Het lijkt me nuttig te ontleden welke strategieën Octavianus gebruikt heeft om uiteindelijk princeps Augustus te worden en ons af te vragen of er redenen zijn om, zoals Bart De Wever, zijn voorbeeld na te volgen.
Octavianus heeft een doel voor ogen en betrouwbare vrienden
Laten wij beginnen bij de moord op Caesar ( 44 v. C.). Octavianus, neef van Caesar, (63 v.C. – 14 n.C.) was toen 19 jaar en vernam dat hij Caesars erfgenaam werd. Dat gebeurde in Apollonia (in het huidige Albanië) waar hij studeerde. Zijn vrienden waren daar ook: Agrippa, Maecenas en Salvidienus Rufus. In Rome was Marcus Antonius (38 j) consul. Hij veroordeelde de moord op Caesar krachtig, maar was niet van plan de moordenaars zelf te veroordelen. De senaat evenmin. De meerderheid van de Romeinen was immers hevig gehecht aan de republiek die door Caesar werd bedreigd. Hadden ze niet gezworen nooit een koning te aanvaarden, nadat ze Tarquinius Superbus in 509 v.C. hadden verdreven? Neen, de moordenaars van Caesar hadden nobele bedoelingen, dachten velen. De twee kopstukken moesten gewoon eventjes uit Rome verdwijnen. De senaat stuurde Marcus Junius Brutus als proconsul naar Macedonië, Illyricum en Achaea. Gaius Cassius Longinus kreeg het bevel over 6 legioenen in Syrië en 4 in Palestina. Dat is niet Octavianus’ visie. Aan zijn vrienden in Apollonia zegt hij ‘ Ik zweer jullie allemaal, en de goden, dat ik, als het mijn lot is om te leven, de moordenaars van mijn oom zal wreken, wie dat ook zijn…En nu moeten jullie kiezen. Wie samen met mij terugkeert, verbindt zijn lot met het mijne ‘ (p. 32- 3 – Williams). Hij heeft dus een duidelijk doel voor ogen: de moordenaars van Caesar vatten. Zijn vrienden verbinden hun lot aan dat van Octavianus. Agrippa en Maecenas blijken van onschatbare waarde te zijn om Octavianus’ doel te bereiken. Samen ontleden zij opeenvolgende situaties waarin Octavianus terechtkomt en zoeken zij naar oplossingen. Als Salvidienus aarzelt en eerder bij Marcus Antonius aanleunt, is Octavianus onverbiddelijk. Salvidienus sterft in 40 v.C. Zelfmoord of vermoord, dat is niet duidelijk.
Het doel heiligt de middelen
Octavianus heeft geld en een leger nodig om gezag te genereren. In 43 v.C. veinst hij republikein te zijn en gaat naar Cicero, de uitgesproken vijand van Marcus Antonius. Hij vraagt Cicero in de senaat te bepleiten dat hij Marcus Antonius mag bekampen in Mutina. Die was daarheen vertrokken met een leger om Decimus Brutus, de neef van Marcus Brutus en mede-samenzweerder te verslagen. Cicero kan de senaat overtuigen. Octavianus krijgt een leger op kosten van de senaat. Hij kan in Mutina Decimus Brutus ontzetten. De senaat vraagt aan Octavianus het bevel over zijn troepen aan Decimus Brutus over te laten. Octavianus weigert en rukt op naar Rome. Voor de poorten kampeert hij met zijn leger. Vol schrik geeft de senaat toe: Octavianus mag het opperbevel over zijn troepen bewaren en dankzij Cicero’s welsprekendheid wordt hij op 20-jarige leeftijd tot consul benoemd. Een ambt dat de Romeinen normaal pas op 42-jarige leeftijd mochten bekleden. Maar op het einde van datzelfde jaar, 43 v.C., sluit Octavianus het triumviraat met Marcus Antonius en Marcus Aemilius Lepidus. De triumviri hebben geld nodig om de soldaten te kunnen betalen. 130 senatoren, medestanders van Brutus en Cassius, worden terechtgesteld en hun goederen verbeurd verklaard. Een veelvoud daarvan, vaak van edele afkomst, is ofwel vermoord, ofwel de stad ontvlucht, en hun bezittingen en rijkdommen zijn in handen van de triumviri beland. Meedogenloos. Zelfs de beroemde Cicero staat op de openbaar gemaakte lijst. (p. 111 Williams). Octavianus heeft Cicero voorgelogen en gebruikt om de senaat te overtuigen leger en geld te geven. Als hij samen met Marcus Antonius en Lepidus triumvir wordt, schrijven zij de proscriptielijsten uit. Ook Cicero staat op de lijst. Die had in de senaat met zijn ‘Filippische redevoeringen’ Marcus Antonius er herhaaldelijk van beschuldigd dictator te willen worden. Nadat in Philippi ( 42 v. C.) Brutus en Cassius zijn verslagen, blijft Octavianus in Rome en regelt de betaling van de soldaten met confiscaties. Er ontstaat oproer in verschillende steden van Italië. Octavianus slaat die oproer neer. Hij vult de vrijgekomen plaatsen in de senaat met oud-gedienden en mensen uit de provincie. De aristocratie is gedecimeerd.
De nieuwe doelstelling
Na de overwinning op Brutus en Cassius verlegt Octavianus zijn doel. Het wordt :’de wereldorde veranderen’. Octavianus verlengt het triumviraat met 5 jaar. Zijn zus Octavia huwt met Marcus Antonius. Twee jaar blijft alles rustig. Antonius is in het Oosten, Octavianus blijft hoofdzakelijk in Rome. Als Marcus Antonius een relatie aanknoopt met Cleopatra, maakt men er in Rome geen zaak van. Caesar had toch ook een relatie met haar gehad en hij had haar naar Rome meegenomen, nadat hij Pompeius had overwonnen. Zijn intocht in Rome is een grootse triomftocht, waaraan ook Cleopatra deelnam. Natuurlijk is Octavianus persoonlijk gekwetst als Antonius zijn zus Octavia verstoot. Maar Octavianus kan wachten.
Onwrikbaar
Octavianus bepaalt zelf wanneer het tijd wordt om de macht te grijpen. Hij kan moeilijk een nieuwe burgeroorlog beginnen tegen Marcus Antonius, die zeer geliefd is. Hij richt dan zijn pijlen op Cleopatra. Hij leest in de senaat de inhoud van Antonius’ testament voor waarin die bepaalt dat hij naast Cleopatra wil begraven worden en dat Caesarion, de zoon van Caesar en Cleopatra, troonopvolger wordt. Daarop vraagt Octavianus aan de senaat Cleopatra tot staatsvijand te verklaren. Antonius stuurt voor de slag bij Actium zijn zoon Antyllus naar Octavianus met een grote som geld. Hij vraagt hem dat geld aan te nemen en geen oorlog tegen hem te beginnen. Octavianus weigert. Eerder had Octavianus ook geweigerd tot een bestand te komen met Brutus en Cassius voor de slag bij Philippi. Toen vochten 19 legioenen aan de kant van Brutus en Cassius en 28 aan de zijde van Octavianus. Als we aannemen dat één legioen 6.000 soldaten telt, kunnen wij becijferen dat ongeveer 282.000 legioensoldaten tegen elkaar vochten, de hulptroepen en cavalerie niet meegerekend. Een burgeroorlog zonder weerga. Bij Actium had Antonius 220 schepen en 60 Egyptische en Octavianus 260 schepen. Bijna de hele vloot van Antonius werd vernietigd. Na de slag bij Actium plegen Antonius en Cleopatra zelfmoord. Octavianus geeft bevel Caesarion, de zoon van Caesar en Cleopatra, te vermoorden alsook de oudste zoon van Antonius, Antyllus, op dat ogenblik 17 jaar oud. Octavianus is nu schatrijk door de inkomsten van de confiscaties op medestanders van Marcus Antonius en de verovering van het rijke Egypte.
De propaganda
Na die overwinning kan de propaganda op volle toeren draaien: ‘Nu wordt hij overal buiten Rome, in de dorpen en stadjes op het platteland, als een god gezien…Overal in het land staat zijn beeltenis op de haarden van plattelandsmensen’ (p. 194 – Williams) Op het einde van zijn leven schrijft Octavianus Augustus de ‘Res Gestae’, een overzicht van zijn verdiensten niet alleen politiek en militair, maar ook maatschappelijk. Hij laat het op stenen tafels in heel het Rijk verspreiden. Octavianus Augustus was 33 jaar toen hij Marcus Antonius versloeg. Op die leeftijd had Alexander de Grote de hele bekende wereld veroverd. Augustus vond de inrichting van het rijk moeilijker dan zijn strijd om de macht. Hij heeft zich heel zijn verdere leven ingezet om zijn rijk goed te besturen. Zelfs de criticus Tacitus moet toegeven dat hij het Romeinse Rijk goed bestuurd heeft. ‘ Hij had de Oceaan en grote rivieren tot de grenzen van het rijk gemaakt. De legioenen, de vloten en de provincies vormden een samenhangende verdedigingsgordel door de volkomen centralisatie. Recht heerste onder de burgers, redelijke tucht onder de bondgenoten. Rome was op schitterende wijze verfraaid. Nu en dan was er geweld gebruikt om voor altijd rust te hebben. ‘Persoonlijk heeft Octavianus Augustus een hoge tol betaald. Hij leefde jarenlang met de vrees dat hij zou vermoord worden en droeg onder de toga een harnas. Er zijn inderdaad verschillende samenzweringen op touw gezet waarvan de meest bekende, die van Jullus, de zoon van Marcus Antonius, was. Jullus pleegde zelfmoord en Augustus heeft zijn dochter Julia in dat verband moeten verbannen. Hij heeft geen opvolgers van zijn geslacht. Zijn dochter Julia had hem 3 kleinzonen geschonken. Twee stierven er vroeg. De derde, Agrippa Postumus, werd verbannen. Op het einde van zijn leven zou Augustus hem bezocht hebben en hem beloofd hebben dat hij terug naar Rome mocht komen. Maar zodra Tiberius, de zoon van zijn vrouw Livia, aan de macht kwam, liet die hem vermoorden. Augustus wou de wereldorde veranderen: daarvoor moest alles wijken. Hij gebruikte listen, handelde buiten de wet, vermoordde wie een gevaar voor zijn positie betekende. Hij vermoordde ook wie geen gevaar betekende maar veel bezittingen had. En hij had twee vrienden die hem hielpen, Agrippa en Maecenas. Zij hebben mee zijn wereldorde vorm gegeven door militaire strategie (Agrippa) en propaganda door middel van cultuur (Maecenas) Op het einde van het boek van Williams, stelt Augustus zich de vraag: ‘was het het waard?’ En Williams besluit dat drang naar macht de uiteindelijke drijfveer was van Augustus: ‘Want als we de hoogdravende retoriek weglaten die deze notie zo vaak omgeeft, dan blijft er eenvoudigweg een liefde voor de macht over’. ( p. 403 – Williams ) Daarvoor zijn zovele Romeinen vermoord. Wij kunnen Augustus gerust rekenen tot de dictators uit de wereldgeschiedenis die alles deden om macht te verwerven en te bewaren. Als tegenwoordige politici zoals Bart De Wever Augustus prijzen als voorbeeld, moeten we dan niet op onze hoede zijn?
Tekst van mijn vrouw Jeannine Weyers Lic. Klassieke filologie
