Bij de research voor mijn klimaatboek las ik een stapel rapporten en persartikels over de klimaatverandering. Verbazing was nooit veraf. Politici, opiniemakers en bedrijfsleiders dragen de geruststellende boodschap uit dat een mix van windmolens, zonnepanelen en elektrische wagens een duurzame transitie binnen handbereik brengt. De elektriciteitsvoorziening en warmte-opwekking verduurzamen is prima, maar die sector is niet het hoofdprobleem. De productie van elektriciteit en warmte zorgt wereldwijd voor ongeveer 35 procent van de broeikasgasuitstoot, verantwoordelijk voor de opwarming van de planeet. Zwijgen over het fossiele brandstofverbruik en de uitstoot van industrie, landbouw, bouw of vrachtvervoer, is struisvogelpolitiek. Zij zijn met twee derde de hoofdverantwoordelijken van de 35 tot 40 miljard ton broeikasgassen die jaarlijks in de atmosfeer worden gepompt.

Kapitalisme versus de aarde

Broeikasgassen verdwijnen niet vlug. Het belangrijkste broeikasgas, koolstofdioxide, blijft een eeuw in de atmosfeer hangen, tot het door fotosynthese of opname in de oceanen ‘verdwijnt’. Er is dus een rechtstreeks verband tussen de gemiddelde temperatuur in 2100 en het volume aan broeikasgassen dat in de loop van deze eeuw wordt uitgestoten. De hoeveelheid die niet mag worden overschreden om de temperatuurstijging onder een kritiek omslagpunt te houden, is het koolstofbudget van de planeet. Wel, dat budget is binnen één of twee generaties op. Tegen dan moet de broeikasgasuitstoot naar nul zijn teruggebracht. Dat betekent: wég met fossiele brandstof aangedreven auto’s, vrachtwagens, schepen en vliegtuigen. Maar ook een petrochemie zonder petroleum; een landbouw zonder stikstofmeststof; een gedecimeerde veestapel; staal- en cementproductie zonder petroleumgebruik…

De economie is verslaafd aan koolstof, maar ook aan groei. Het kapitalisme heeft een ingebouwde groeimotor: bedrijven die niet groeien, kunnen niet investeren in productiviteitswinst en worden uit de markt geprijsd. Een groei met 3 procent wordt als normaal beschouwd, wat ervoor zorgt dat de output de komende 25 jaar zal verdubbelen. Met de verwoesting van de atmosfeer door broeikasgassen – maar ook de plundering van andere ecosystemen zoals wouden, visbestanden en waterbassins – tot gevolg. Van CEO’s moeten we geen heil verwachten. Ze handelen uitsluitend in functie van de groei van ‘hun’ bedrijf. Een groei ad infinitum die zorgt voor een opeenhoping van koopwaren waaronder de aarde begint te bezwijken.

Groeien met afwenteling van de kosten op mens en natuur is geen keuze of obsessie, maar de fundamentele drijfveer van het kapitalisme. Vandaar de geplande veroudering van pc’s en smartphones, de snelle vernieuwing van automodellen, de ecologisch rampzalige dagbouw van steen- en bruinkoolmijnen of duizenden toxische stoffen in plastics, reinigingsproducten, cosmetica, meubelen en kledij. Zonder een complete transformatie van de economie redt de mensheid het niet. Als het koolstofbudget op is, komen we in de greep van runaway climate change: een spiraal van elkaar versterkende temperatuurstijgingen waartegen geen kruid is gewassen.

Nog sneller naar de afgrond

Neoliberale politici leggen zich bij zo’n doemscenario neer. Terwijl de trein met de mensheid erop stuurloos naar de afgrond raast, is hun enige zorg hoe ze de locomotief van nog meer brandstof kunnen voorzien, opdat hij nog harder zou rijden. De bank Belfius en gasinfrastructuurbeheerder Fluxys, beide grotendeels in overheidshanden, investeren miljarden in fossiele energiewinning. De totale overheidssteun voor koolstofarm openbaar vervoer bedraagt amper de helft van die voor vervuilende bedrijfs- en salariswagens. Eurocommissaris voor Klimaatactie en Energie is gewezen oliebaron Miguel Arias Cañete, een oud-collega van Rex Tillerson. Het Klimaatakkoord van Parijs zal, zo alle regeringen hun beloftes houden, zorgen voor een temperatuurstijging met 3 tot 4° – terwijl het kritieke omslagpunt 1,5° is… De massamedia zoomen vrijwel nooit in op die basisinzichten.

Wat te doen?

Waar we naartoe moeten is zonneklaar: afbouw van vervuilende, gevaarlijke en overbodige sectoren en uitbouw van koolstofarme openbare diensten, nationaal en lokaal georganiseerd, met een omvangrijke duurzame lokale economie. Te beginnen met fijnmazig openbaar vervoer dat het privévervoer naar de marge dringt. Afbouw van subsidies voor salariswagens. Een marshallplan voor de renovatie van verloederde stadswijken: 30 procent van onze eengezinswoningen dateert van voor de Tweede Wereldoorlog; amper 16 procent is goed geïsoleerd. Stadsontwikkeling, gericht op geconcentreerd wonen en op het samenbrengen van diensten zoals crèches, scholen en rusthuizen op plaatsen waar het gebruik van openbaar vervoer of de fiets voor de hand ligt. Een verbod op reclame voor kinderen en voor producten als vlees, tabak, auto’s en reizen. Stimuli voor coöperaties, te beginnen met die in de korteketenlandbouw. Opzeggen van handelsverdragen die de uitbouw van duurzame lokale economieën verhinderen.

De chaotische markt kan die transitie niet doorvoeren. Evenmin mogen we geloven dat er gemakkelijkheidsoplossingen bestaan. Vegetarisch eten, een dikketruiendag, zich verplaatsen met de fiets zijn prima. En voedselteams en deelinitiatieven zijn bouwstenen voor een nieuwe samenleving. Maar op zich zullen ze het roofkapitalisme niet marginaliseren. We moeten vechten voor een nieuwe wereld, goed voor mens en planeet. Dat vereist een sterke overheid die democratisch plant en dirigeert. Met in het orkest kmo’s, ambachtslui, coöperaties en boeren, die gekoesterd worden. Noem het een behoefte-economie, een economie op maat van de mens of ecosocialisme.

Een front van ecologisten en socialisten

Vanzelf zal het niet gaan. De elites zullen vechten voor het economisch stelsel dat hen status, macht en geld bezorgt. De geschiedenis leert dat echte transities het werk zijn van brede volksbewegingen. Aan de basis gloort al de hoop. Mensen organiseren zich in boerenmarkten, voedselteams, repaircafés, couchsurfing en weggeefpleinen. Burgercomités eisen klimaatneutrale, verkeersluwe steden. Ze verzetten zich tegen megaprojecten zoals Uplace die de uitstoot van fijnstof en broeikasgassen aanjagen. Dat potentieel moet worden aangeboord. Even hard nodig zijn sociaal-culturele verenigingen, vakbonden en politieke partijen die sociale rechtvaardigheid in hun DNA meedragen, alsook een front van ecologisten en socialisten. De eersten brengen de urgentie van ecologische oplossingen en milieuwetenschappelijke expertise in, de tweeden het perspectief van een transitie naar een rechtvaardige, op mensenmaat georganiseerde economie en samenleving, weg van de kapitalistische anarchie.

Zonder omslag dreigt ecochaos, ecodictatuur en barbarij. Klimatologen voorspellen dat bij ongewijzigd beleid tientallen miljoenen mensen op de vlucht zullen slaan voor orkanen, overstromingen en droogtes. Ecodictatoriale maatregelen die de mensenrechten uithollen, zoals nu al de samenwerking met Libische milities en bedenkelijke Afrikaanse regimes om vluchtelingen ver van Europa te houden, zullen meer en meer op de agenda komen te staan. De elites zullen zich in gated communites terugtrekken en de gevolgen afwentelen op de volksklassen. Als de klimaatverandering ons iets leert, dan is het wel dat de strijd voor een samenleving voorbij het kapitalisme geen keuze maar een plicht is. Wie denkt dat hij of zij nog aan de zijlijn kan blijven staan, vergist zich: een zijlijn is er vandaag niet meer.

Vrije tribune, geschreven door Ludo De Witte, verschenen in Aktief (2018, jrg 2), ledenblad Masereelfonds

Ludo De Witte is auteur van het boek Als de laatste boom geveld is, eten we ons geld wel op. Het kapitalisme versus de aarde dat in 2017 verscheen bij uitgeverij  EPO.

Het Masereelfonds nodigt Ludo De Witte nog op diverse plaatsen uit om te spreken over zijn boek:

Halle , op 18 april: http://www.masereelfonds.be/activiteiten/als-de-laatste-boom-geveld-is-eten-we-ons-geld-wel-op-3/ 

Oostende, op 20 juni: http://www.masereelfonds.be/activiteiten/als-de-laatste-boom-geveld-is-eten-we-ons-geld-wel-op-2/