Begin maart kondigde minister Gatz aan dat gemeenten vanaf 2016 vrij zijn om al dan niet een plaatselijke openbare bibliotheek in te richten. Sinds 1978 waren ze verplicht dat te doen. Een revolutie in het bibliotheekwezen…
De beslissing van minister Gatz deed in het voorjaar veel stof opwaaien: de schrik zit er namelijk in dat deze beleidsvrijheid een verdoken besparingsoefening zal worden. Wij, de vijf Vlaamse cultuurfondsen (Davidsfonds, Masereelfonds, Rodenbachfonds, Vermeylenfonds, Willemsfonds), willen – in tijden dat er blijkbaar op alle niveaus bespaard moet worden – een positief alternatief bieden.
Lang voor steden en gemeenten verplicht werden tot het inrichten van een openbare bibliotheek, waren de cultuurfondsen al bezig met het organiseren van leeskabinetten en reizende bibliotheken. De kwaliteit en de verspreiding van het Vlaams bibliotheekwezen hinkte immers lange tijd achterop in vergelijking met het buitenland.
De huidige situatie doet ons dan ook even stilstaan en nadenken: Vlaanderen wil geen rol meer spelen in het bibliotheekbeleid en geeft gemeentelijke autoriteiten alle vrijheid. Ondertussen bouwde Vlaanderen grotendeels de bovenlokale omkadering van het bibliotheekwezen af: de opleiding tot bibliothecaris werd afgeschaft en de initiatieven Bibnet en Locus fuseerden. Tussen 2008 en 2013 sloten reeds 95 bibliotheekfilialen de deuren. Daarnaast verhindert de interne staatshervorming provinciebesturen een rol te spelen in het bibliotheekverhaal: ze zijn immers niet langer gemachtigd zich bezig te houden met persoonsgebonden materie. Door het overdragen van de bevoegdheid voor het inrichten van een bibliotheek van het Vlaamse naar het lokale niveau verscherpt het sociaal-economische verschil tussen gemeentes: we vrezen dat gemeentes mét en zónder voldoende financiële middelen identiek zullen zijn aan gemeentes mét en zónder bibliotheek.
Nochtans zijn bibliotheken belangrijk voor de bewoners en het sociaal weefsel van elke gemeente of stad:
Bibliotheken bieden meer dan alleen boeken, ze garanderen het recht op basisinformatie voor iedereen. Die informatie wordt ter beschikking gesteld via boeken maar ook via dvd’s, tijdschriften, kranten, het internet,… Deze belangrijke emanciperende functie moet de bibliotheek wat ons betreft blijven uitoefenen. Daarbij komt dat het dat vandaag meer dan ooit de bibliotheken zijn die mensen met minder competenties op een laagdrempelige en interactieve manier in aanraking brengen met de gedigitaliseerde wereld.
Bibliotheken zijn toegankelijk voor iedereen en dat moet zo blijven. Ruime openingsuren zijn daarbij onontbeerlijk, net zoals voldoende geschoold personeel. Bibliotheekmedewerkers moeten het publiek op weg kunnen helpen, ze moeten inspireren en begeleiden. Een uitgebreide collectie is van wezenlijk belang, en – zeker voor ouderen en kinderen – is het goed een bibliotheek met alle faciliteiten die erbij horen in de onmiddellijke nabijheid te hebben.
Bibliotheken zijn een plek van rust én ontmoeting. Het is de ideale informele ruimte voor losse praatjes of conversatietafels. Studenten vinden er de broodnodige rust om te studeren, een luxe die niet iedereen thuis kan vinden. Kinderen, ook kinderen die in hun thuisomgeving geen boeken vinden, maken er kennis met literatuur. In een bibliotheek gaat het vandaag de dag al lang niet meer alleen over een collectie boeken die je kan ontlenen. Er wordt steeds meer met het publiek gewerkt, waarbij het delen van kennis en beleving centraal staat.
Bibliotheken zijn noodzakelijk voor boekhandel en uitgeverijen, niet enkel in hun rol van afnemer, maar ook als leverancier van nieuwe klanten. Iets wat we in modern jargon een win-win relatie noemen.
Bibliotheken spelen een belangrijke rol in het lokale gemeenschapsleven. We pleiten voor het bundelen van krachten, waarbij bibliotheken de motor zijn in het brede netwerk van scholen, welzijnswerk, buurtcomités en sociaal-cultureel werk om samen interessante activiteiten te organiseren. We willen de sociale rol van de openbare bibliotheek versterken door de verankering die het plaatselijk gemeenschapsleven lokaal heeft actief in te zetten binnen de bibliotheek. Dit hoeft geen eenrichtingsverkeer te zijn: een degelijk uitgeruste bibliotheek met voldoende en geschoold personeel trekt mensen aan om zich te engageren. Deze mensen kunnen het personeel ondersteunen, meewerken aan initiatieven, helpen bij het beheer zodat collectie, personeel, infrastructuur en openingsuren op peil blijven of kunnen groeien. Kortom: de cultuurfondsen pleiten voor een netwerk dat zich engageert voor de lokale gemeenschap en die gemeenschap inspireert, om samen de identiteit van de bibliotheek vorm te geven.
De vijf Vlaamse cultuurfondsen gaan graag de dialoog aan met minister Sven Gatz, de lokale besturen en de plaatselijke openbare bibliotheken. We zijn er van overtuigd dat wij, samen met de hele sector van het sociaal-cultureel werk, een bijdrage kunnen leveren om de rol van openbare bibliotheken in het lokale gemeenschapsleven te behouden en uit te breiden.
