoedebestrijding – staan die werkingsmiddelen voor
kansarme leerlingen op de helling. Met andere woorden: terwijl deze
besparingsregering met haar asociale maatregelen hoe langer hoe meer gezinnen
in de armoede duwt, worden scholen berispt omdat ze aan armoedebestrijding doen.

Hoge leerprestaties, grote
ongelijkheid

Nochtans zijn die extra werkingsmiddelen
voor gelijke onderwijskansen nog steeds broodnodig. Want ondanks het hoge
prestatieniveau van Vlaamse leerlingen in vergelijking met hun Europese
medeleerlingen, blijkt uit verschillende onderzoeken dat de kloof tussen sterke
en zwakke leerlingen nergens zo groot is als in Vlaanderen[1]. Problematisch is dat dit
verschil in leerprestaties sterk bepaald wordt door de socio-economische
achtergrond van leerlingen. Ons onderwijssysteem slaagt er dus nog steeds
onvoldoende in om het effect van de socio-economische situatie op
leerprestaties te beperken. Met als gevolg dat de achterstand waarmee jongeren
uit kansarme milieus hun schooltijd beginnen nauwelijks wordt weggewerkt
doorheen hun schoolloopbaan. Veel van deze leerlingen verlaten de school met
onvoldoende bagage om volwaardig te kunnen participeren in onze samenleving. Daarmee
is ons onderwijssysteem één van de meest ongelijke van Europa.

Ter illustratie: disproportioneel
veel leerlingen uit minder geprivilegieerde klassen dalen systematisch af naar ‘minder
gewaardeerde’ onderwijsvormen (BSO en TSO) of het buitengewoon onderwijs (watervalsysteem)[2]. Dit is het gevolg van negatieve
keuzes die gemaakt worden op basis van leerachterstanden en tekorten. Daar komt
nog bij dat in Vlaanderen nog steeds 14% van de leerlingen het secundair verlaat
zonder diploma (2010). In een aantal centrumsteden rijzen die cijfers de pan
uit: Antwerpen (26%), Genk (23%) en Gent (19%) zijn koplopers wat
ongekwalificeerde schoolverlaters betreft[3]. Een leerling uit een
kansarm gezin heeft in sommige steden tot viermaal meer kans om de school
zonder diploma te verlaten[4].

Gelijke onderwijskansen

Om de invloed van een
nadelige socio-economische situatie op schoolkansen te verminderen en om
segregatie, discriminatie en sociale uitsluiting in het onderwijs tegen te
gaan, werd in 2002 het GOK-decreet (Gelijke Onderwijskansen) ingevoerd. Dit vanuit
het principe dat positieve discriminatie nodig is om tot gelijke leerkansen te
komen voor álle leerlingen, ongeacht socio-economische of etnische achtergrond.
Afhankelijk van het aantal ‘indicatorleerlingen’[5]
(SES), heeft een school vandaag recht op extra personeel en extra
werkingsmiddelen. Een totaal budget van 100 miljoen euro wordt jaarlijks
verdeeld op basis van het sociaal profiel van een school. Bedoeling: leerlingen
via kwaliteitsvol onderwijs uit de vicieuze cirkel van kansarmoede halen. Die
extra middelen zouden gebruikt moeten worden voor nascholing van leerkrachten,
het voorkomen en remediëren van leerachterstanden, het aanschaffen van extra
pedagogisch materiaal, het inzetten van tolken, voorzien van extra
leerlingenbegeleiding en het organiseren van extra (buiten)schoolse
activiteiten.

Naar een gelijke toelage
voor álle leerlingen?

Het lijkt vanzelfsprekend
dat deze grote kansenongelijkheid in ons onderwijssysteem noopt tot extra
investeringen in het onderwijs. De huidige Vlaamse regering denkt daar duidelijk
anders over. Minister Crevits wil deze legislatuur maar liefst 819 miljoen euro besparen
op het algemeen onderwijsbudget, waarvan jaarlijks 2.3% op de werkingsmiddelen
van het basisonderwijs en 4.5% op die van het secundair[6].

Naast deze algemene
besparingen plant minister Crevits een hervorming van het budget bestemd voor gelijke
onderwijskansen. In haar beleidsnota zaaide Crevits met slechts één zin heel
wat onrust: “De werkingsmiddelen
evolueren naar een basistoelage die voor elke leerling gelijk is op basis van
het onderwijsniveau (kleuter, lager, secundair) en de studierichting”[7]. Het extra personeel zal
behouden blijven. Het totale bedrag aan werkingsmiddelen gaat niet naar omlaag
maar zal op termijn wel gelijkmatiger verdeeld worden over alle scholen
ongeacht leerlingenkenmerken.

Nadat Crevits zware kritiek
kreeg op haar hervormingsplannen, haastte ze zich eraan toe te voegen dat ze
wacht op de resultaten van twee onderzoeken (van het Rekenhof en de KULeuven).
Daarin wordt nagegaan op welke manier deze GOK-middelen worden ingezet en of
dat in alle scholen wel ‘efficiënt’ gebeurt. Als uit die onderzoeken zou
blijken dat de GOK-middelen ook daadwerkelijk zouden bijdragen aan het verhogen
van kansen voor bepaalde leerlingen, zal niet geraakt worden aan het systeem,
aldus Crevits[8].

Afgelopen donderdag (25/6)
werden in de Commissie Onderwijs de bevindingen besproken van beide onderzoeken[9]. Opmerkelijke conclusie
van het Rekenhof: scholen met veel SES-leerlingen besteden hun extra werkingsmiddelen
niet altijd waarvoor ze bedoeld zijn (extra onderwijsactiviteiten of extra
pedagogisch personeel), maar vooral voor ‘uitgaven die aanleunen bij
armoedebestrijding’[10].  

Heel wat scholen zouden
hun extra middelen inzetten voor het lenigen van materiële basisbehoeften van
leerlingen. Armoedebestrijding dus. Denk aan het voorzien van warme maaltijden
en drank, schoolmateriaal, kledij, het vereffenen van onbetaalde schoolfacturen.
Logisch dat scholen ervoor kiezen om eerst die materiële, uiterlijke
verschijnselen van armoede aan te pakken. Welbevinden op school is immers een
voorwaarde om te kunnen leren en zich te ontwikkelen. 

Minister Crevits
reageerde afwachtend op de resultaten van het onderzoek. Ze wacht een advies
van de VLOR af eer een definitieve beslissing te nemen over de hervorming van
GOK. Voor de N-VA komen deze onderzoeksresultaten van het Rekenhof echter als
geroepen. We weten al langer dat deze regeringspartij geen vurig voorstander is
van de gedifferentieerde verdeling van GOK-middelen op basis van de sociale
achtergrond van leerlingen. Koen Daniëls (N-VA) pleit ervoor om in plaats van
de middelen rechtstreeks te verdelen onder scholen, meer in te zetten op extra
onderwijzend personeel en op intensieve taalbaden[11]. Daarmee wordt het debat
van gelijke onderwijskansen nog maar eens verengd tot het remediëren van taal-
en andere leerachterstanden. Gelijke onderwijskansen gaan nochtans om veel meer
dan het bijspijkeren van tekorten. Het gaat om het stimuleren van de
totaalontwikkeling van de leerling, het verruimen van de leefwereld. Dat kan
niet alleen door een focus op taalontwikkeling, maar vooral door het organiseren
van extra (buiten)schoolse activiteiten om de leefwereld van de kinderen te
verruimen en het welbevinden te verhogen.

Besparingsbeleid versus
armoedebestrijding op school

De resultaten van het
Rekenhof geven de regeringspartijen extra munitie om een onrechtvaardige
hervorming van de GOK-middelen door te voeren, met het ‘verkeerdelijk gebruik’
van de middelen bedoeld voor gelijke onderwijskansen als argument. Als het niet
de taak is van scholen om aan armoedebestrijding te doen, wiens
verantwoordelijkheid is dat dan wel?

Scholen worden hoe langer
hoe meer geconfronteerd met de armoede die kinderen dagelijks mee naar school
nemen. Deze regering, met Vlaams minister voor Armoedebestrijding Liesbeth
Homans (N-VA) op kop, draagt een verpletterende verantwoordelijkheid voor deze
situatie. Besparingsfacturen worden systematisch doorgesluisd naar de meest
kwetsbare gezinnen. Denk maar aan de verhoogde tarieven voor kinderopvang, het
duurder openbaar vervoer, de afschaffing van het gratis basisgedeelte water en
elektriciteit of het optrekken van de maximumfactuur in het basisonderwijs. De
gezinsbond berekende onlangs dat een gemiddeld gezin jaarlijks zo’n 2500 euro
extra zal moeten ophoesten dankzij de besparingen[12].
Dat allemaal ondanks het alarmerend bericht dat vorig jaar in Vlaanderen 11.38%
van de kinderen in een kansarm gezin wordt geboren, een stijging ten opzichte
van 2013[13]. De
gratis 1-euromaaltijden, het ‘grote’ initiatief van Homans, zal het aantal
kinderen in armoede niet doen afnemen.

Het zijn de scholen die als
eerste merken dat ouders de facturen niet meer betaald krijgen. Scholen worden dagelijks
geconfronteerd met kinderen die zonder boterhammendoos naar school komen, die niet
mee op uitstap kunnen, geen gepaste winterkledij dragen of niet het
noodzakelijke schoolmateriaal kunnen aanschaffen. Het zijn deze scholen die
deze armoede dagelijks te lijf gaan met de middelen die ze hebben. Het wordt juist
deze scholen verweten dat zij GOK-middelen besteden aan materiële voorzieningen
voor leerlingen die met zichtbare materiële tekorten kampen.

Niet alleen gezinnen worden
rechtstreeks getroffen. Vorige week nog besliste Minister Homans de
financiering te verminderen voor organisaties die initiatieven nemen om
kinderarmoede en kansarmoede te bestrijden[14].
Tegelijk worden steden en gemeenten gedwongen te besparen op allerhande sociale
voorzieningen en diensten waar scholen gebruik van kunnen maken. Ook die
besparingen komen uiteindelijk bij de scholen terecht. Scholen worden bijgevolg
hoe langer hoe meer verantwoordelijk gesteld voor eerstelijns
armoedebestrijding. Scholen die de ergste noden proberen opvangen, zullen nu – volgens het plan van de regering – gestraft worden door een herziening van de
werkingsmiddelen voor gelijke onderwijskansen.

Niet minder maar méér werkingsmiddelen
nodig

Natuurlijk zijn de extra
werkingsmiddelen voor gelijke onderwijskansen in theorie niet bedoeld voor
armoedebestrijding. In de realiteit zien we dat scholen niet anders kunnen. Zij
nemen een verantwoordelijkheid op zich die de regering niet neemt. Liefst
snijdt deze regering in alle budgetten en initiatieven die kansarmoede
structureel kunnen aanpakken. De systemen voor een rechtvaardige herverdeling
van rijk naar arm worden hoe langer hoe meer aangetast. En alle domeinen waar
ook echt aan armoedebestrijding kan gedaan worden, moeten het ontgelden: de
sociale zekerheid, de gezondheidszorg, de kinderopvang, het openbaar vervoer,
onderwijs of energieconsumptie. Armoedebestrijding is voor deze regering
duidelijk geen prioriteit.

Hoewel de GOK-middelen de
sociale ongelijkheid in onze samenleving niet structureel zullen aanpakken,
zijn ze momenteel onontbeerlijk om leerlingen dat extra duwtje in de rug te
geven dat ze nodig hebben om uit de vicieuze cirkel van schoolse kansarmoede te
geraken. Uit de praktijk blijkt bovendien dat heel wat scholen in de loop der
jaren dankzij het GOK-budget heel wat expertise en goede praktijken ontwikkeld
hebben die effectief leiden tot meer ontwikkelingskansen voor sociaal kwetsbare
leerlingen. Het is dan ook absurd om scholen met veel kansarme leerlingen de
extra werkingsmiddelen af te nemen en die door te sluizen naar scholen die het
minder nodig hebben. Daarom is niet minder maar méér financiering nodig om de
hoge noden in het onderwijs het hoofd te kunnen bieden. Alleen op die manier
kunnen de extra werkingsmiddelen voor gelijke onderwijskansen ook daadwerkelijk
gebruikt worden waarvoor ze bedoeld zijn. Als daar tegelijk een sociaal
rechtvaardig beleid van armoedebestrijding op alle belangrijke maatschappelijke
domeinen tegenover staat. 

[1] UGent
(2013), Wiskundige geletterdheid bij
15-jarigen. Overzicht van de eerste Vlaamse resultaten van PISA2012.
Universiteit Gent – Vakgroep Onderwijskunde. http://www.ond.vlaanderen.be/obpwo/links/pisa/PISA2012_brochure.pdf;

Danhier, Julien; Jacobs, Dirk; Devleeshouwer, Perrine; Martin, Émilie; Alarcon,
Alejandra (2014), Naar kwaliteitsscholen
voor iedereen? Analyse van de resultaten van het PISA 2012-onderzoek in
Vlaanderen en in de Federatie Wallonië-Brussel. Koning Boudewijnstichting. http://www.kbs-frb.be/publication.aspx?id=311204&langtype=2067

[2] Nicaise, Ides; Kavadias, Dimokritos; Spruyt,
Bram; Van Houtte, Mieke [red.] (2014), Het onderwijsdebat. Waarom de hervorming van het
secundair broodnodig is. Berchem:
EPO vzw.

[3]
http://www.stadsmonitor.be/ongekwalificeerde-uitstroom-uit-het-secundair-onderwijs

[4] http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/vroegtijdig-schoolverlaten-in-het-vlaams-secundair-onderwijs-1(p16-18)

[5] SES/GOK: Socio-Economische
Situatie: thuistaal niet-Nederlands; laag opleidingsniveau moeder;
beursgerechtigd; wonend in een buurt met veel schoolse vertraging

[6] http://www.demorgen.be/binnenland/exclusief-dit-is-de-rekening-van-bourgeois-i-a1984537/http://pvda.be/artikels/studiedienst-pvda-ontrafelt-fameuze-tabel-en-voorziene-inleveringen-van-vlaamse-regering

[7] Beleidsnota Onderwijs
2014-2019, p42

[8] Speciale uitzending
onderwijsspecial Zevende Dag, 6-5-2015. http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/videozone/nieuws/binnenland/1.2330364

[9]
https://www.vlaamsparlement.be/commissies/commissievergaderingen/991345

[10] http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2014-2015/g37f-1.pdf (p58)

[11]https://www.n-va.be/persbericht/steun-voor-kansarme-leerlingen-gaat-te-weinig-naar-pedagogische-begeleiding

[12]
http://www.demorgen.be/economie/het-prijskaartje-van-de-besparingen-voor-een-gezin-a2322411/

[13]
http://www.demorgen.be/binnenland/meer-kinderen-geboren-in-kansarme-gezinnen-a2376863/

[14]
http://www.demorgen.be/plus/minder-geld-voor-strijd-tegen-kinderarmoede-a-1435362967099/