Klimaat en migratie, twee thema’s die enerzijds op heel wat hevige reacties kunnen rekenen in de media en anderzijds op weinig constructieve aandacht kunnen rekenen van de politiek. Twee thema’s ook die velen ongemakkelijk maken wanneer ze worden aangehaald. Te groots, te ingewikkeld, niet mijn probleem. Aan deze houding hoopt het Masereelfonds dit en volgend jaar iets te doen. We gaan deze globale problemen niet uit de weg, maar stellen ons vrank en vrij open voor een geïnformeerde dialoog. Onder de titel Klimaatling trachten we het thema klimaatmigratie te kaderen. Op onze nieuwe website klimaatling.be kan je onze onderneming op de voet volgen.
De regels voor Parijs
Zowel op internationaal vlak als in België staan klimaat en migratie hoog op de agenda in 2018. Zo moeten internationale discussies dit jaar leiden tot een overeenkomst omtrent de regels voor de implementatie van het akkoord van Parijs, het internationaal verdrag dat landen moet aanzetten tot klimaatactie. Het akkoord werd reeds in 2015 opgesteld, maar de specifieke uitvoering en spelregels worden dit jaar pas op papier gezet. Pas vanaf 2020 gaat het Parijsakkoord daadwerkelijk van kracht. We namen afgelopen mei deel aan de eerste klimaattop van het jaar waar de “regels voor Parijs” onderhandeld werden in Bonn, Duitsland. “Zonder een akkoord voor deze set van klimaatregels heeft het Parijsakkoord geen impact” verklaarde Patricia Espinoza, uitvoerend secretaris van de Verenigde Naties voor klimaatverandering, aan het Masereelfonds.
Ondanks de tegenstribbelingen van de Verenigde Staten (waar president Donald Trump een jaar geleden verklaarde dat het land uit het akkoord van Parijs zou stappen) bracht de klimaattop van de Verenigde Naties in mei heel wat vooruitgang: de internationale gemeenschap werkte veelal constructief aan een gemeenschappelijke set van klimaatregels die zullen bepalen hoeveel landen hun uitstoot moeten verminderen, hoe ze hier verslag dienen over uit te brengen en hoe ze andere landen kunnen ondersteunen bij hun klimaatplan. Dit huzarenstuk is echter nog ver van afgewerkt, en na twee weken onderhandelen werd een extra klimaattop ingepland voor augustus die plaats zal vinden in Bangkok, Thailand. Een derde en beslissende klimaatconferentie staat gepland voor december 2018. Dan moeten ministers en staatshoofden in Polen de knoop doorhakken over kwesties die nog op de onderhandeltafel liggen.
Een veranderend klimaat in België
Ook in België staat klimaat hoog op het prioriteitenlijstje dit jaar. Uit een recente publieksenquête[1] blijkt dat 85 % van de bevolking vindt dat klimaatverandering een probleem is dat dringend moet worden aangepakt. Slechts 7 % denkt dat er geen klimaatverandering is. Meer algemeen blijkt milieu de grootste zorg te zijn voor een grote meerderheid van de ondervraagden (81 %), meer nog dan terrorisme, gezondheidsproblemen, armoede of sociale uitsluiting. En terecht, want hoewel de gevolgen van klimaatverandering nog duidelijker zijn in andere gebieden in de wereld (met een globaal record aan droogtes, overstromingen en orkanen in 2017) heeft een veranderend klimaat nu reeds een impact op diverse sectoren in België, met name op de biodiversiteit, het waterbeheer, de landbouw en visvangst en de gezondheid. Zo is er in ons land een duidelijke toename van het aantal overstromingen en hittegolven in vergelijking met 20 jaar geleden[2].
Op politiek vlak lijkt een Belgisch klimaatbeleid echter heel wat voeten in de aarde te hebben. De federale staatsstructuur maakt het vrij ingewikkeld, met de bevoegdheden voor klimaatactie verdeeld tussen de gewesten en het federale niveau, en met meerdere beslissingsorganen en -processen die een rol spelen. De doelstellingen van ons land sluiten nauw aan bij die van de EU. België wil de uitstoot van broeikasgassen met 15 % terugdringen tegen 2020. Bovendien hopen we dan ook 13 % van ons energiegebruik uit hernieuwbare energiebronnen te halen. Hoewel we nog maar twee jaar verwijderd zijn van deze deadline, hebben we onze doelstellingen nog lang niet bereikt. Ook voor de periode 2021-2030, de eerste periode van het Parijsakkoord, is België nog onzeker over zijn bijdrage. Hoewel de 2030-doelstellingen op Europees niveau al vastgelegd zijn, komen de lidstaten niet tot een akkoord over hoe deze bijdragen onder elkaar te verdelen. Kijken we nog verder in de toekomst, dan zien we dat er reeds een duidelijk stappenplan werd opgesteld voor een koolstofarm België tegen 2050. Maar ook hier blijft politieke coördinatie uit en weigeren de federale staat en de gewesten om samen te werken.
Ondanks solide wetenschap, bezorgdheid bij het publiek en waarneembare gevolgen in België en daarbuiten, blijkt klimaatverandering nog steeds een verwarrend gegeven voor de Belgische politiek. “Er bestaat nog steeds geen Belgisch beleidsplan dat in lijn ligt met de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs”, stelde professor Jean-Pascal Van Ypersele in een recent interview met DHNet.be. Sommige burgers besloten recent het heft in eigen handen te nemen en de regering op het matje te roepen: de vzw Klimaatzaak bracht reeds 35.000 burgers samen in een rechtszaak tegen de Belgische overheden om hen te wijzen op hun verantwoordelijkheden en concreet een beleid te eisen dat gericht is op voldoende verlaging van CO2-uitstoot. Men verwacht in het aanstaande jaar een vonnis, een gelijkaardige rechtszaak werd in Nederland door de mede-eisers gewonnen.
Klimaat en migratie: twee zijden van dezelfde munt?
We leven in een periode van intense migratie, diversiteit in de samenleving is een feit. De meest recente Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor[3] toont bijvoorbeeld aan dat twintig procent van de inwoners van Vlaanderen van buitenlandse herkomst is. Bovendien is immigratie naar België veel diverser dan vroeger, maar wordt ze toch nog steeds voornamelijk gekenmerkt door migratie uit de EU.
Hoewel veel migratie van en naar België op een relatief vrijwillige basis plaatsvindt (de piek in vluchtelingen en asielzoekers in België in 2014 en 2015 was nog steeds veel lager dan het aantal reguliere immigranten, en daalde sindsdien nog verder) mag ze niet verward worden met de globale crisis die heerst in termen van gedwongen migratie. Op dit moment hebben meer dan 65 miljoen mensen hun thuis verlaten omwille van oorlog, conflict, schendingen van mensenrechten en natuurrampen. In 2017 alleen werden 30 miljoen mensen – bijna driemaal de bevolking van België – door conflicten en rampen uit hun huizen gedreven[4]. Hoewel conflict en sociale onrust deze ongeziene piek in vluchtelingen en gedwongen verplaatsing drijven, ging het grootste deel van de gedwongen migratie in 2017 gepaard met klimaatgerelateerde rampen: overstromingen, orkanen en lange droogteperiodes.
Klimaatverandering laat zich voelen, en dwingt een steeds groter aantal mensen hun huis te verlaten. Zo werden er tussen 2008 en 2013 ongeveer 165 miljoen mensen ontheemd ten gevolge van een natuurlijke catastrofe[5]. Vandaag zijn er dubbel zoveel ontheemden in de wereld ten gevolge van het klimaat als in de jaren 1970, een cijfer dat nu al het aantal gedwongen migraties door oorlogen en geweld evenaart.
Op zoek naar een constructief debat Het debat omtrent klimaat en migratie mag zich echter niet blindstaren op de grote cijfers, maar dient zich te richten op de kansen die migratie met zich brengt voor hen die door klimaatverandering getroffen worden, met praktische oplossingen zoals duidelijkere visaprocedures of tijdelijke verblijven in buurlanden die voorkomen dat dit een cyclus van crisissen wordt. Heel wat halsstarrige misvattingen dragen er bovendien toe bij dat de problematiek rond klimaat en migratie niet openlijk of constructief besproken kan worden. Een resem aan wilde schattingen omtrent het aantal toekomstige vluchtelingen dat hun weg naar Europa zal zoeken, maakt ons bang. Ongegronde angst, aangezien de lange weg naar Europa simpelweg te duur is voor diegenen die het hardst door klimaatverandering worden getroffen. Gedwongen migratie is en blijft een regionaal fenomeen, waarbij het voornamelijk om zuid-zuid migratie gaat. Wat niet wegneemt dat dit een kwestie is die ons allen aangaat: een globaal probleem draagt ook een globale verantwoordelijkheid in zich. Rijke industriële landen als het onze hebben historisch veel meer bijgedragen aan klimaatverandering dan ontwikkelingslanden. Hoewel de gevolgen het hardst worden gevoeld in het globale zuiden, gaat het bij klimaat en migratie ook om sociale rechtvaardigheid.
In samenwerking met diverse partners werkt het Masereelfonds aan een informerend en sensibiliserend project over klimaatmigratie vanuit een medemenselijk perspectief. Meer info vind je op klimaatling.be. Klimaatling@ENTR 13-22 juli
[1] Nationale Klimaatenquête 2017 door de Dienst Klimaatverandering van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.
[2] Gebaseerd op een analyse van het Koninklijk Meteorologisch Instituut.
[3] https://samenleven-in-diversiteit.vlaanderen.be/
[4] Gebaseerd op data van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM)
[5] Volgens een studie van UNHCR, het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties
Artikel geschreven door Arthur Wyns, verschenen in Aktief, ledenblad Masereelfonds (jrg.3/2018)
